De Ardennen:
Heerlijk en geliefd
reisdoel
De grotten van Han: een
betoverend avontuur
Een monnik ontdekte de opening in de grot
Boven op de
grotten is
te zien
wild
Een en al stripverhaal
in i ran sua ei n no
G R Ol TES MAN
Jubileum
Het water is 'bouwmeester'
Archeologie
ontdekt
bewoners
Ook dieren
en planten
zijn er
Onderdak in de Ardennen
Een toeristische attractie viert eeuwfeest
De geheime
grot...
Bellen voor informatie
Het mysterie
van Han
EVENEMENTEN OP EEN RIJ
SCHELDEBODE VAN WOENSDAG 21 JUNI 1995
311
Elk seizoen
De naam
Rustig wandelen
Druppels aan het
werk
In museum
Groeisnelheid
Hoe kom je er?
u Fins mm mmi
SATiiRtitl on mm
Avontuurlijk
reisdoel
Vakantie in Belgie... Dat is vaak 'de Arclennen'. Die zuidoosthoek van
Belgie heeft immers een landschap, dat de bewoner van de lage landen
aanspreekt. De heuvels, de bossen, de rotsformaties, de slingerende
wegen, de anders-darr-anders-dorpjes.... het vormen elementen die een
reiziger onmiddellijk het gevoel geven 'in het buitenland' te zijn. En dat
is voor veel mensen onderdeel van het vakantiegevoel...
Doordat de Ardennen gemakkelijk en in korte tijd bereikbaar zijn is dit
gebied populair doel voor korte vakanties of 'tussendoortjes'.
Voorjaarsvakantie, een lang weekeinde, de 'grote vakantie', het zijn tij
den die velen graag doorbrengen in die hoek van Belgie die zo 'anders'
is.
De zomer heeft de voordelen van het veel en gemakkelijk 'buiten' kun
nen zijn en dus van het profiteren van de talloze mogelijkheden voor
actieve recreatie. Maar ook de herfst en de daarin vallende vrije dagen
blijkt een periode die zich uitstekend leent voor een paar dagen 'bij-tan
ken' in een omgeving waar het najaar zijn veelkleurige sporen trekt.
Met 'Ardennen' is voor veel vakantiegangers het deel van Belgie aange
duid dat ergens begint achter Namen en dat associaties oproept met
Spa, de watervallen van Coo en de grotten van Han. Volgens kenners
verdient echter maar een kleiner deel van zuid-oost Belgie die naam.
Diezelfde kenners nemen daarbij dan toch nog een deel van Frankrijk
en Duitsland mee.
De naam Ardennen is afgeleid van het woord 'arduenna' dat Keltisch
is voor hoogland. De formele omschrijving luidt: het Hoogland is een
schildvormig middengebergte tussen 300 en 695 meter hoog.
Maar dat zal de genietende wandelaar, fietser of autotoerist misschien
wel minder interesseren dan de aanwezigheid van een gemoedelijk
hotel met knappend houtvuur en een uitstekende keuken. En die zijn er,
net als-uitstekende pensions en goede kampeerterreinen, volop te vin
den in dit 'middengebergte'.
Wie meer wil doen dan wandelen of fietsen, kanoën of paardrijden,
door een prachtige natuur, vindt in die Ardennen ook nog tal van de
zogeheten 'bezienswaardigheden'. Met natuurlijk als grote trekker 'de
grotten van Han'...
Romantiek en geheimzinnigheid zijn schaarse ele
menten geworden in onze samenleving. Maar ze zijn er
nog wel. In Belgie, in Han. Die plaats roept onmiddel
lijk een ander woord op: grotten. En wat is er geheim
zinniger en romantischer dan een grot...
De grotten van Han zijn niet
zomaar holten in een berg. Ze
vormen een wereld onder de
grond vol duisternis, geheim
zinnig gedruppel, van vreemd
gevormde steenpunten, rotsfor
maties, open ruimten als kathe
dralen en pleintjes en van de in
vele eeuwen druppelsgewijs
gevormde pilaren, 'kaarsen', en
gordijnen'. Een wereld die
altijd weer mensen heeft uitge
daagd tot het avontuur in het
onbekende, de ontdekkingsreis
vol onzekerheid.
De grotten van Han zijn door
die dapperen opengelegd. Hun
ontdekkingen nebben ze niet
voor zichzelf gehouden. Wie
het aandurfde kon mee. En
langzaamaan werd die onder
aardse wereld een toeristische
attractie. Met steeds nieuwe
verbeteringen en kleine aanpas
singen werden de grotten
steeds beter toegankelijk en
vooral ook veel veiliger voor
mensen die niet wilden of kon
den klauteren aan een touw,
bijgelicht door walmende fak
kels.
Wie vandaag de dag de grotten
bezoekt kan er rustig wandelen
over goede paden, die verlicht
worden door electrische lam
pen. Die moderniteit heeft niet
afgedaan aan de romantiek.
Integendeel, geraffinneerd
schijn werpe
alle gelegenheid grillige steen-
geplaatste
;rs geven
massa's te zien in al hun won
derlijke schoonheid. En de ver
beelding krijgt kans van alles te
'zien' in de merkwaardige vor
men die de natuur heeft doen
ontstaan.
De gids loopt voorop, vertelt
bijzonderheden en verandert
met een druk op een ergens ver
borgen knop de duisternis voor
aan in de verrassende sfeer van
duidelijkheid en toch ook
geheimzinnig blijvende sche
mering.
Nu en dan komt een druppel
water op een bezoeker neer en
het is wonderlijk te bedenken
dat druppels die vele eeuwen
ergens lang op dezelfde plaats
zijn neergekomen door kalkaf-
zetting nieuwe vormen hebben
opgebouwd. Elke druppel zette
een onvoorstelbaar kleine hoe
veelheid materiaal op een plek
je in de grot. Honderden, aui-
Dit jaar viert men in Han een
jubileum. Hoewel de grotten al
vele eeuwen natuur zijn is het
nu honderd jaar geleden dat
men is begonnen aan het toe
ristisch 'gebruik' van die onde
raardse wereld. Een van de
eerste dingen die men reali
seerde was de electrische ver
lichting in de grot.
Zo'n eeuwfeest is natuurlijk
een goede aanleiding voor het
organiseren van allerlei
extra's en dat is dan ook
gebeurd. Het hele jaar door
zijn er diverse evenementen,
die begonnen in april en eindi
gen in november. Het honderd
jarige bestaan is ook een
goede reden voor een complete
pagina over Han en zijn grot
ten.
zenden jaren, miljoenen, mil-
liarden druppels. De natuur
heeft de tija...
Een wandeling door de grot
ten van Han. Iets naar beneden,
iets omhoog, trappetje op, trap
petje af, zijgang in, pleintje
over, langs de onderaardse
rivier Lesse en dan, ergens
bovenin, de Grote Zaal, de
immense ruimte met verhoogde
In totaal drie kilometer lang zijn
alle gangen van de grotten van
Han. Dat wil zeggen: de voor het
publiek toegankelijke grotten. Er
zijn veel meer gangen, holten,
zalen en 'kamers'. De specialisten
die aangeduid worden met de naam
'speleoloog', zeg maar 'grotkundi-
ge', hebben nog zo'n 14 km extra
ontdekt. Die worden nog aange
duid met 'geheime grot'. Ze zijn
alleen toegankelijk voor die specia
listen, die na elke ontdekkingstocht
weer met enthousiaste verhalen
'boven komen'.
Om het publiek toch iets te laten
zien van de wonderen in die 'gehei
me grot' zijn er, vaak onder heel
moeilijke omstandigheden, kleu
rendia's gemaakt. In een boeiende
audiovisuele presentatie die de
titel kreeg 'Speleothema' kunnen nu
ook niet-deskundigen de avontuur-
Wie de grotten van Han bezoekt
denkt er meestal niet zo bij na dat
er ook een 'bovenkant' is. En
'boven' dat is de heuvelrug van
Boine. Het is een natuurgebied met
veel naald- en loofbos, waarin
vogels en veel andere dieren een
goed woongebied vinden.
Wie wild wil zien kan het wildpark
bezoeken, dat in een deel van dit
gebied is ingericht. Dat kan echter
alleen met safari-cars, die het ter
rein doorkruisen.
Tijdens zo'n tochtje van ruim vijf
kwartier heeft men een goede kans
op het zien van herten, reeën,
moeflons, gemzen, steenbokken en
wilde zwijnen. Soorten als beer,
wolf, wilde kat en lynx zijn er ook,
maar die worden achter zeer stevi
ge afrasteringen of diepe grachten
gehouden. Vervaarlijk uitziend
zijn dieren als bison en oeros die
hier eveneens aanwezig zijn. Deze
soorten waren ooit ook inheems.
Het Wildpark is tevens woonplaats
voor enkele wilde paarden, zoals
tarpan en Przewalski-paard. Men
probeert hier door gericht fokken
deze oude rassen natuurpaarden,
die dreigen uit te sterven, terug te
krijgen.
Voor een modern mens zijn de
grotten alleen als beziens- waar
digheid aantrekkelijk. Voor veel
vroeger levende mensen vormden
ze echter ook een schuilplaats. De
grotten zijn ooit woonplaats
geweest
Archeologische vondsten hebben
duidelijk gemaakt, dat rond 2000
voor Christus de grotten gebruikt
zijn. Uit de bodem van de onder
aardse rivier zijn ook veel voor
werpen opgehaald uit tijdperken
als Bronstijd, Ijzertijd, en zelfs de
Romeinse tijd en de middeleeu
wen.
Een prachtig overzicht van de
vondsten uit de verschillende
bewoningsperioden biedt het
'Museum van de onderaardse
wereld'
Ook is er een tentoonstelling te
zien onder het motto 'Een eeuw
van passie en wetenschappelijk
onderzoek'die een beeld geeft
van de ontwikkelingen in en rond
de grotten van de laatste honderd
jaar. Open: van 1 april tot 12
november, van 11 tot 17 u. In juli
en augustus tot 19 u.
Het begin van 'de grotten van Han' als beroemd natuur
wonder ligt in het stoutmoedige avontuur van een
monnik, de abt De Feller. In het jaar 1771 ontdekte hij
op een van zijn zwerftochten, een toegang in de berg.
Hij ging er binnen en slaagde er in enkele honderden
meters in de grot door te dringen.
Het laatste deel van de
tocht door de grotten. Per boot
bereikt men weer het daglicht.
lijke tocht door ontoegankelijke
grotten mee-beleven.
Dat kan gebeuren op de eerste ver
dieping van 'de Hoeve van Dry
Hamplay', een groot gebouw met
veel steen, staal en glas. Men vindt
dat tussen de grot-uitgang en het
dorpscentrum. Hier bevinden zich
ook een restaurant, een cafetaria,
een speeltuin en een kinderboerde
rij, vlak naast een zonneterras.
Zijn ontdekking had niet direct
grote gevolgen. Pas rond het jaar
1800, toen De Feller en zijn
vrienden al steeds verder waren
gekomen, werden de bezoeken
talrijker en omvangrijker.
Wetenschappers, avonturiers,
schrijvers en op bijzondere ervarin
gen uit zijnde toeristen kwamen
naar Han om de grotten te bekijken.
Die bezoeken konden beschouwd
worden als waaghalzerige avontu
ren. Bij het licht van fakkels ging
men alleen of onder leiding de berg
binnen, die de rivier de Lesse had
opgeslokt.
De dorpelingen die de tochten soms
leidden, zoals de molenaar Remy,
de priester Jaradin en de onderwij
zer Pochet, gingen na hun dagelijks
werk nog eens alleen op zoek naar
nieuwe gangen.
Ze ontdekten in de loop dér jaren
een steeds omvangrijker net van
galerijen.
Men ondervond ook iets anders:
anderen wilden ook kijken. Het
werden er zoveel, dat er iets geor
ganiseerd moest worden.
Bovendien moesten de grotten vei
lig en goed begaanbaar zijn. Dat
werd gerealiseerd aan het eind van
de vorige eeuw. Er werd electrici-
teit aangelegd en... er kwam een
tram, die bezoekers vanuit het cen
trum van het dorp tot dichtbij de
ingang van de grot kon brengen.
Die tramrit eindigde op de top van
het Boine-massief, vanwaar men te
voet naar beneden moest om de
grot te kunnen binnengaan.
Tegenwoordig (sinds 1968) brengt
de tram (nog steeds een nostalgisch
transportmiddel) de bezoekers tot
bij de ingang van de grot. Daar ver
zamelt men zich in groepen om
onder leiding van een deskundige,
meerdere talen sprekende, gids de
wonderen der natuur te gaan bekij
ken.
Ën dat is tegenwoordig geen waag
halzerij meer. De gangen zijn goed
begaanbaar gemaakt en goed ver
licht, terwijl toch de bijzondere
sfeer van. de grot gehandhaafd
blijft.
Het lijkt vreemd, maar het blijkt
mogelijk: in de grotten van Han
komt ook flora en fauna voor. De
flora bestaat voornamelijk uit
mossen, wieren en varens. Vooral
in de lichtkring van de lampen, ziet
men die. Zaadtransport kon gebeu
ren door de luchtstroom, door het
doorsijpelingswater, insekten of
door de bezoekers, die het aan
schoenzolen of kleding
meebrachten..
De fauna bestaat uit vleermuizen
(twaalf soorten muizen, kikkers
en vissen (in de ondergrondse
rivier), vliegen en muggen.
Het water vormt op de
lange duur wonderlijke figu
ren in steen
Wie een snelle weg zoekt voor
informatie over Han en zijn
grotten en alles wat daar nog
meer valt te beleven kan telefo
nisch informeren bij
Belgisch Verkeersbureau,
Herengracht 435-437,
Amsterdam,
tel. 020 6245953
De grotten van Han zijn gevormd
door het water, dat je overal hoort
druppelen. Het water van de rivier
de Lesse heeft zich tienduizenden
jaren geleden al een-weg gezocht
in de heuvel die ze op haar weg
ontmoette. Heel, heel langzaam
kwam het water via spleetjes en
scheurtjes binnen en maakte er
kleine gangetjes, die groter en
groter werden.
Na vele tienduizenden jaren van
almaar doorgaande doorsijpeling is
er nu een complex ontstaan van
gangen en 'zalen'. In die gangen en
zalen werkt het water nog steeds.
Het vormt hangende en staande
smalle steenmassa's, die men ook
wel 'druipstenen' noemt. Ze ont
staan immers door het druppelende
water dat kalk afzet of achterlaat.
De hangende zijn te vergelijken
met een ijspegel, die door snel
bevriezende druppels water groter
en groter wordt. De hangende
druipsteen vormen noemt men sta-
lagtieten, de staande heten stalag-
mieten.
Vaak vraagt men een grotten-gids:
Hoe snel groeien die druipstenen
Het antwoord moet vaak zijn, dat
dit niet precies is aan te geven.
Plaatselijke gesteldheid en klimaat
hebben invloed. Wel is een gemid
delde aan te geven.: 4 tot 5 cm. per
eeuw
De stalagtieten en stalagmieten,
die men in de grotten ziet, zijn dus
wel heel oud...
In de periode van 26 augustus tot 6
november krijgen beroemde stripfi
guren als Suske en Wiske bijzonde
re aandacht in de evenementen van
feestvierend Han. De organisatoren
doen dat internationaal. Vijf
Europese landen komen met het
thema 'stripverhaal' veertien dagen
in het centrum te staan. Nederland
beleeft zijn veertiendaagse van 14
tot 27 oktober. Daarin valt ook de
50e verjaardag van het ontstaan van
Suske en Wiske, de schepping van
Willy van der Steen. Uiteraard
krijgt deze schrijver ook grote aan
dacht. Het thema 'Stripverhalen in
Europa' wordt in samenwerking
met het Belgisch Centrum van
Stripverhalen gerealiseerd in een
kader van 'Han en Europa'.
Vanuit Nederland rijdt men met de
auto snel naar Han-sur-Lesse, over
de autosnelwegen via Breda-
Antwerpen-Brussel-Namen (E-
411) richting Luxemburg (afslag
21;Rochefort). Een andere route is
die via Maastricht-Luik- Namen
(E-42) Bij Namen de E-411 op,
richting Luxemburg, zie verder
boven.
Het kleine dorp Han heeft een
mysterie. Want: Waar blijft de
rivier de Lesse Het is een vraag
die velen voor raadsels zet. Het in
de winter woest stromende riviertje
verdwijnt bij de Gouffre de
Belvaux' (Afgrond van Belvaux)
onder de grond, komt weer te voor
schijn in de 'Salie d'Armes' Wapen
zaal), raakt weer uit het gezicht en
komt dan, rustig stromend, in de
'Salie du Döme' (Koepelzaal) Daar
kan de verwonderde bezoeker in
een boot stappen, die hem met flui
sterende motor naar het Gat van
Han ('Trou de Han') vervoert, terug
naar het licht...
Maar het mysterie blijft. Want nog
steeds weet men niet precies hoe
de Lesse stroomt, waarheen zij
gaat. Ook het toedienen van kleur
stoffen aan het water, om zo ergens
het verloop te ontdekken, heeft
geen resultaat opgeleverd.
V-.V.
'mzmm i i ill iter SruKiti
De lynx, een katachtig roofdier, is in het wildpark wel te zien,
maar hij blijft binnen een veilige afsluiting...
Ter gelegenheid va hel 'Eeuwfeest van
de grotten' zijn er het hele jaar door
diverse evenementen georganiseerd. Er
is elke dag wat te doen...
Zo zijn er in juli en augustus themada
gen die worden verzorgd door provin
cies en regio's. De thema's zijn ontleend
aan folklore, kuituur, gastronomie en
sport.
Op 21 juli is er een grootse demonstra
tie van vliegers en honderd luchtballon
nen. De dag wordt besloten met een
openluchtbal en vuurwerk.
Tussen 26 augustus en 27 oktober zijn
er themadagen onder het motto 'Han en
Europa'. Diverse landen hebben dan
presentatieweken met het stripverhaal
als centraal gegeven.
In dit kader: Veertiendaagse van
Nederland 14 tot 27 oktober.
In de bronsttijd van het edelhert zijn er
speciale excursies in het wildpark (22,
23 en 24 september
In november (I le en 12e) is er een
ambachtenmarkt in Han. Het materiaal
wol vormt het hoofdelement.
14 oktober - 12 november: Schepen
gebouwd in lego worden tentoongesteld
onder de titel 'The world of ships'.
Uitvoerige informatie: Domein van de
Grotten van Han, Rue J.Lamotle 2, B-
5580 Han-sur-Lesse (Belgie)
Telef. uit Nederland:
00-32.84.37.72.13.
Een afbeelding van een poster, zoals die vroeger werd gebruikt om
bekendheid te krijgen.
Er is een brede waaier van moge
lijkheden om in de Ardennen
onderdak te vinden. Men kan zijn
eigen huisje meenemen en op een
goed uitgeruste kampeerplaats zijn
caravan neerzetten, maar dat is
geen noodzaak. Er is een keur van
goede tot uitstekende hotels, die
vrijwel alle een voortreffelijke keu
ken hebben. Ook is er logiesmoge-
lijkheid in bungalowparken, pen
sions en bij de inwoners. Heel dui
delijke en volledige informatie
geeft de brochure 'Verblijf in de
Ardennen' van Belsud. Daar kan
men ook reserveren. Adres:
Grasmarkt 61, 1000 Brussel. Tel.
02/50402 80.
Vanuit Nederland 06/022.76.06
zolder als imposant sluitstuk.
En alsof het niet indrukwek
kend genoeg is een 'klank- en
lichtspel', waarmee nog eens op
een heel bijzondere manier de
grotten worden getoond in al
hun pracht. En dan tenslotte:
een vaartochtje om over die
onderaardse rivier weer in het
licht te komen van de buitenwe
reld.
Een tocht door de donkere,
maar betoverende wereld is een
avontuur, dat duizenden men
sen steeds weer boeit. 'De grot
ten van Han' zijn reisdoel
eworden voor velen, die van
et betoverend mooie natuur
verschijnsel hebben gehoord of
er over hebben gelezen, of die
er ooit, zoals met een school
reisje, zijn geweest en nog eens
terugkeren willen. 'De grotten'
zijn onvermijdelijke attractie
voor wie in Han komt of-er
langs gaat. Ze zijn eigenlijk een
'must': Eenmaal in je leven
moetje ze minstens gezien heb
ben. Belééfd hebben.
Het landschap van de Ardennen. Gezicht vanaf het plateau van Boine, de heuvel boven de grotten
van Han
