'Vergeten' talmoed eindelijk gerestaureerd
Winnaressen van schoolvoetbal
Nieuwe aanwinst Zeeuws Museum
Zeeuwse band in De Piek
SCHELDEBODE VAN WOENSDAG 17 APRIL 1996
31 T
Jaap van Zweden
met VSB Klassiek
Ongecensureerd
Oud-bezitfonds
Monumentaal schilderij van Dirck van Delen
MIDDELBURG Zo'n vijf jaar geleden werd een
zeldzaam exemplaar van de talmoed opgeduikeld uit
een oude doos in de kluis van de Zeeuwse bibliotheek.
Een toevallig passerende rabbij uit Canada ontdekte
dat het om een zeventiende eeuwse uitgave ging, een
zogenaamde Benveniste-talmoed. Dit bijzondere
exemplaar is nu in restauratie.
De joodse talmoed is een grote encyclopedie van wet
ten en reglementen. 'Talmoed' betekent lering en de
tekst is altijd als leer- of studieboek gebruikt. De tal
moed heeft betrekking op alle aspecten van het joodse
leven. Behalve de bekende spijswetten (kosjere ge
rechten) handelt de talmoed over zaaien en oogsten,
gezondheid, hygiëne, over vrouwen, feestdagen, over
eenkomsten en dergelijke. Het boek bestaat uit een
groot aantal tractaten (circa 60), die ieder een bepaald
onderwerp behandelen. De tractaten zijn onderge
bracht in zes seders (ordeningen). Zo gaat het tractaat
Sjabbat over de joodse rustdag, en behoort het tot de
seder van de Feestdagen.
EEN GROTE!
De 'Zeeuwse' talmoed werd ernstig beschadigd tijdens het bombardement van Middelburg in 1940 en lag jaren min of meer vergeten in
een kluis. foto zeeuws documentatiecentrum middelburg
De geschiedenis van de tal
moed is lang en gecompliceerd.
De oorsprong van het boek ligt
in de 3e eeuw na Christus. Het
werk is eeuwenlang mondeling
overgeleverd - ook dat was
een voorschrift - voor het
werd opgeschreven. Het feit
dat de joden steeds meer wer
den verstrooid over de wereld
bracht de noodzaak van codi
ficatie naderbij. Wie nu een
exemplaar van de talmoed op
slaat, ziet bladzijden als lap
pendekens. Middenin staat de
eigenlijke talmoed-tekst,
eromheen staan in verschillen
de kolommen de commenta-
MIDDELBURG Traditie
getrouw treedt tijdens het jaar
lijkse VSB Klassiek concert de
vermaarde violist Jaap van
Zweden op, dit keer in samen
werking met Aldert Vermeulen
(piano) en het Rosenberg Trio
(zigeuner-jazz).
Jaap van Zweden speelt samen
met Aldert Vermeulen werken
van Ravel, Francescatti en
Wieniawski. Samen met het Ro
senberg trio speelt hij Monti en
Brahms. Het concert wordt ge
geven op 23 april in de Concert
en Gehoorzaal en begint om
20.00 uur.
ren. De talmoed is moeilijk te
lezen, de tekst is oud, verge
lijkbaar met ons Middelneder
lands, zodat normale lectuur
haast niet mogelijk is. Men is
dus al in de Middeleeuwen be
gonnen met commentariëren.
De talmoed zoals hij nu voor
ons ligt is een indrukwekkend
monument van joodse traditie
en studie. Het bijzondere van
deze editie, gedrukt in Am
sterdam door Immanuel Ben-
veniste tussen 1644 en 1647, is
dat het de eerste ongecensu
reerde uitgave is die ooit in
druk is verschenen. Momenteel
zijn er slechts vier andere
exemplaren in Nederlandse
openbare collecties bekend.
Het speciale van het Middel
burgse exemplaar is dat het al
lang in Zeeland aanwezig is.
Het behoort sinds het eind van
de 18e eeuw tot de collectie
van de Bijzondere Kerkeraad
van de Jacobskerk in Vlissin-
gen. In de jaren dertig van de
ze eeuw is die verzameling in
bruikleen gegeven aan de pro
vinciale bibliotheek te Middel
burg. Daar hebben de twaalf
delen zwaar geleden bij de
brand van mei 1940 ten gevol
ge van het Duitse bombarde
ment van Middelburg.
Zo'n vijf jaar geleden is het
boek opgedoken uit een doos
met oude spullen die men in de
kluis had gezet 'om daar nog
eens naar te kijken'. Een toe
vallig passerende rabbijn uit
Canada heeft de bibliotheek
toen geholpen met identifica
tie. De in 1994 gerestaureerde
synagoge in Middelburg is
voor de Zeeuwse Bibliotheek
aanleiding geweest deze Tal
moed te laten restaureren. De
ingebruikstelling van deze sy
nagoge was een prachtige gele
genheid een waardevol werk
op te knappen en zo de maat
schappelijke functie van de bi
bliotheek vorm te geven, na
melijk het cultureel erfgoed te
bewaren en te beheren.
Een restauratie als deze is een
kostbare zaak. Vandaar dat
een sponsoringproject werd
opgezet. De ABN AMRO Bank
schonk, ter gelegenheid van
haar nieuwe vestiging aan de
Kousteensedijk, een bedrag
van 28.000 gulden, waarmee
de restauratie van de eeuwen
oude talmoed kon worden be
kostigd - een daad van goed
nabuurschap
De Stichting Vrienden van de
Zeeuwse Bibliotheek gaf een
mooi handgezet en -gedrukt
boekje uit met de opbrengst
waarvan dit restauratieproject
in gang gezet werd en in de
toekomst mogelijk andere res
tauratieprojecten te realiseren
zijn middels het op deze ma
nier starten van een zoge
naamd 'oud-bezit'fonds.
Het boekje is geschreven door
dr. Adri Offenberg, conserva
tor van de Bibliotheca Rosent-
haliana van de Universiteits
bibliotheek Amsterdam en ge
drukt door 'De Ammoniet' uit
Leiden, een hoogstaande Ne
derlandse private press, in een
oplage van 450 exemplaren.
Het is getiteld 'Ot
letovah - teken ten goede' en
bestaat uit 16 pagina's met
uitleg over de talmoed en
drukgeschiedenis van de tal
moed. Ook bevat het boekje
een hypothese over hoe het
Zeeuwse exemplaar in Zee
land is gekomen. Het geheel is
verlucht met twee afbeeldin
gen uit het 'Middelburgse'
exemplaar. Mocht u interesse
hebben in bovengenoemd
boekje, en daarmee het 'oud-
bezit'fonds helpen verwezen
lijken, dan kunt u het boekje
bestellen door ƒ31.50 over te
maken op girorekening
1617045 ten name van Stich
ting Vrienden van de Zeeuwse
Bibliotheek te Middelburg on
der vermelding van 'Talmoed'.
U krijgt dan het boekje per
omgaande thuisgestuurd.
Naar aanleiding van de vol
tooiing van het restauratiepro
ject van de Benveniste-tal-
moed is er op vrijdag 3 mei
1996 om 20.00 uur een bijeen-
VLISSINGEN Zaterdag 20
april treedt in De Piek aan de
Hellebardierstraat de Zeeuwse
band Calua op. Ze spelen een
mengeling van soul, rhythm
blues en lagu lagu. De aanvang
is 22.00 uur en de entree is
ƒ7,50.
Calua is een band, waarvan de
meeste leden uit Middelburg
komen. De leden van deze band
hebben hun sporen al verdiend
in bands als Matipa, Earth
quake Rudy Trembling
Walts, Ropers, Gringo, Forma
tion en Table 4 two.
De band maakt een mengeling
van soul en rhythm blues en
komst in de aula van de
Zeeuwse Bibliotheek.
Sprekers zijn dr. Adri Offen
berg, conservator van de Bibli
otheca Rosenthaliana van de
Universiteitsbibliotheek Am
sterdam, die de inhoudelijke
aspecten van de talmoed zal
belichten en Peter Schrijen,
restaurator te Gronsveld (Lim
burg) die over het restaureren
van oude boeken zal vertellen,
uitmondend in een toelichting
op zijn restauratie van de
'Zeeuwse' talmoed met onder
steuning van vele dia's. De ge
restaureerde talmoed staat die
avond tentoongesteld in een
aantal vitrines.
lagu lagu, waarbij ze zich be
dienen van zowel covers als ei
gen nummers. Calua deed al en
kele optredens op besloten fees
ten en dergelijke. De band tim
mert nu ook aan de weg om in
openbare gelegenheden optre
dens te krijgen. Zo speelde ze
onlangs nog in het voorpro
gramma van Yulia Loko in Bro-
gum in Zierikzee. De bezetting
van de band is Dick Wattimena,
zang; Henriette Hannewijk,
zang; Annemarie v.d. Vliet-
Louwerse, zang; Giovanni Pat-
ti, bas; Benno Titiheru, gitaar;
Leendert Hanssens, gitaar;
Walter Calbo, toetsen en Chris
Gotte, drums.
IB
ii
WESTKAPELLE Het meisjes zevental van de Willibrordusschool heeft het schoolvoetbal-
toernooi voor groep 7/8 van de basisscholen van de dorpen op Walcheren gewonnen. Bij de meis
jes van groep 5/6 ging de overwinning naar de meisjes van Het Veer uit Veere. Het schoolvoetbal-
toemooi voor de meisjes werd vorige week verspeeld op de sportvelden in Westkapelle. De Schel-
debode stelde de bekers beschikbaar en zorgde voor de publiciteit.
foto piet dav1dse
LEUK, ZO'N UITVERKOOP
©JFS
MIDDELBURG Het
Zeeuws Museum heeft een
nieuwe aanwinst. Het is het
schilderij 'Christus geneest de
lamme te Bethesda'. Het is ge
schilderd door de Zeeuwse
meester Dirck van Delen
(1604/5-1671), bekend gewor
den als een van de eerste Neder
landse architectuurschilders.
Het schilderij is door de Stich
ting Godshuizen te Middelburg
aan het Zeeuws mueseum in
langdurig bruikleen gegeven.
Het is het enige zeer grote werk
dat van Van Delen bewaard is
gebleven.
Het schilderij heeft een plaatsje
gekregen in de 17e-eeuwse zaal
van het Zeeuws museum. Hier
hangt het schilderij tussen de
werken van andere 17e-eeuwse
meesters uit Zeeland, onder an
dere Franyois Rijckhals, Adria-
en van de Venne en Adriaen
Coorte.
Dirck van Delen maakte het
schilderij in opdracht van Jac
ques Orloogh in 1636. Het gast
huis had Jacques Orloogh als
patiënt behandeld. Op het
schilderij links onder, in een
cartouche, is te lezen dat hij het
schilderij 'Christus geneest een
lamme te Bethesda' als dank
aan het gasthuis schonk. Het
werk heeft vele eeuwen in het
gasthuis van Middelburg ge
hangen.
Met het pesthuis, het weeshuis
en het oude mannen- en vrou
wenhuis behoorde het gasthuis
tot de Godshuizen in Middel
burg. Het bestuur van de Gods
huizen zocht naar een goede
openbare locatie voor het 17e-
eeuwse schilderij 'Christus ge
neest een lamme te Bethesda'.
Na de oorlog was het schilderij
slechts voor weinigen te bezich
tigen in de vergaderzaal van het
waterschap Walcheren in het
Polderhuis in Middelburg.
Van Delen wordt gerekend tot
de belangrijkste architectuur
schilders van de 17e eeuw. Hij
was woonachtig in Middelburg
en later in Amemuiden. Het
schilderij 'Christus geneest een
lamme te Bethesda' is een stu
die van een architecturale om
geving. De kunstenaar liet zich
inspireren door het vijfde
hoofdstuk van het Johannes
Evangelie: 'Nu is er te Jeruza
lem bij de Schaapspoort een
bad, dat in het Hebreeuws de
bijnaam Bethesda draagt, met
vijf zuilengangen'. Op het schil
derij bepalen deze zuilengan
gen de monumentale composi
tie. Rechts van het midden van
het schilderij is de hoofdvoor
stelling afgebeeld. Jezus ge
baart tegen de lamme: 'Sta op,
neem uw matras op en wandel'.
Door een ronde opening in de
koepel valt licht binnen. In de
nissen van de gaanderijen zijn
overal zieken te ontwaren.
Op 20 december 1995 is het mo
numentale schilderij van Dirck
van Delen, met een breedte van
2.35 meter en een hoogte van
2.70 meter, van het Polderhuis
naar het Zeeuws Museum ge
bracht. Dit was een ingewikkel
de operatie onder begeleiding
van een restaurator. Het schil
derij moest uit de lijst worden
gehaald. Het doek werd opge
rold op een grote houten rol. In
het musuem is het opnieuw op
het spie-raam gespannen en
voorzien van een noodlijst. De
echte lijst moest worden behan
deld vanwege de houtworm.
Onlangs is de originele lijst
weer aangebracht.
'Christus geneest de lamme te
Bethesda', een schilderij van
Dirck van Deelen.
foto rein a. van der zwan
JE KUNT KIEZEN TUSSEN GROTE
EN KLEINE
JASSEN
CONCERT - De sessieband De Post treedt zondagmiddg 21
april op in café het Schuttershof in Middelburg. Het concert be
gint om 17.00 uur. In Café Gommert aan de Aagje Dekenstraat in
Vlissingen geeft zaterdag 20 april de groep Rebound een concert.
Vanaf 22.00 uur spelen de mannen rock roll uit de jaren vijftig.
In De kapel van Hoogelande wordt zondag 21 april een concert
gegeven door het Amsterdamse ensemble Amadé. Het concert be
gint om 14.30 uur en de entree bedraagt 12,50. Amadé speelt
werken van Leclair, Saint-Saëns, Fauré en Jongen.
MUZIEK - Het Middelburgs Muziek Korps geeft vrijdag 19
april voorlichting over het harmonie-orkest, de opleidingen en de
vereniging MMK. De bijeenkomst wordt gehouden in het Zuider
baken aan de M. de la Palmastraat in Middelburg en begint om
19.00 uur. De leden van het jeugdorkest blazen ook nog een deun
tje.
ROZENKRUIS - De heer Wilhelm van de Internationale
School van het Gouden Rozenkruis geeft maandag 22 april een le
zing over de symbolen van het Rozenkruis. Hij doet dat in de au
la van de Zeeuwse bibliotheek in Middelburg, om 20.00 uur. Er is
ook discussie mogelijk.
WANDELEN - Het IVN verzorgt zondag 21 april een voor
jaarswandeling door het waterwingebied bij Vrouwenpolder. Het
vertrekpunt voor de wandeling is bij het waterpompstation bij
Oranjezon, om 14.00 uur.
VRIJGEZEL - De vereniging voor alleenstaanden Vrij-Gezellig
bespreekt zondag 21 april het programma voor de komende tijd.
Wie ook wat in wil brengen dient om 14.00 uur aanwezig te zijn in
gebouw 't Pand aan de Kerksteeg in Middelburg.
DANSEN - In gebouw Het Bolwerk aan de Lindeyerlaan in
Vlissingen wordt zaterdag 20 april om 20.00 uur een dansavond
gehouden. In het Arsenaal Theater wordt vrijdag 19 april een Cu
mulus dansparty gehouden. Vanaf tien uur brengen DJ's verschil
lende trends in de muziek samen. Het dansfeest begint om tien
uur, de kaarten kosten 17,50.
EXPOSITIE - In galerie Het Gouden Briefke aan de Wijn
gaardstraat 15 in Middelburg is tot 23 mei een expositie ingericht
met olieverfschilderijen van Josche Roverts en acrylschilderijen
en kleuretsen van Rob van den Bor. In Galerie 't Haentje te Paart
aan de Spanjaardstraat 19 in Middelburg is van 18 april tot 26
mei een expositie ingericht met werken van Henny Huser en Er-
nest Joachim. Het betreft tekeningen in kleur en objecten in brons
en steen. In het Theo van Doesburgcentrum aan de Brouwenaar-
straat in Vlissingen zijn van 22 april tot 6 juni beeldhouwwerken
te zien van de cursisten die meegedaan hebben aan de cursus
beeldhouwen door Wies de Bles.
VERKOPING - In de Nederlands Hervormde Kerk aan de
Markt in Amemuiden wordt zaterdag 20 april een verkoping ge
houden. Er worden onder andere tweedehands artikelen ver
kocht. De opbrengst gaat naar de straatkinderen in Kenia. De
Zeeuwse stichting Steun aan Israel houdt woensdag 24 april een
verkoopdag bij Martine van der Meulen aan de Zandput 17a in
Serooskerke. Haar deur is open tussen tien en twaalf uur en van
een tot vijf uur. De winst gaat naar het Paran-project. Dit houdt
in dat een gedeelte van de Negev-woestijn geschikt gemaakt
wordt voor land- en tuinbouw.
LEZING - Het Humanistisch Verbond verzorgt zondag 21 april
een lezing over Vrijmetselarij. De lezing wordt gegeven door drs.
A. de Bruyne, in het Jacob Roggeveenhuis aan de Noordsingel in
Middelburg. De lezing begint om 10.30 uur. Professor Moulijn
geeft vrijdag 19 april een lezing over uitlaatgassen van dieselmo
toren. Hij geeft de lezing in zaal 1 van de Zeeuwse bibliotheek in
Middelburg, om 20.00 uur. Mevrouw Schalij-van Hoey geeft mor
gen, donderdag 18 april een lezing over Ierse tuinen. Zij doet dat
in de Middelburgse schouwburg, om 14.00 uur, tijdens een bij
eenkomst an de Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen. De
heer B. van Veelen komt op maandag 22 april vertellen wat je al
lemaal kimt doen om je huis inbraakveiliger te maken. Er zijn be
veiligingsmaterialen te zien en er kunnen vragen gesteld worden.
De lezing wordt gegeven in Het Zuiderbaken aan de Rentmees
terlaan in Middelburg en begint om 19.30 uur.
DISCO - Buurtvereniging Van Duijvenvoorde houdt zaterdag
20 april een kinderdisco in gebouw De Schuur aan de Middel
burgsestraat in Oost-Souburg. De aanvang is 19.00 uur en de en
tree bedraagt een gulden. In gebouw Het Bolwerk aan de Lindey
erlaan in het Vlissingse Papegaaienburg wordt morgen, 18 april,
een bingo gehouden. Het begint om 20.00 uur en de toegang is
gratis.
VELDO - Gymnastiekvereniging Veldo geeft zaterdag 20 april
een uitvoering in de Middelburgse sporthal De Kruitmolen. Van
af 14.30 uur werken de jongeren een programma af met gymnsa-
tiek, turnen en jazz-dans. De uitvoering wordt in de avonduren
voortgezet door de leden van tien jaar en ouder.
EXCURSIE - De natuurvereniging KNNV verzorgt zaterdag
20 april een excursie naar het Vlissingse strand. Onder leiding
van Rob van Iren wordt met behulp van aquariumbakken en net
jes de Nollepier bestudeerd. Voor mensen die mee willen geldt:
om tien uur verzamelen bij het windorgel.
BAZAR - De Unie van Vrijwilligers verzorgt op 24 april tussen
twee en vier uur een handwerkbazar in gebouw De Boog aan de
Herengracht in Middelburg.
JAMMEN - In gebouw Het Trefpunt aan de Nassaulaan in
Middelburg wordt vrijdagavond 19 april een jamsessie gehouden.
Er komen muziekstromingen zoals hip-hop, rap, rai, reggae, funk,
gong en jazz aan de orde. Apparatuur en instrumenten zijn aap-
wezig en alle liefhebbers van twaalf jaar en ouder kunnen vanaf
19.30 uur meedoen, 't Kost een gulden.
JEUGDDIENST - Zondag 21 april wordt er in de gereformeer
de kerk van Grijpskerke een jeugddienst gehouden. Aan de
dienst, die om half elf begint, wordt medewerking verleend door
het koor Or Tamin uit Temeuzen. Het thema van de dienst is 'Ik
zorg voor jou'.
ROMMELMARKT - Voetbalvereniging Middelburg houdt za
terdag 20 april een rommelmarkt in het clubhuis aan de Nad-
"orstwweg in Middelburg. Van 9.00 tot 12.00 uur. Muziekvereni
ging Veere's GenoegenhoxxdX zaterdag 20 april om 9.00 uur een
grote rommelmarkt en bazar op het Oranjeplein in Veere. Naast
de gebruikelijke verkoop van tweedehands spullen zijn er ook
spelletjes voor jong en oud en kun je je laten schminken.
ZINGEN - In de hervormde kerk van Koudekerke wordt zon
dag 21 april een zangdienst gehouden. Deze begint om 19.00 uur
en er worden oude en nieuwe paasliederen gezongen.
REANIMATIE - In de brandweerkazerne aan de Van Dishoek
straat start dinsdag 23 april een cursus hartreanimatie gegeven.
De cursus bestaat uit twee lessen van drie uur en bevat zowel
theorie als praktijk. Voor deze cursus kun je je tot maandag 22
april opgeven bij D. Gillissen aan de Scheldestraat 1-229 in Vlis
singen.
TSJERNOBYL - Zaterdag 20 april staat er op de Middelburg
se Markt een informatiekraan! van het comité 'Nooit meer Tsjer-
nobyl'. Er wordt informatie verstrekt over de actieweek ter her
denking van de ramp in Tsjemobyl, bijna tien jaar geleden.
VOOR DEZELFDE PRIJS NEEM JE
NA TU URL IJK
