Nu het nog kan...
Het boek 'ten doop'
Het Zeeuwse kostuum
door de eeuwen heen
Waardebon j
DE KOPEREN TUIN PRESENTEERT: 'HETZEEUWSE KOSTUUM DOOR DE EEUWEN HEEN'
het complete overzicht
van de Zeeuwse drachten
10 gulden korting
De Koperen Tuin
SCHELDEBODE VAN WOENSDAG 8 DECEMBER 1993
307
Boerentrots
Stikken
Achterwerk
Melkemmertje
Eilanden
Vanaf 11 december in de boekhandel:
rijkelijk geïllustreerd, in groot formaat
Het ideale kerstcadeau!
De hele maand december op de gebonden editie
I1
Bij inlevering van deze bon krijgt u
„Het Zeeuws kostuum door de eeuwen heen"
gebonden van 65.- voor 55.-
paperback van 49.90 voor 45.-
Getipt voor de kerst:
de mooiste Zeeland-boeken
Het Zeeuwse kostuum
Vissers en vissersvrouwen
van Arnemuiden
Van gesloten bolwerk tot open stad
Jan de Prentenknipper
volkskunst langs 's-Heeren wegen
De Ramp, een reconstructie
Vissers verhalen
over hun leven in de delta
Goes, stad en plattelandsgemeenten
in verleden tijd
Afscheid van de Zeeuwse klederdrachten
ZEELAND - Weinig streken ter wereld hebben
zo'n variatie aan streekdrachten gekend als het
kleine Zeeland. Toen in 1894 koningin Wilhelmina de
provincie bezocht, poseerden voor haar zo'n dertig
Zeeuwse vrouwen in verschillende dracht. Een aantal
van hen had een historisch kostuum uit de kast
gehaald, om te laten zien hoe het vroeger was. Bij
elkaar telde Zeeland op dat moment maar liefst zo'n
twintig levende drachten die zeer verschillend waren.
Ze waren inmiddels over hun hoogtepunt heen. In
sommige streken hadden mannen en vrouwen het
kostuum afgelegd. Een ontwikkeling die zich ook
elders zou gaan voordoen. Alleen al tussen 1945 en
1970 waagden zo'n 23.000 Zeeuwse vrouwen deze
stap. Omdat de jeugd er niet aan dacht zich in
klederdracht te steken, nadert nu het einde.
Zeeland zonder dracht, het zal
wennen zijn. Als de kostuums
van het netvlies verdwijnen en
familie-albums moeten worden
opengeslagen om de herinne
ring op te roepen. De laatste
jaren spreekt de waardering
voor de drachten uit het feit,
dat verenigingen bij speciale
gelegenheden het kostuum van
de vorige generaties tonen.
Hoelang zal het duren, voor
ook die belangstelling is ver
dwenen?
Een vrouw in dracht kan te
genwoordig 's zomers niet on
gestoord winkelen. Toeristen
grijpen meteen naar het foto
toestel, anderen grappen 'Kijk,
een Zeeuws meisje' of wijzen:
'Daar gaat er één!' Vroeger
waren in Middelburg de Arne-
muidse meisjes ook al gewilde
foto-objecten. Ouderen herin
neren zich nog, dat ze zich voor
een paar centen lieten fotogra
feren en om het hardst riepen:
'Monnie, meneer.' Deze manier
van bedelen werd op een be
paald moment zelfs verboden.
In die tijd zag men in sommige
deftige huishoudens de dienst
bodes liever niet in boerenkle
ding en in winkels werd een
'juffrouw' vaak eerder gehol
pen dan een 'boerin'. Het kos
tuum was een 'boerenstraf' ge
worden.
Maar de dracht was vooral
'boerentrots'. De rijkeren on
derscheidden zich met goud en
kant vart anderen, die het min
der hadden. Walcherse boerin
nen lieten zich fotograferen
met aan elke vinger een ring.
Het schiep aanzien, als een
jong meisje kon zeggen: ,,'k
oal m'n houd Ze was een
gewilde huwelijkskandidaat.
Maar voor een minder welge
stelde met een groot gezin, was
het een hele opgave de kinde
ren in dracht te steken. Dan
moest het koper worden ge
poetst, tot het blonk als goud
en houten kraaltjes werden
rood geschilderd, om het op
bloedkoraal te laten lijken.
Niet alleen liet de rijkdom zich
aan de dracht aflezen. Aan een
muts bijvoorbeeld, zag ieder
een in een oogopslag, waar de
draagster vandaan kwam. De
muts was oorspronkelijk een
gevouwen doek, die het hoofd
moest bedekken. Later ging
men het duurdere kant gebrui
ken en werd de muts met een
metalen beugel, het oorijzer, op
het'hoofd vastgeklemd.
Shampoo was er nog niet. Om
de muts niet vet te laten wor
den, stopten de vrouwen het
haar in een ondermutsje dat
kon worden gewassen. Des
noods werd er haar uitgetrok
ken. In de burgermode ging
men intussen mooie kapsel
dragen en werd de muts met
klem weggedaan. Maar in de
meer godsvrezende streken
mochten de vrouwen het hoofd
niet blootgeven en iedere
streek ontwikkelde z'n eigen
karakteristieke muts.
Zuid.beveland.se protestantse muts
Walcherse vrouwen op de botermarkt in Middelburg
tekening: Han van den Broeke
volgens hem onder de gordel op
geestelijken, daarboven op har
lekijns. Hij troostte zich met de
gedachten, dat ze wel konden
lezen en schrijven.
uiting van rouw. Als moeder
jarenlang in de zware rouw
bleef, wisten de kinderen op
den duur ook niet meer hoe
fleurig het kostuum van oor-
Amemuiden, vissersstand en burgerstand
Meisje met Thoolse sluier
muts
Op Zuid-Beveland liet de muts
zien, tot welke kerkelijke ge
zindte men hoorde. En ook de
stand van de stikken verraad
de, of een meisje katholiek was
of protestant.
De vierkanten
stikken hadden toen allang
geen functie meer. Oorspronke
lijk waren het de uiteinden van
het oorijzer, die op de wang
drukten om de muts op z'n
plaats te houden. Ze werden
verder naar achteren gebogen.
In Axel verplaatste men de uit
einden van het oorijzer, de
krullen, naar het voorhoofd.
Op Walcheren werden aan de
krullen modieuze bellen gehan
gen, de strikken.
Plaatselijk probeerde de jeugd
elkaar de loef af te steken met
nog mooier kraaltjeswerk, dure
stof of een grotere muts. Men
had er een eigen mode. Ook die
van de stad drong op het plat
teland door, maar met veel ver
traging.
Toen onder de burgerij een
slanke taille en brede heupen
in de mode kwamen, stopten
ook de Zeeuwse meisjes een
kussentje onder de rokken, om
een goed gevuld achterwerk te
laten zien. Dat werd een 'keu-
tepari' genoemd, een verbaste
ring van queue de Paris. Het
Axelse kraaltjeswerk was ook
afgekeken van het glitterwerk
dat algemeen in de mode was.
En de vrouwenhoeden op het
platteland waren ooit moderne
modesnufjes uit Parijs. De mo
de werd wel overgenomen,
maar niet onmiddellijk en ging
dan een eigen leven leiden.
Het is niet zo vreemd, dat men
niet altijd bij de tijd was. De
kniebroek werd door een enke
le verstokte grijsaard nog ge
dragen, toen die al meer dan 60
jaar uit de mode was. Wat wil
je: een goede broek gooi je toch
niet zomaar weg! Tiny Polder
man herinnert zich, dat haar
grootmoeder in 1992 tijdens
haar 65-jarig huwelijksjubi
leum nog dezelfde rokken
droeg, als op haar trouwdag in
1927.
Niet iedereen kon de Zeeuwse
dracht waarderen. Het werd
wel 'vreemde navolging' ge
noemd of 'verstard'. Alsof de
meisjes in Hulst en Arnemui-
den, in Schuddebeurs en Axel
niet ijdel waren. Ze hadden zo
hun eigen ideeen over wat mooi.
is. In de vorige eeuw schreef
een Italiaan die Zeeland be
zocht: 'De vrouwen droegen
een hoed van stroo in de ge
daante van een afgeknotte ke
gel, enigszins gelijkend op een
omgekeerd melkemmertje,
waaraan brede blauwe linten
fladderden.' De mannen met
muntstukken als knopen, leken
Binnen afzienbare tijd is de Zeeuwse dracht defini
tief uit het straatbeeld verdwenen.
Tiny Polderman, die in haar familie tot de eerste
generatie hoort die het kostuum helemaal niet meer
heeft gedragen, constateert: 'Mijn kinderen zullen het
dan moeten doen met afbeeldingen in ons familie-al
bum.' Ze besloot, op het moment dat het nog kon, te
komen tot een inventarisatie van de Zeeuwse drach
ten: hun oorsprong, ontstaan en ontwikkeling. Het
resultaat is een lijvig boekwerk, onder de titel: 'Het
Zeeuwse kostuum door de eeuwen heen'.
Dat was de tijd van de bonte
drachten. De Zeeuwse mannen
en vrouwen droegen in die tijd
zeer kleurrijke kleding. Onder
invloed van de zware gods
dienst, zou eind 19de eeuw veel
van de kleur uit de kostuums
verdwijnen en zwart gaan
overheersen.
Zwart was sober, maar ook een
sprong was. Er was nog een
praktische reden: de dracht
werd daardoor minder kost
baar om aan te schaffen.
'Het Zeeuwse kostuum door de
eeuwen heen' begint met een
speurtocht naar de oorsprong
van de Zeeuwse drachten. Ne-
halennia had al een bijzondere
schoudermantel. Maar dat was
in de Romeinse tijd en de hui
dige drachten zouden pas veel
later ontstaan. De oudste af
beelding van een echte Zeeuw
se, is een portret van een meisje
uit Goes met een hoofddeksel
en omslagdoek, door Durer ge
tekend toen hij in in 1521 in.
Zeeland op doorreis was.
De Zeeuwse drachten hebben
zich echter pas na 1800 ont
wikkeld, uit de gangbare bur
gerkleding. Door het isolement
van de eilanden, werden de
verschillen steeds groter. Dat
was te zien aan de mutsen,
maar ook aan andere onderde
len. Zo zien we in het boek de
groei van de steeds hoger ge
schouderde doeken van de
Axelse meisjes.
Als het hoogtepunt wordt be
leefd, is het einde nabij, con
stateert Tiny Polderman. Toen
de drachten hun hoogtijdagen
beleefden, hadden onderdelen
de meest onpraktische omvang
gekregen. De elementen waren
uitgegroeid tot maximale
grootte en konden zich niet
verder ontwikkelen. De Zuid-
bevelandse muts is zo groot,
dat ze bij harde wind wordt
afgezet. En de Axelse 'vleugel
mouwen' moesten inwendig
met papier worden versterkt,
om ze fatsoenlijk in vorm te
houden.
De ondergang van de drachten
is bevorderd door de centrale
verwarming; dikke kleding is
niet meer zo nodig. De stoffen
zijn ook steeds moeilijker te
koop. Bovendien geldt het
pronken met rijkdom of de
monstreren dat je katholiek of
protestant bent, ook niet meer
als een goed gebruik.
Maar de voornaamste oorzaak
van het verdwijnen van de
drachten is toch wel, dat het
isolement van de dorpsgemeen
schappen is doorbroken. De
ramp en het deltaplan hebben
deze ontwikkeling alleen maar
versneld. .Er is een mensen
stroom naar Zeeland op gang
gekomen en veel gemakkelijker
gaan jongeren buiten de pro
vincie studeren en werken. Het
is vooral de jeugd geweest die
open stond voor ideeen van
buitenaf en de oude normen
gemakkelijk kon verwerpen.
Na de Tweede Wereldoorlog
was deze ontwikkeling niet
meer te stuiten.
'Het Zeeuwse kostuum door de
eeuwen heen' vertelt het ver
haal van de drachten, over oor
sprong, ontstaan en ontwikke
ling. Tevens is er een inventari
satie per gebied, waarbij ook
de Zuidhollandse eilanden,
Vlaanderen en West-Brabant
worden bekeken. Uitgebreid
gaat de schrijfster in op de
kinder-, rouw- en gelegen
heidsdracht. Tenslotte is er een
uitgebreide, geïllustreerde
woordenlijst. Van kadonder tot
keutepari: het staat er allemaal
in. In de tekst vinden we ook
streekgebonden gezegdes in
dialect, die net als de drachten
zelf, binnenkort wel tot het
verleden zullen behoren.
Het Zeeuwse kostuum door de
eeuwen heen, Tiny Polderman,
gebonden 65,-, paperback
49,90, is een uitgave van
boekhandel en uitgeverij De
Koperen Tuin (01100-31072).
Vanaf 11 december verkrijg
baar in elke Zeeuwse boekhan
del.
V
Rouwdracht van Nieuwland, vrouw met dubbele strikken
Axelse man in rouw met De Zeeuwse klepbroek met zilveren broekstukken
lamfer om de hoed teken,ng: Han van den Broeke
'Het Zeeuwse kostuum door de eeuwen heen' wordt vrijdag
10 december ten doop gehouden in de Schotse huizen aan de
Kaai te Veere.
De ontvangst is in stijl met koffie en een bolus(je). Uitgever
Jan Bruijns en de schrijfster Tiny Polderman komen aan het
woord en onder de titel 'Het koffertje van Minderhoud'
presenteert juwelier Minderhoud uit Westkapelle enkele
antieke Zeeuwse sieraden. Han van den Broeke voert enkele
historische en hedendaagse Zeeuwse drachten ten tonele.
Het eerste exemplaar van 'Het Zeeuwse kostuum door de
eeuwen heen' wordt uitgereikt aan Han van den Broeke,
secretaris van 'Het Walcherse costuum'. Daarna is er gele
genheid om de expositie 'De prenten van Bing en Braet von
Ueberfeldt, een overzicht van de kleurige Zeeuwse drachten
omstreeks 1850' en de permanente klederdrachtopstelling
van de Schotse Huizen 'De geschiedenis van het Walcherse
costuum' te bezoeken.
Voor de muzikale omlijsting zorgt de Zeeuwse zanger Peter
Dieleman.
(ADVERTENTIE)
met daarbij betrokken de Zuidhollandse eilanden, West-Brabant en Vlaanderen
door Tiny Polderman
Deze bon kunt u inleveren in iedere boekhandel
en is geldig t.m. 31 december 1993, maximaal één boek per bon.
Uitgebreide informatie over het boek vindt u elders in deze krant
De Koperen Tuin, Gasthuisstraat 12-14, 4461 JS Goes, 01100-31072
door de eeuwen heen
Tiny Polderman geb. 65.-
pbk 49.90
Willeke Tydings Nab geb. 49.50
historische stadsplattegronden van Goes
Leen Moerland en Frank de Klerk
geb. 49.50
Joke en Jan Peter Verhave geb. 59.90
Kees Slager geb. 65.-
pbk 49.90
Paul de Schipper en Kees Slager geb. 49.90
A. Barth en F. de Klerk geb. 49.90
boekhandel en uitgeverij
Gasthuisstraat 12-14
Goes
01100-31072
