de
TWEE SOUVEREINEN GEDIEND
DE SCHAKEL
ALGEMEEN NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR WEST ZEEUWSCH-VLAANDEREN
4e Jaargang Nummer 180
VRIJDAG 25 JUN11948
Drukkers-Uitgevers Firma SMOOR DE HULSTER - Boulevard 120 - BRESKENS - Telefoon 27 - Giro 358296
Verschijnt iedere Vrijdag
Abonnementsprijs
f 1,— per kwartaal; franco
per post f 1,15
Prijs der advertentiën
7 cent per m.m.
bij abonnement korting
Advertenties met „brieven
onder nr. of bij ons te
bevragen", 10 cent extra
y
De beide artikels onder de titel „De
kleine aannemer" in „De Schakel" van
14 en 21 Mei j.l. hebben nogal wat
stof doen opwaaien zo hier en daar;
zelfs stof dat zich reeds sedert maan
den had neergelegd op intussen ver
geelde en bijna vergeten aanvragen om
bouwmaterialen bestemd voor de kleine
aannemers. Het is wel zeer te betreuren
dat die aanvragen „bijna" vergeten
waren, want nu ze dan eindelijk,
eindelijk zijn afgedaan, is intussen de
prijs van steen, om maar eens een
onmisbaar artikef voor de wederopbouw
te noemen, met ongeveer twaalf gulden
per duizend gestegen! Met het onver
mijdelijk gevolg, dat de kleine aanne
mer die op* een lagere prijs - tijdens
de indiening van zijn verzoek om toe
wijzing van materialen geldend - had
gecalculeerd, nu weer een strop van
minstens f 400,- per kleine woning,
alleen door die duurdere steen, te ver
duren krijgt. Dit slechts als een kleine
illustratie van de gevolgen van lang
zaam malende molens, molens die wor
den geremd door onze Nederlandse
bureaucratie.
Bedoelde artikels hebben, behalve
stof, ook pennen in beweging gebracht
en een van die pennevruchten wil ik
hieronder doen volgen
„^Na de artikelen over de wederop
bouw van het land van Kadzand in de
„Schakel" van 14 en 21 Mei gelezen
te hebben, ben ik aan het rekenen ge
slagen om me een duidelijk beeld te
vormen van de omvang van deze
wederopbouw.
Uitgedrukt in geldswaarde 1939, zou
de wederopbouw van de woningen
totaal vergen rond f 10.000.000,-, voor
de overige gebouwen t.w. scholen,
kerken, magazijnen, boerderijen, hotels,
winkels, rond f 20.000.000.-, totaal dus
f 30.000.000,-. Deze cijfers zijn ontleend
aan „Bouw" van Maart 1946. Woon
ruimte kost in geldswaarde 1939 pl.m.
f 10,- per m3 en eist gemiddeld 5
manuren per m3 of wel per gulden
bouwkosten V2 manuur. Dit laatste
cijfer kunnen we in het kader van
deze globale berekening ook gerust
gebruiken voor de overige gebouwen.
Zo komen we met: een totaal bouw
programma van f 30.000.000.- (gelds
waarde 1939) op 15.000.000 benodigde
manuren. Rekenen we dat 1 man per
jaar gemiddeld 2250 uren werkt dan
zou voor een wederopbouw in één jaar
tijd een ploeg van 15.000.000:2250 is
6600 bouwvakarbeiders nodig zijn.
Ons Westelijke deel kon er voor de
oorlog echter slechts pl.m. 225 opbren
gen, ergo komt opbouw met uitsluitend
deze mensen ons op 30 jaren te staan.
Daar we toch minstens hopen binnen
ro jaren klaar te zijn - dat is ook
juist de tijd waarinde 1400 noodwoningen
afgeschreven worden - zijn dus 3 x zo
veel mensen nodig. Deze te recruteren
uit de aanwezige bevolking mag dan
nog zo aanlokkelijk schijnen, het staat
reeds van te voren vast dat dit toch
niet lukt en verder mag ik ook nog
wel even opmerken dat er aan de
wederopbouwperiode ook een einde
komt en wat moet er dan met al deze
bouwvakarbeiders gebeuren?
Ook uit de bouwactiviteit tussen de
jaren 1920 en 1930, zoals die af te
leiden is uit de volkstellingen van die
jaren - latere cijfers staan helaas niet
ter beschikking - kan men zich een
goed beeld vormen van de omvang
van de opbouw in het Westelijke deel.
Tussen die jaren werd zijn woningvoor
raad met gemiddeld 65 woningen per
jaar uitgebreid. Waar er thans rond
2500 verwoest zijn, kom je wederom
op 30 jaren, als we het met onze
eigen mensen willen doen. U zou
natuurlijk direct kunnen opmerken dat
onze aannemers tussen de jaren '20 en
'30 ook talloze andere dingen gebouwd
hebben, zoals landbouwschuren, zaken-
panden maar dat moet nu toch ook
gebeuren naast die pl.m. 2500 ver
woeste woningen.
Het staat dus vast dat bouwvakar
beiders van elders zullen moeten komen
om ons uit de misère te helpen en
laten we hopen dat er velen onder
hen zijn die hart voor de zaak hebben.
Dat ook aannemers van boven de
Moerdijk nodig zijn, is hiermee nog
niet bewezen. Overigens mag 'wel eens
bedachtworden dat het grote aantal
woningwetwoningen in Breskens, Aar
denburg, Oostburg enz. reeds verrezen
of nog in aanbouw, misschien alleen
te danken is, juist aan die door U aan
de kaak gestelde connecties van vreemde
aannemers met grote bouwmaterialen-
firma's van over het water. Waar alom
het verlangen bestaat naar meer vrij
heid voor het bedrijfsleven zou hier
weer een stelsel van maatregelen in
het leven geroepen moeten worden om
de bouwmaterialen bij onze gewestelijke
aannemers te krijgen. Overigens, als
dit de enige oplossing is, dan zal ik
zodanige regelingen zeker toejuichen.
Tenslotte nog iets over de vroegere
dorpswoningen die een eigen karakter
aan de gemeente gaven, de oude be
proefde, gezellige dorpswoningen om
Uw eigen woorden te gebruiken. Hier
bij wil ik onderscheid maken tussen de
huizen die voor pl.m. 1920 gebouwd
werden en die daarna verrezen. Die
van voor 1920 gaven inderdaad een
bepaald karakter aan het Land van
Kadzand, maar deze wensen de be
woners niet meer terug te krijgen.
FEUILLETON
94) door OUIDA.
„Van goedheid was geen sprake en
een bedankje heb ik niet nodig. Vraag
maar eens aan papa Matou hoe dik
wijls ik uren achtereen bij hem heb
gezeten. Bovendien zeide ik daareven
nog tegen Miou-Matou, dat, als mijn
„kinderen" doen wat ik hun zeg, zij
van die grote dame hoe-heet-zij-ook-
weer? - van mevrouw Corona d'Ama-
guë - geen enkel blad, zelfs geen per-
zikenpit moeten aannemen!"
Driftig keek Cecil op. „Waarom niet?"
„Omdat wij soldaten zijn en geen
bedelaars en omdat geen zilverfazant,
die nog niets ter wereld heeft gedaan
dan in een warm nestje liggen en
graan eten, dat een ander voor haar
zaaide en maaide, omdat geen zilver
fazant, zeg ik, het recht heeft de hel
den van Frankrijk, die sterven voor
hun land en hun vaandel, met haar
„medelijden" en haar „milddadigheid"
te beledigen!"
Een prachtig betoog was 't.
„Hier is van een belediging volstrekt
geen sprake. De prinses wenste de
soldaten iets ten geschenke te geven.
Toen ried ik haar iets toe te brengen
tot het welzijn van de verpleegden in
't hospitaal. Tevens voegde ik er bij,
dat een dergelijke gave het best kon
worden aangenomen. Is hier iemand
te laken, dan ben ik ?t".
„Wel, komaan!" viel Cigarette hem
in de rede. „Een aristocraat moge onder
ons leven, maar aan zijn stand van
voorheen blijft hij getrouw. Mevrouw
was beledigend tegenover enige ivoren
schaakstukken en Victor vond dit god
delijk van haar, omdat kwijnend kijken
en spreken de tweelinggoden van de
adel zijn! Alleen die goden aanbidt
mevrouw. Daarom zendt zij aan Frank-
rijk's soldaten de vruchten en de wij
nen, die elke dag bij haar op tafel
prijken. Korporaal Victor vindt die lief
dadigheid verheven. Iets geven, dat
de gëver niets kost - 't is wat moois!"
Na deze bittere uiting van haar
zienswijze omtrent de gaven der prin
ses, stak Cigarette haar pijpje op en
na 1920 gebouwd werd blinkt
over het algemeen uit in stijlloosheid,
hetzelfde type huizen werd ook in
Groningen, op Texel en in de Achter
hoek gebouwd. Dat deze dus een be
paald karakter aan de streek geven is
zeker niet waar - eindeloze rijen zaag-
daken zijn karakterloos. Ook hier ligt
de oplossing weer niet zo voor de
hand. Tot zover mijn-commentaar.
Het doet me een bijzonder genoegen
dat juist de schrijver van bovenstaande
commentaar zich geroepen heeft ge
voeld, om van zijn persoonlijke mening
over de wederopbouw van West
Zeeuwsch-Vlaanderen te doen blijken.
Hij is een bij uitstek op dit terrein
deskundig ingenieur, een zeer serieus
werker £n geen vreemde op het punt
van de wederopbonw in het Land van
Cadzand. Zijn interessant cijfermateriaal
is alleen al om die reden wel als vast
staand aan te nemen en kan door een
niet-deskundige als ik ben zeer zeker
niet worden aangevallen. En toch ben
ik het niet met hem. eens en ik zou
juist aan de hand van de door hem
verstrekte cijfers zelfs kunnen bewijzen,
dat ik het destijds niet mis had toen
ik beweerde, dat de eigen mensen in
het Land van Cadzand de wederop
bouw ook zouden kunnen volbrengen,
vlugger nog dan thans met de hulp
van mensen van boven de Moerdijk.
Onze commentator berekent dat, wan
neer de in West Zeeuwsch-Vlaanderen
beschikbare 225 bouwvakarbeiders de
heropbouw alleen zoudenmoeten uit
voeren, zij daarvoor dertig jaren nodig
zouden hebben. Welnu, wanneer daar
aan dan werden toegevoegd 450 hulp
krachten uit het Land van Cadzand -
die binnen een jaar toch wel bijna
volwaardig zouden zijn - dan zou de
heropbouw van Zeeuwsch-Vlaanderen
in 675 225 x 30 jaren is 10 jaren
zijn beslag hebben kunnen verkrijgen,
dus precies in dezelfde tijd die onze
deskundige commentator bij de thans
gevolgde gang van zaken heeft be
rekend, n.l. de tien jaren waarvoor de
noodwoningen moeten dienen. De vraag
die onze commentator stelt, wat n.l.
gedaan moet worden met deze ménsen,
wanneer de heropbouw eens zal zijn
voleindigd, kan ons weinig kopzorgen
geven want dat vraagstuk lost zichzelf
dan wel op evenals alle soortgelijke
problemen. Ik kan hier bijvoorbeeld
wijzen op eventueel overtollige land
arbeiders die door een voortschrijdende
mechanisatie in de landbouw toch ook
nimmer werkloos blijven, op de
vroegere Zuiderzeevissers na het af
sluiten van de Zuiderzee enz. enz.
We doen het dus nu in Zeeuwsch-
Vlaanderen met werklieden van eiders,
voor wie - ik zeg nodeloos - prachtige
werkkampen tegen duur geld zijn op-
Snelde heen. Verwoed maar bedrukt
tevens was zij. Haar feestdag had zij
opgeofferd om Cecil's vriend op te
passen en tot beloning had zij Cecil
de lof horen verhondigen van een
aristocrate. Cigarette had Cecil met
plezier kunnen neerschieten. Met de
snelheid des bliksems wisselden storm
en zonlicht elkander in haar hart af.
Thans was zij gewond en diep ge
troffen. Daarbij kwam het vuur van
de hartstochtelijke, schier onbewuste
minnenijd ener ongebreidelde natuur.
„Je hebt haar boos gemaakt, Victor,"
zeide Ramon, zodra zij was verdwenen.-
„Dit hoop ik toch niet. Ik zou trou
wens ook niet weten waardoor; maar
ik zet het aan een ieder haar in de
bochten van haar nukkig karakter te
volgen."
Leon begon te glimlachen. „Kom!
Dan ken je de kleine Meid nog niet.
Zij is een studie waard. Jaren geleden
maakte ik haar portret: „De marke
tentster van zeven jaar". Die winter
was er op de gehele tentoonstelling
geen schilderij zo gezocht als dat. Ik
maakte een reis door Afrika. Ik had
gericht en ingericht. Die werkkampen
zijn nergens ten volle gebruikt. Er zijn
in Nederland in totaal 58 werkkampen
opgericht, die plaats boden aan 9254
mannen en die bevolkt werden door
ten hoogste 5594 arbeiders. Bevolkt
werden, want thans zijn er verschil
lende wederom buiten gebruik gesteld
en ook in het Land van Cadzand zul
len in 1949 deze inrichtingen wel over
bodig zijn geworden. We zullen straks
zien dat die kampen, gebouwd in een
tijd waarin vele mensen door gebrek
aan bouwmaterialen in bunkers en kip
penhokken moesten wonen, binnenkort
worden gebruikt als clubhuizen en va-
cantieverblijven en dus het grootste
gedeelte van het jaar zullen leeg staan.
Onze commentator breekt een lans
voor de groot-aannemers van boven de
Moerdijk, omdat aan hun connecties
met bouwmaterialenfirma's te danken
zou zijn, dat er althans nog bouwma
terialen beschikbaar kwamen voor de
woningwetwoningen in Breskens, Aar
denburg, Oostburg enz. Ik stel daar
tegenover, dat een eenvoudig distribu
tiestelsel van Rijkswege, met provincie-
en gemeentegewijze toewijzingen van
stenen en andere materialen, beter had
kunnen werken, omdat dan iedere be
langhebbende aannemer daarin pond-
pondsgewijze zijn aandeel zou hebben
gehad, ook de kleine aannemer. Een
eenvoudig distributiesysteem be
hoeft niet duur te zijn en bij een prijs
vaststelling van die materialen door de
Regerinjj zouden die materialen zeker
goedkoper zijn dan thans op de vrije
markt het geval is. Immers ook alle
andere prijzen worden van Landswege
vastgesteld en alles in één hand zijnde,
zou ook het transport van die mate
rialen, zelfs naar het noodlijdende Z.
Vlaanderen, gemakkelijk kunnen wor
den geregeld.
Nu nog iets over de eenvormigheid
van de' woningen die overal worden
opgericht. Dezelfde daken, schoorstenen
en gevels; van Roodeschool tot Sluis,
van Texel tot Vaals zien we die te
genwoordig en dat zou toch zeker niet
het geval zijn geweest, wanneer meer
aan de plaatselijke krachten was over
gelaten, want die zouden toch niet
allemaal het door bouwkundige profes
soren in Delft uitgevonden type heb
ben gevolgd, 'zoals thans alom moet
worden gebouwd.
Al met al kan ik tot geen andere
conclusie komen dan dat de door mij
aangegeven zienswijze over de herop
bouw in Nederland, ,in het bijzonder
in het Land van Cadzand voor wat
betreft de thans bijna bereikte uitscha
keling van de kleine aannemer, van de
plaatselijke krachten, niet onjuist is
geweest. De geachte commentator heeft
toen nog geen dienst genomen. Het
eerste, dat ik van Cigarette zag, was
het volgende: Zij was zeven jaar oud
en bont en blauw geranseld. Zelfs wa
ren haar daarbij twee tandjes uitgesla
gen. De soldaten waren woedend, want
zij was hun troetelkind en hoewel zij
wist, dat zij de naam van de man, die
haar zo had toegetakeld, slechts be
hoefde te noemen om twintig sabels
deze tot moes te zien kappen, wilde
zij die niet verraden. Een paar dagen
later kwam ze bij mij om voor me te
poseren. Ik vroeg waarom zij niet had
^willen zeggen wie haar had mishan
deld. Zij neigde het kopje op zijde en
fluisterde mij in, dat 't een van haar
kameraden was. - Dit was Cigarette
op zevenjarige leeftijd. De geest van
kameraadschap sprak bij haar luider
dan eigen leed. Wat dunk je van zulk
een karakter?"
„Wel, dat het prachtig is, dat het
verdiende voor iets beters gevormd te
worden".
„Mijn waarde Victor, juist het leven
dat geen vooraf aangegeven richting
volgt, brengt soms de schoonste oogst
voort". (Wordt vervolgd)
