J
Professor Einstein
DE ZONDEN DER VADEREN.
De schakel
ALGEMEEN NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR WEST ZEEUWSCH-VLAANDEREN
6e jaargang Nummer 282
Vrijdag 9 JUNI 1950
Drukkers-Uitgevers Firma SMOOR DE HULSTER - Boulevard 120 - BRESKENS - Telefoon 27 - Giro 358297
Verschijnt iedere Vrijdag
Abonnementsprijs
f 1,— per kwartaalfranco
per post f 1,15
Prijs der advertentiën
7 cent per m.m.
bij abonnement korting
Advertenties met „brieven
onder nr. of bij ons te
bevragen", 10 cent extra
Het was in het Duitsland van de
jaren na de eerste wereldoorlog. Op
de koude Winteravonden zat de een
zame Einstein gaarne te werken in zijn
huis, dat het midden hield tussen een
studeerkamer en een laboratorium. De
grote salon, die hij avonden achtereen
voor proeven gebruikte, was naar zijn
smaak het enige vertrek, dat van be
lang was. Al lag buiten de sneeuw als
een dikke wollen vacht over de aarde,
of floot de Oostenwind door naden en
kieren, de knappe man had zijn werk,
zijn gedachten, zijn wijsheid, die hij
ten nutte wilde maken door speuren
en tasten naar de geheimen van delf
stoffen in chemische combinaties. In
1921 wist Einstein niet, dat hij eens
spreken zou van de mogelijkheid, in
negentig seconden de U. S. A. met
atoombommen te verwoesten, of heel
Rusland met een waterstofbom (Urey).
In 1921 maakte Einstein entree voor
het groot forum van de wereldde
erkenning van zijn verdienste, de
Nobelprijs voor zijn relativiteitstheorie.
De sleutel daartoe had ook gelegen in
de werksalon, waar hij soms niet voor
zes uur 's morgens uit verdween, om
te rusten
Oe rassenleer.
Daar maakte Einstein kennis mee,
toen de dagen van een Hitier en een
N.S.D.A.P. in Duitsland tem tonele
kwamen. Zij immers lustten het ras
niet, waartoe Einstein behoorde. Een
Jood was een onaanvaardbaar a-sociaal
en gevaarlijk wezen in de samenle
ving, meende het nationaal-socialisme.
Einstein kon dus zijn conclusies wel
trekken - zijn afkomst stond te boek.
De eenvoudige, onbedorven geleerde
zag reeds om naar een dankbaarder
land waar hij zijn werk zou kunnen
voortzetten. En intussen doceerde hij
voor de jeugd van de Berlijnse Uni
versiteit. Daarin was het bizondere,
dat Einstein onder zijn pupillen de re
putatie genoot, op voortreffelijke wijze
moeilijke onderwerpen in weldoorvoel-
de korte, klare taal naar voren te kun
nen brengen. Dit gaat meestal niet sa
men met een geleerd man van zijn
formaat.
FEUILLETON
47) door PEDLER.
Van Gairs vroegste jeugd af had
Alec altijd een soort van beschermende
oudere broer-genegenheid voor hem
gekoesterd en na de dood van de
ouders van de jonge man was het
zijn gewoonte geworden om in de
pastorie te komen logeren wanneer hij
daar lust in had.
Van een materieel standpunt be
schouwd had het lot wel een zeer groot
en kenmerkend onderscheid gemaakt
tussen de beide halfbroers. Alec bezat
niets op de hele wereld dan wat zijn
post in St. Heriot hem opbracht, ter
wijl Cair van zijn vader meer geld ge-
erfd had dan goed voor hem was
en daardoor in deze na-oorlogse dagen
genoot van alle populariteit en verwen
nerij die onvermijdelijk ten deel vallen
aan een rijke en niet onaantrekkelijke
vrijgezel in Londen. Het moet echter
worden gezegd, dat hij zeer edelmoedig
en vrijgevig zou zijn geweest voor zijn
Toen kwam de dag, dat bij de post
stukken, die de onderdanige bode bij
de professor binnen bracht, ook een
schrijven was van een Amerikaanse
relatie Einstein begreep, dat er
geen keus voor hem overbleef, dan
zich als Jood in de U.S.A. te gaan
vestigen. Hij zou ook teveel karakter
gehad hebben om voor het totalitaire
regime proefnemingen te doen, die
zouden leiden tot escapades, die een
aanranding van andermans eer en
recht zouden betekenen. Overigens, hoe
veel domheden zijn er in de wereld
geschiedenis al niet bedreven door fa
natieke dictators. Wat zij aan de ene
zijde wonnen, verloren zij aan de an
dere. Wat zij op kleine schaal met
partijbonzen bouwden, stortte op grotere
schaal ineen, doordat werkelijk knappe
koppen om politieke redenen voorbij
gelopen waren. Het was in den jare
19321933. Hitler's naam klonk op!
En die van Goebbels! Einstein aar
zelde niet, hen het „vaarwel" van de
knapste Jood ter wereld te doen ho
ren. Wij huiveren bij de gedachte, dat
deze ene, stellig dan niet versmade
Jood, achter de schermen van de
machtswellust der Nazi's had kunnen
werken aan dezelfde objecten als hij
thans in het vrije Amerika heeft ge
daan. Misschien zou de ontwikkelings
gang van een Hitler-Duitsland, nog
sneller in zijn werk zijn gegaan, dan in
de vijf jaren van 1933-1938, die slechts
nodig geweest zijn voor een organisatie
en bewapening die ieder verbijsterde.
Als, als maar professor Einstein
had bij voorbaat voor de „eer" be
dankt! Rustig stoomde zijn boot de
oceaan over, hartelijk werd hij begroet
in New York, en het waas van de
stilte rond de grote man daalde neer
Ach, de rest van de wereld kreeg
het ook te druk om op de enkelingen
te letten! Wij hoorden al het dreunen
van de zware laarzen het loeien
der sirenes
„Stafchef".
Alle hout is geen timmerhout. Elk
laboratorium is niet bestemd voor on
derzoek, ontdekkingen en vindingen.
Maar waar Einstein zijn voeten zette,
waar zijn vreemde figuur verscheen in
de lange zwarte stofjas, daar werd
aan iets nieuws gewerkt De per
soonlijkheid van de man, die er de
activiteit van zijn mensen leidde, druk
te haar stempel op de ongelooflijke
werklust en teamgeest van heel de
staf der hooggeleerde mannen. De
grootste onder hen zou Oppenheimer
worden, die bewondering voor zijn
„baas" had en hem in de bestudering
van het atoom-geheim zou overtreflen.
Want als geleerde stijgt Professor Ein
stein tot zulk een hoogte, dat zijn
stiefbroer, als deze hem dat zou heb
ben toegestaan. Doch Alex weigerde
enige persoonlijke hulp van hem aan
te nemen. „Nee, Gair, ouwe jongen,"
zei hij met een spottende glimlach,
„laat mij mijn vrijheid om je op de
vingers te tikken als je het nodig
hebt wat nogal eenS voorkomt! En
als je je geweten wilt gerust stellen
omdat je zo akelig dik in je wereldse
goederen zit, dan is er altijd nog mijn
pensioenfonds voor de dorpelingen, mijn
ontwerp voor een openbare leeszaal en
mijn beurs-schema om de opleiding te
bekostingen van meisjes of jongens
die een bepaald talent hebben. O, ik
kan je wel op een dozijn manieren
van je geld afhelpen". En de scher
mutseling eindigde gewoonlijk in een
flinke gift voor een van de liefdadige
plannen, die de dominee maakte voor
de lotsverbetering van zijn arme pa
rochianen, want, wat Gair Severns
fouten ook mochten zijn, karigheid be
hoorde daar niet toe.
„En licht me nu eens in," zei hij,
zijn glas neerzettend en Billy een
beetje spottend in zijn onbeduidend
medewerkers vaak zijn theorie niet
kunnen begrijpen zonder uitvoerige
toelichting. Oppenheimer, is het, die
met name de ontdekking van de atoom
energie in het practische leven heeft
toegepast.
Atoomkrachten.
Het leven van mensen als Einstein
is zo verweven met hun werk, dat we
het slechts met moeite uit elkaar kun
nen houden. Er is ook nagenoeg geen
scheiding, alsof iemand overdag op
kantoor ziten 'savonds eens gemakkelijk
in een luie stoel duikt. Zo kan 't zijn,
dat bij het ontwaken een geheel nieuwe
kijk op het moeilijke geval van de
vorige dag door het hoofd „schiet"
Wel, het ligt dan aan het moment, of
Einstein in bed zit, of juist van plan
is zich te scheren, of één been vooruit
heeft gezet voor een verfrissend bad,
maar die gedachte gaat
vóór! Dan doodgewoon niet scheren,
of niet ontbijten, of niet baden Ja,
zó gaat het de hele dag, elke week,
elke maand, elk jaar, wellicht tot het
laatste levensdraadje toe Deze ge
leerde was het die zich in 1939 be
reid verklaarde, .zich geheel van de
buitenwereld af te zonderen, niets te
zullen schrijven zonder toestemming van
de Amerikaanse regering, alleen om de
mogelijkheid van een atoomwapen te
bestuderen. Wie in 1945 Einstein
temidden van het witte-jassen-corps
zag gaan, in de Amerikaanse atoom
steden bij Oak Ridge, moet aan een
geestverschijning gedacht hebben, zó
haveloos, vermagerd en hongerig zag
hij er uit. Alles viel in het niet bij
d e-h o n g e r-v a n-h e t-w eten, het
vinden van de juiste formules, het op
lossen van de moeilijkste vraagstukken.
Toen
Wij herinneren ons, hoe in de meest
critieke stadia van de tweede wereld
oorlog, eerst Duitsland en later
Japan, gedwongen werden hun aan
slag op de mensheid te staken. Hitier
had bijna zijn omschakeling van V-
wapen naar vliegende atoombom ge
reed, en de Mikado besprak al een
bacterie-oorlog
Sinds het geluid van de eerste
atoombom is weggestorven, zijn alweer
vele proeven genomen. Het aanzien van
de aarde is niet veranderd, de mens
heid is wat vertrouwd geraakt met de
gezicht ziende. „Wie is dat aantrek
kelijke persoontje, dat ik juist voor
een waterig graf behoed heb?"
„Ze heet Waylen, Herrick Waylen.
Ze is de dochter van een oude vriend
van Mim".
„Blijft ze hier lang bij jullie?"
„Ze woont bij ons in. Mim heeft
haar zowat geadopteerd," antwoordde
Billy kortaf.
Op een grappige, jongensachtige
manier had hij het land aan Severns
luchtige vragen, hoewel hij moest er
kennen, dat ze het natuurlijk gevolg
waren van de gebeurtenissen van die
middag. Er was iets in die man, dat
hem altijd prikkelde. Misschien kwam
het door een zeker jongensachtig ge
voel, dat er iets beschermends lag in
Severns luchtige zekerheid van op
treden.
Of was het het resultaat van een
chronische, innerlijke verbittering tegen
de man, die bij talloze gelegenheden
gedurende zijn bezoeken aan de pasto
rie recht had doen gelden op het ge
zelschap van Barbara, wanneer hij daar
op dat moment behoefte aan gevoelde
mogelijkheid der zelfvernietiging... en
vele geleerden vragen zich af, of hun
wetenschap niet beter voor altijd een
gezegeld geheim had kunnen blijven.
Een atoomexplosie van bepaalde om
vang is immers metterdaad eer. vloek
over het bestaan van de natie, waar
hij neervalt. Maar de krachten kunnen
ook voor vredesdoeleinden
worden aangewend èn in de U.S.A.,
èn in de U.S.S.R., a 1 s de mensheid
zichzelf het genoegen zou wilen schen
ken, zich eerlijk weer af te vragen,
waarvoor de aarde eigelijk b e-
s t e m d is Hierover spraken voor
aanstaande mannen als Generaal Knerr,
het hoofd van de Strategische Lucht
strijdkrachten der U.S.A., en David
Lilienthal, de gewezen voorzitter van
de Amerikaanse Commissie voor Atoom
energie. Heeft men "'hen verstaan?...
Rusland betreurde in stilte knarse
tandend de snelle afloop van de oorlog.
Het werd erdoor gedoemd tot op de
dag van vandaag te wachten op een
overmeesterd China, aan de voeten van
Moskou. Toen zwermden haar spionnen
uit over de Amerikaanse bronnen van
wetenschapNaar men zegt, is
slechts verouderde en onjuiste docu
mentatie aan dergelijke lieden verstrekt,
hoe-dan-ook, feit is, dat Rusland het
geheim nu kent. Men spaarde er wel
licht kosten nog moeite, om vooral met
de meeste spoed een propaganda-
b o m te kunnen neersmijten welke
gebeurtenis inderdaad de Amerikaanse
Senaat in opschudding bracht. Het be
hoort alweer tot het verleden, en de
geleerden van Tanu Tuva (Mongolië)
kunnen trachten, de gestaag groeiende
voorraad Amerikaanse bommen in te
halen
En nu.
„Wie lust in jeremiades heeft, ga
zijn gang, ik spreek vandaag liever over
de werkelijkheid, waarmee wij nu voor
de naaste toekomst rekening moeten
houden". Zo sprak dezer dagen gene
raal Knerr in Washington. Leven en
werken, politiek en strategie, zij zijn
in het teken van de atoomkracht ko
men te staan. Een teken aan de wand
De oorlogsleiders van weleer, die zich
zelf wijs maakten dat de toekomst hen
uitsluitend zonnig toelachte, zijn allen
bedrogen uitgekomen. En de fanatici
onder hen, sneuvelden eerloos. Wie
ontkent, dat een dubbeltje twee kanten
en Billy wegstuurde met een paar
laatdunkende woorden, die de jongen,
hoe nijdig hij ook was, niet vlug en
geestig wist te pareren.
Altijd wanneer zij beiden samen wa
ren, was er een zekere spanning in
de lucht en Billy stond met een zucht
van verlichting op toen lady Bridget
de hall weer binnen kwam en zich bij
hen voegde.
„Severn wil Herrick verklaard heb
ben, Mim," zei hij kortaf. „Ik denk,
dat u dat beter kunt doen dan ik".
En met een lauw: „Tot ziens, Severn"
verdween hij.
„Hoe gaat het met haar?" vroeg
Gair, toen Mim de hiaten in Billy's
korte beschrijving van Herricks komst
had ingevuld. „Ze heeft ïen hele poos
in dat ijskoude water gestaan".
„Ik geloof - ik hoop, dat ze er goed
zal afkomen," antwoordde Lady Brid
get. „Maar ik heb toch de dokter la
ten halen, zeker is zeker. Wat een
zegen, dat jij er net langs kwam, Gair.
Anders zou ze waarschijnlijk gestorven
zijn voor er iemand in de buurt kwam".
„Ja, het is een verdraaide toer om
