Bouwen, wonen en werken
in harmonie met het milieu
CVK-gevelsteen geeft allure aan woningen en gebouwen
Vraag naar
'stille'
woningen
neemt toe
Kalkzandsteen
ideaal voor
milieubewust
bouwen en
wonen
Woning moet ook in toekomst
hoge waarde behouden
Kalkzandsteenprodukten te zien
bij VIBA-Expo in Den Bosch
Wandverwarming zorgt voor
comfortabel binnenklimaat
Kopen nieuwbouwwoning vraagt goede voorbereiding
SCHELDEBODE VAN WOENSDAG 21 JUNI 1995
317
Uit evaluatie milieu
project Ecolonia blijkt:
Veel wooncomfort
Milieubewust bouwen, wonen en werken heeft het 'geitenwol
len sokken' imago van vroeger afgeworpen. Steeds meer woon
consumenten kiezen bewust voor een huis dat volgens ecologi
sche richtlijnen is gebouwd. Strenger overheidsbeleid dwingt
ontwerpers en bouwers steeds meer met het milieu rekening te
houden. Een steun in de rug van architecten die zich al jaren
sterk maken voor de milieu-aspecten van bouwen en wonen,
aldus ir. Toine Claessen van Arcos Architecten uit Groessen bij Natuurlijke materialen
Zevenaar.
Duurzaam bouwen
Milieu minder belasten
Extra kosten beperken
Opdrachtgever
milieubewuster
Prefabricage of niet
Nog niet zolang geleden woonde
bijna driekwart van de Neder
landers in een gehuurde woning. Nu
is dat nog maar de helft en alle teke
nen wijzen erop dat de koopwoning
in trek blijft. Het groeiend aantal
opgeleverde en in aanbouw zijnde
woningen in de premie- en vrije sec
tor bewijst dat. Niet zo verwonder
lijk, de huren blijven stijgen en de
fiscus is vriendelijk voor de huizen
bezitter. Iedereen kan de hypotheek
uitzoeken die het best bij zijn of
haar situatie past.
Hypotheekrente is aftrekbaar en
daar zal niet spoedig verandering in
komen.
Wie plannen heeft een nieuwe
woning te kopen doet er verstandig
aan zich eerst breed te oriënteren op
de verschillende mogelijkheden.
Dergelijke beslissingen moeten niet
overhaast plaatsvinden. De meeste
mensen tenslotte kopen maar één
keer in hun leven een huis.
Belangrijk zijn dan vragen als: is de
plaats waar het huis staat geschikt
voor uw situatie? Is het huis groot
genoeg, of wellicht te groot? Is er
openbaar vervoer in de buurt? Wilt
u een beetje centraal zitten of juist
in een buitenwijk? Maar ook is van
belang te kijken hoe de bezonning
van het huis is, van welke materia
len het is gebouwd en hoe het
afwerkingsniveau is.
Natuurlijk verschaft de bouwonder
nemer of projectontwikkelaar u
hierover informatie. Maar kunt u
dat allemaal op waarde inschatten?
Zo niet, dan is het verstandig een
onafhankelijke deskundige te raad
plegen. Daarvoor kunt u bijvoor
beeld terecht bij een NVM-maicelaar
bij u in de buurt of bij de Vereniging
Eigen Huis. Samen maakt u dan een
keuze die past bij uw wensen en uw
portemonnaie. Een keuze voor
jarenlang woonplezier in uw eigen
woning.
Nuttige adressen:
Vereniging Eigen Huis,
Postbus 735, 3800 AS Amersfoort,
tel. 033-507750.
NVM, Nederlandse Vereniging van
Makelaars,
Postbus 2222,3430 DC Nieuwegein,
tel. 03402-85185.
Optimale geluidisolatie met
ankerloze spouwmuren
Niet alleen strengere voorschrif
ten, ook de behoefte van de
woonconsumenten aan 'stillere'
woningen leiden ertoe dat steeds
meer rijtjes- en geschakelde wonin
gen worden gebouwd met zogeheten
ankerloze spouwmuren van kalk
zandsteen. Extra wooncomfort blijkt
op deze manier heel weinig extra te
kosten.
De ankerloze spouwmuur wordt
opgebouwd uit twee kalkzandsteen-
wanden, gescheiden door een 4 a 6
cm brede spouw. Begane grondvloer,
verdiepingsvloer en dakconstructie
worden ook onderbroken, waardoor
de woningen volkomen los van
elkaar komen te staan, met een tus
senruimte van 4 of 6 cm. Een anker
loze spouwmuur bestaande uit twee
wanden van 120 mm kalkzandsteen
voldoet reeds ruimschoots aan de
eisen die gelden voor geluidisolatie.
Een constructie bestaande uit twee
maal 150 mm met spouw is hele
maal ideaal.
Toepassing van kalkzandsteen in
de woningbouw neemt nog
steeds toe. Daarvoor zijn veel argu
menten aan te wijzen, waarvan de
snelle bouwwijze en de prijs tradi
tioneel de belangrijkste zijn. Maar
kalkzandsteen is ook ideaal voor
milieubewust bouwen en wonen.
Dat komt zonneklaar naar voren uit
een evaluatie van het milieuproject
Ecolonia in Alphen a.d. Rijn. Van de
101 in deze wijk gebouwde wonin
gen zijn er niet minder dan 81 uitge
voerd met woningscheidende wan
den, binnengevels en scheidings
wanden van kalkzandsteen. De ove
rige 20 woningen zijn uitgevoerd in
houtskeletbouw.
Uit het onderzoek blijkt dat met
name bewoners van huizen gebouwd
in kalkzandsteen tevreden zijn over
hun woning. De waardering voor het
wooncomfort is hoog. Bijzonder te
vreden zijn de bewoners over de
geringe geluidoverlast, zowel van
buiten als van hun buren. In 10 wo
ningen zijn extra geluidwerende
maatregelen genomen, in de vorm
van een 'geluidkern' met dikkere
muren waarin alle voorzieningen
zijn opgenomen die geluid produce
ren, zoals toiletten, badkamer, keu
ken en trap. Deze woningen zijn
zelfs nog 'stiller' dan van tevoren
was berekend.
en toch goed verwerkbaar. Het is
makkelijker er iets aan op te han
gen, zonder dat de muren bescha
digd worden. Bij elkaar reden
genoeg om het prijsverschil tussen
binnenwanden van gips en van
kalkzandsteen te rechtvaardigen.
Arcos Architecten is begin jaren
tachtig opgericht en maakte al
spoedig naam met enkele aanspre
kende projecten. In 1985 realiseerde
het bureau het eerste seriematige
ecologische woningbouwproject in
Nederland. Woningen die de aan
dacht trokken. In eigen land, maar
ook in het buitenland, getuige de
status van Europees Demonstra
tieproject Energie.
Claessen vertelt dat in die tijd het
milieu nog niet zo speelde in de
bouw. Dat bleef beperkt tot het
isoleren van de spouw om energie te
besparen. Een situatie die
momenteel snel verandert.
Gemeenten schrijven nu zelfs
milieumaatregelen voor of verbieden
het gebruik van bepaalde
materialen. Allemaal in het kader
van het overheidsstreven naar
duurzaam bouwen.
Maar wat is dat tegenwoordig zo
vaak gehoorde 'duurzaam bouwen'
eigenlijk? Voor veel mensen bete
kent het niet meer dan degelijk bou
wen, waardoor gebouwen en wonin
gen lang meegaan. Natuurlijk is dat
óók de bedoeling, maar duurzaam
bouwen betekent meer, licht Claes
sen toe. De overheid wil hiermee
bereiken dat in de totale levenscy
clus van een gebouw zo zuinig moge
lijk wordt omgesprongen met na
tuurlijke grondstoffen in de vorm
van bouwmaterialen en energie. En
als het op slopen aankomt, moeten
de meeste materialen weer herbruik
baar zijn. Anders gezegd: er mag zo
weinig mogelijk verloren gaan.
Duurzaam bouwen sluit volledig
aan bij de doelstelling van ecologi
sche architecten, meent hij. Die zoe
ken steeds naar mogelijkheden om
bouwen en wonen minder milieube
lastend te maken en stellen daarbij
de gezondheid van bewoners en
gebruikers centraal.
Wij hebben een aantal vaste uit
gangspunten die we steeds proberen
te verwezenlijken in een project'
zegt Claessen. Hij zet er vervolgens
enkele van op een rij.
- Reeds in het stedebouwkundig
plan kijken naar mogelijkheden om
zonlicht en zonnewarmte zo goed
mogelijk te benutten.
- Daar vervolgens in het ontwerp
rekening mee houden. Bijvoorbeeld
door de zuidgevel zo 'open' mogelijk
te maken en de noordgevel zo 'dicht'
mogelijk.
- Bouwmaterialen kiezen die zo wei
nig mogelijk schade doen aan het
milieu tijdens de winning van de
grondstoffen, de produktie en de
verwerking. Materialen die boven
dien zorgen voor een gezond leefkli
maat in woningen en gebouwen.
- Zo weinig mogelijk verschillende
materialen gebruiken om onnodige
aansluitingen te voorkomen.
- Kiezen voor verwarmingssyste
men die een goed binnenklimaat ga
randeren, waar mogelijk in combi
natie met natuurlijke ventilatie.
Claessen weet dat duurzaam bou
wen volgens ecologische principes
duurder is. Hoewel, soms staat daar
een subsidie tegenover, zoals bij
hoog rendement-ketels en zonnecol
lectoren. Andere maatregelen zijn
inmiddels zo gewoon dat er geen
sprake meer is van extra kosten.
Trouwens, met bestaande bouwma
terialen kan hij als architect een
heel eind komen, zonder extra kos
ten.
Als voorbeeld noemt hij een casco
van kalkzandsteen. Een naar zijn
mening prima bouwmateriaal, met
een lage energie-inhoud en zonder
milieubelasting tijdens de verwer
king. Bovendien heeft kalkzand
steen alle eigenschappen om een ge
zond binnenklimaat te waarborgen.
Door het uitgekiende bouwsysteem
is kalkzandsteen technisch en eco
nomisch aantrekkelijk. Een aldus
Als ecologisch architect gebruikt
Claessen bij voorkeur natuurlijke
materialen. Hij bouwt graag wonin
gen met een casco van kalkzand
steen, met een buitengevel van
Europees of Canadees naaldhout.
Volgens hem een ideale combinatie.
Hout isoleert goed, voert het water
makkelijk af van de buitengevel en
is licht. Steen slaat warmte op en
zorgt voor een goede geluidisolatie.
Aanvankelijk reageerde het publiek
met gemengde gevoelens op het
uiterlijk van deze woningen. Dat is
inmiddels achterhaald. Zeker als
Western Red Cedar wordt gebruikt,
een Canadese houtsoort die niet
behandeld hoeft te worden en in de
loop van de tijd heel mooi Vergrijst'.
Nadeel is dat dergelijk hout hele
maal uit Canada moet komen, want
ook transport is een milieubelasten
de factor, aldus Claessen. Hij komt
daarmee op zijn groeiende voorkeur
voor materialen 'uit de buurt'.
Naast kalkzandsteen is baksteen
zo'n materiaal. Beide passen hele-
wijst ook op een nadeel: het bevesti
gen van de verschillende bouwdelen
aan elkaar. Dat moet altijd water-,
geluid- en winddicht gebeuren. En
de hulpmiddelen die daarvoor wor
den gebruikt in de vorm van band
jes, schuimen en kitten zijn lang
niet altijd goed voor het milieu.
Eigenlijk geeft hij de voorkeur aan
een ter plaatse gebouwde woning,
zoals in kalkzandsteen gebeurt.
Aansluitingen worden dan meteen
meegenomen. Hij ziet het als een
taak van de architect zo te ontwer
pen dat afdichtingsmiddelen waar
mogelijk worden vermeden.
Ecologisch bouwen is eigenlijk niets
nieuws, vindt Claessens. Vroeger
gebeurde dat ook, al besefte men dat
niet. Door vakmanschap en ervaring
wisten de toenmalige bouwers
precies hoe het moest. Vaak blijken
oude technieken en reeds lang
bekende materialen vanuit
ecologisch gezichtspunt nog de beste
oplossing.
Ecologische architecten streven
naar nauwe samenwerking met hun
opdrachtgever om samen het beste
produkt te bouwen. Meestal komt
dat neer op samen kiezen uit de
mogelijkheden, binnen het budget.
In de praktijk betekent dat compro-
Architectenbureau Arcos ontwierp in Zevenaar opvallen
de 'kasteelwoningen'. De noordgevel is, op enkele kleine
ramen na, volledig gesloten en fungeert als geluids
scherm voor de achterliggende provinciale weg. Aan de
voorzijde, op het zuiden, zijn alle leefvoorzieningen
gesitueerd, inclusief een dakterras.
volgens ecologische principes ge
bouwd casco kost in principe niets
extra.
Het enige kostenverschil zit in de
scheidingswanden tussen de ka
mers. Die worden meestal gebouwd
van gipsblokken of gasbetonblok-
ken. Daar is Claessen om een aantal
redenen geen voorstander van.
In de eerste plaats moet je zo weinig
mogelijk verschillende materialen
gebruiken, vindt hij. Dat voorkomt
scheurvorming die optreedt als twee
materialen met een verschillende
krimp en uitzetting op elkaar aan
sluiten. Als tweede reden noemt hij
de geluidisolatie.
Kalkzandsteen is een zwaar bouw
materiaal, dat het geluid beter
tegenhoudt dan lichtere materialen.
Bovendien is kalkzandsteen harder
maal in de nationale bouwcultuur.
Hetzelfde geldt voor dakpannen.
Moet er op ecologische woningen
dan geen grasdak? Dat kan, maar
hoeft beslist niet, vindt de Groes-
sense architect. Een goed geïsoleerd
dak met keramische pannen is een
even verantwoorde oplossing.
Volgens hem moet zo'n dak ook pas
sen in een omgeving. Hij kan zich
levendig voorstellen dat grasdaken
uit de toon vallen in sommige woon
wijken.
Tegenwoordig worden steeds meer
onderdelen van een woning in de
fabriek gemaakt en op de bouw
plaats in elkaar gezet. Een proces
met veel voordelen, maar Claessen
missen sluiten. Is dat niet frustre
rend?
De architecten van Arcos vinden het
volgens Claessen juist een uitda
ging samen met de opdrachtgever te
zoeken naar de beste milieubewuste
oplossingen binnen de financiële
kaders. Het gaat dan niet meer om
grasdaken en composttoiletten,
maar om een breed scala van moge
lijkheden waaruit verantwoord
gekozen kan worden.
Uit het groeiend aantal 'ecologische'
bouwopdrachten leidt Claessen een
toenemende belangstelling af voor
milieubewust bouwen bij zowel
woningbouwcorporaties, projectont
wikkelaars als particulieren. Be
langrijk voor de toekomst van ons
allemaal, vindt hij.
Witte gevels zijn populair, maar
ook de belangstelling voor
geheel of voor een deel in pasteltin
ten uitgevoerde gevels neemt toe. De
kalkzandsteenindustrie merkt dat
aan de toenemende vraag naar de
CVK-gevelstenen. Die worden gele
verd als klissteen met het karakte
ristieke ruwe oppervlak, als gevel
steen met een glad oppewdak of in
een bezande uitvoering. Een 'ruim
assortiment van negen basistinten
maakt het aantrekkelijk om de gevel
met kleuraccenten te verlevendigen.
CVK-gevelsteen wordt niet alleen
toegepast in de woningbouw. Ook
architecten van kantoren, hotels en
andere gebouwen die er goed moe
ten uitzien kiezen voor deze gevelbe
kleding, die het uiterlijk van deze
projecten meer allure geeft.
Bijzonder prettige bijkomstigheid is
bovendien de korte levertijd, afhan
kelijk van het type gevelsteen tus
sen de vier en zes weken. De bouw-
materialenhandel in uw omgeving
laat u graag het assortiment CVK-
gevelstenen zien.
Over smaak valt niet te twisten.
Zeker niet als het gaat om een
huis. De één zweert bij een strakke
en modern ontworpen woning, ter
wijl de ander juist valt op een oud
huis. Er bestaat veel vraag naar
oudere woningen, bijvoorbeeld uit
de jaren dertig. Het aanbod is echter
maar beperkt. Bovendien vraagt het
aanpasseir van deze woningen aan
het eigentijdse voorzieningenniveau
veel tijd en geld.
Maar het kan ook anders. Archi
tecten herkennen deze behoefte aan
klassieke architectuur en spelen
daar op in met hun ontwerpen. Zij
slagen erin de voordelen van een
nieuwe woning te combineren met
de soms nostalgische wensen van de
huizenkoper. Een materiaal als
kalkzandsteen is daarvoor uiterst
geschikt. Het biedt de architect gro
te vrijheid in vormgeving, bouwt
snel en is betaalbaar.
De koper wil wooncomfort, lage
onderhoudskosten en een gering
energiegebruik. Kalkzandsteen is
bovendien een relatief zwaar bouw
materiaal, gunstig voor warmte- en
geluidisolatie. Kalkzandsteen is
bestand tegen vocht en 'ademt', wat
condensvorming in huis voorkomt.
Maar kalkzandsteen wordt ook toe
gepast in buitengevels en zorgt dan
voor een exclusieve uitstraling van
het huis. Mede daardoor is een
woning gebouwd van kalkzandsteen
een waardevol en waardevast bezit.
Het CVK verstrekt u graag meer
informatie over de voordelen van
kalkzandsteen. Een brochure ligt
voor u klaar. Bel 035-250250.
VIBA-Expo in Den Bosch advi
seert zowel de bouw als de woon
consument op het gebied van milieu
bewust bouwen, wonen en werken.
In de loop van de jaren is de belang
stelling voor dit initiatief van de
Vereniging Bio-logische Architecten
sterk toegenomen. Inmiddels steu
nen de ministeries van Economische
Zaken en van Volkshuisvesting,
Ruimtelijke Ordening en Milieu
beheer het centrum met een finan
ciële bijdrage.
Sinds enige tijd is VIBA-Expo in
oppervlak verdubbeld. Naast een
documentatiecentrum, inclusief een
ruimte voor lezingen, vormt de per
manente expositie van milieuvrien
delijke materialen het hoogtepunt
van dit centrum. Onder de ruim 100
exposanten bevinden zich ook ecolo
gische architecten en milieu-advi
seurs. Op 1500 meter vloeropper
vlak kan de bezoeker zich volledig
oriënteren en documenteren inzake
alle aspecten van milieubewust bou
wen, wonen en werken. Deskundige
medewerkers geven desgewenst
advies.
De kalkzandsteenindustrie is promi
nent aanwezig op deze expositie,
zowel met stenen, blokken en ele
menten voor binnenmuren als met
het volledige assortiment gevelste
nen. Ook de warmtewand, die
momenteel volop in de belangstel
ling staat, wordt bij VIBA-Expo
gedemonstreerd.
U vindt VIBA-Expo aan de
Veemarktkade 8, gebouw B in
's-Hertogenbosch. De openings
tijden zijn: maandag tot en met
vrijdag van 10.00-12.30 en
13.30-17.00 uur. Na telefoni
sche afspraak voor groepen ook
op zaterdag.'
Telefoonnummer: 073-216943.
Het is nog maar enkele jaren ge
leden dat architect Renz Pij-
nenborgh het wandverwarmingssys-
teem in Nederland introduceerde.
Aanvankelijk werd daar wat vreemd
tegenaan gekeken. Maar al snel
bleek dit systeem van stralings-
warmte in de praktijk heel goed te
voldoen. Inmiddels zijn reeds vele
nieuwe huizen voorzien van wand-
verwarming, waaronder tien wonin
gen in het milieuproject Ecolonia. In
acht woningen zijn daarvoor kalk-
zandsteenelementen gebruikt, voor
zien van sleuven waarin de verwar
mingsslangen worden aangebracht
Opvallend is dat de wandverwar
ming na twee winters bij bewoners
aanmerkelijk meer waardering
krijgt dan de andere toegepaste ver
warmingssystemen. Negen van de
tien bewoners geven aan tevreden
tot zeer tevreden te zijn, terwijl één
bewoner redelijk tevreden is.
Wandverwarming zorgt voor stra-
lingswarmte. Lucht en dus ook stof
komen niet in beweging. Enkele
bewoners gaven aan in hun nieuwe
woning merkbaar minder last te
hebben van benauwdheid in de
luchtwegen.
Op de vraag naar de waardering
voor het binnenklimaat geven alle
ondervraagden aan dat als (zeer)
behaaglijk te beschouwen. Hieraan
draagt ook het door de architect toe
gepaste natuurlijke ventilatiesys
teem bij. Een voor de bewoners ver
heugend nevenverschijnsel is het
extreem lage energiegebruik van
minder dan 600 m3 aardgas per jaar.
De gunstige ervaringen met wand
verwarming op het gebied van woon
comfort en gezondheid motiveren
woningbouwverenigingen en pro
jectontwikkelaars inmiddels om wo
ningen met dit verwarmingssysteem
in hun nieuwbouwprogramma op te
nemen.