Consument bepaalt hoogte afvalberg
Groenetrend in bedrijfsleven
De twee gezichten van ozon
Fout hout
Nederland heeft
Mi l ieukeurm erk
Afval verminderen, gescheiden ophalen huisvuil en recycling raken meer ingeburgerd
Veroorzaker van smog I beschermer tegen zonnestralen
Strengere milieu-eisen dwingen tot aanpassing en vernieuwing
Voortrekkersrol Aviko met
milieuvriendelijke aardappel
jÊk.
Een gemiddelde Nederlander gooit jaarlijks 350 kilo
huisvuil weg, in totaal een berg van 6 miljard kilo
afval. Dat de groeiende afvalberg een serieus
milieuprobleem is voelen veel Nederlanders ook in hun
portemonnee. De belasting voor het huisvuil, de zoge
naamde reinigingsrechten, is honderden guldens duurder
geworden. Een reden te meer om de groeiende afvalberg
te lijf te gaan. En dat gebeurt ook. Via de groenbak, de
milieuparkjes, de glasbollen, de gemeentewerven, de che
mokar, het oud papier en andere manieren om huisvuil te
scheiden en wanneer mogelijk te recyclen.
Voorkomen is altijd beter dan
genezen. Minder afval en minder
verspilling zijn daarbij trefwoor
den. Vooral de consument speelt
hierbij een grote rol. Wie produk-
ten koopt die langer meegaan
hoeft minder weg te gooien. Bo
vendien draagt het repareren van
deze produkten bij aan de werk
gelegenheid. Ook veel wegwerp
artikelen zijn te vervangen. Bij
voorbeeld door servies, oplaadba
re batterijen, stoffen zakdoeken
of een vulpen. Veel afval in de
vuilniszak of container komt van
verpakkingen. Dus is het beter
onverpakte produkten te kopen.
flessen met statiegeld, navulpak-
ken of appararaten die op elektri
citeit in plaats van op batterijen
werken. Drastische maatregelen
zijn ook denkbaar. Zo heeft
Duitsland op 1 januari van dit jaar
verboden om nog langer consu
mentenverpakkingen bij het huis
vuil te doen.
Het afval dat dan overblijft kan
tegenwoordig op allerlei manier
gescheiden en opnieuw gebruikt
worden. Dat gebeurt al jaren,
denk maar aan de glasbak of het
oud papier. Bij de glasbak staan
tegenwoordig ook containers voor
batterijen, conservenblikjes. pa
pier, karton en het glas moet nog
eens gescheiden worden in wit en
gekleurd glas. Zo'n groepje con
tainers heet vaak wijkrecycling-
parkje of milieuparkje.
Stickers
Om de berg papier te beperken
kunnen mensen sinds kort een
landelijke sticker tegen reclame
drukwerk krijgen. Om aan de
wildgroei van stickers een einde te
maken, heeft minister Alders
twee landelijke stickers gemaakt.
Één die zowel huis-aan-huisbla-
den als reclamefolders uit de brie
venbus weert, een andere die al
leen het reclamedrukwerk afwijst.
Oud papier ophalen kan tegen
woordig alleen nog met subsidie.
Nederland is wereldkampioen
oud papier ophalen. Maar het
aanbod is voor de papierhandela
ren zo groot, dat ze geld vragen in
plaats van betalen. Daarom kun
nen verenigingen alleen nog met
gemeente-subsidie van een paar
centen per kilo oud papier opha
len. Nederland zamelt per jaar 1,5
miljoen ton oud papier in. De
papierfabrikanten gebruiken 1,9
miljoen ton, maar omdat ook an
dere Europese landen oud papier
gescheiden inzamelen en de gren
zen open zijn, dreigt er een over
schot te ontstaan. De papierindus
trie heeft daarom het plan geop
perd om het overschot te verbran
den en hier energie uit te winnen.
GFT
De bekendste vorm van recycling
is ongetwijfeld het gescheiden op-
Onder de titel „Hart
voor hout" zijn Mi
lieudefensie en de
Novib een actie begonnen te
gen de verkoop van tropisch
hardhout. Sinds vrijdag 19
maart krijgen doe-het-zelf
zaken het verzoek geen hard
hout meer te verkopen en
krijgen gemeenten, woning
bouwverenigingen en bedrij
ven de vraag om het niet
meer te gebruiken.
De wereld bestaat voor 6
procent uit tropische bossen,
maar dat is snel aan het ver
dwijnen. Jaarlijks verdwijnt
een oppervlakte bos die drie
tot vijf keer zo groot is als
Nederland. Het kappen van
tropisch hardhout draagt
voor 10 tot 20 procent bij aan
de aantasting van de oerwou
den.
Nederland is samen met Ja
pan een van de grootste hou
timporteurs in de wereld. Ne
derland voert 91 boomsoor
ten in die dreigen uit te ster
ven. Vanaf 1995 wil Neder
land alleen nog hardhout im
porteren uit verstandig en
duurzaam beheerde bossen.
Volgens de twee organisaties
blijft het echter bij goede
voornemens en daarom zijn
ze hun actie begonnen.
Alternatieven zijn er genoeg
voor tropisch hardhout. Doe-
het-zelf zaken kunnen daar
alles over vertellen.
Het Nederlandse Milieukeurmerk.
produkt: het winnen van grondstoffen, de produktie van het
materiaal, de fabricage tot produkt. het gebruik en het afval. De
stichting bekijkt bijvoorbeeld of er schaarse grondstoffen gebruikt
worden, of er veel energie gebruikt wordt bij de produktie, hoeveel
schadelijke stoffen er bij de produktie vrijkomen, wat het artikel
doet als het afval is geworden, wat voor milieuhinder het oplevert,
of het opnieuw te gebruiken is, of het te repareren is en hoe lang
het meegaat.
Artikelen mogen het Milieukeurmekrk twee tot vijf jaar voeren.
Daarna bekijkt de stichting of het artikel nog aan de eisen voldoet
of dat er strengere eisen gelden.
Bedrijven betalen 1000 gulden voor het aanmelden van een
produkt. Voor de keuring krijgen ze een offerte. Voor het voeren
van het Milieukeurmerk betaalt de producent een percentage van
2,4 promille van de omzet. Zo kunnen ook kleinere producenten
het Milieukeurmerk rendabel voeren.
Nog voor de zomer verschijnen de eerste produkten in de
schappen met het Nederlandse Milieukeurmerk. De mi
lieubewuste consument kan hierdoor een „groene" keus
maken en de producenten krijgen de kans om hun milieuvriende
lijke produkten te onderscheiden van de rest.
Behalve levensmiddelen en farmaceutische artikelen komen alle
consumentenprodukten in aanmerking voor het Milieukeurmerk.
De onafhankelijke Stichting Milieukeurmerk kent het toe. De
stichting stelt eisen aan het produkt. Hoge, maar haalbare eisen
zoals ze zelf zegt. Toch zal slechts tien procent van de produkten
het keurmerk kunnen voeren. De doelstelling is namelijk milieu
winst. Het keurmerkt garandeert de consument die het produkt
koopt dat hij of zij een bijdrage levert aan het milieu.
Bij de eisen kijkt de stichting naar de totale levenscyclus van een
Het bedrijfsleven is op tal
van terreinen actie met
het milieu bezig. Aan de
ene kant legt de overheid steeds
strengere milieu-eisen op, van de
andere kant is het milieu een
nieuwe markt voor uitvindingen
en werkgelegenheid. In januari
van dit jaar voorspelde het Ame
rikaanse Worldwatch Institute dat
de zorg voor het milieu wereld
wijd miljarden aan investeringen
en een forse groei van de werkge
legenheid in de „groene,, sector
kan opleveren.
Alle bedrijfstakken behandelen
zou ondoenlijk zijn, maar één ca
tegorie die met milieumaatregelen
te maken krijgt zijn de garages en
benzinepompen. De ruim 6400
pompstations in Nederland moe
ten uiterlijk op 1 juli 1999 aan alle
milieu-eisen voldoen. De bodem
vervuiling moet onderzocht wor
den en eventueel opgeruimd, er
moet een vloeistofdichte vloer ko
men, een olie-benzine-afscheider
die het verontreinigd regenwater
naar het riool afvoert, een op
vangsysteem voor benzinedampen
en meer dan dit soort voorzienin
gen. Dat vraagt grote investerin
gen en sommige pompen zullen
dan ook verdwijnen.
Op ander gebied zijn garages met
Steeds meer gemeenten reiken milieuboxen uit waarin inwoners hun
klein chemisch afval bij de chemokar of de gemeentewet) kunnen
aanbieden.
Vuilniswagens hebben tegenwoordig speciale laad armen voor de
groenbakken en vuilcontainers. Op die manier kunnen ze het GFT
ophalen.
halen van groente-, fruit- en tuin
afval, afgekort GFT, om er ver
volgens compost van te maken.
Per 1 januari 1994 moeten alle
Nederlandse gemeenten het GFT
verplicht gescheiden inzamelen.
Begin 1991 hielden 1,1 miljoen
huishoudens het groente-, fruit
en tuinafval apart. Begin 1993
waren er dat al 2,6 miljoen, begin
volgend jaar zullen er dat 3,6
miljoen zijn en begin 1995 zo'n 4,8
miljoen. Honderd procent deelna
me is niet mogelijk omdat dat in
oude binnensteden of hoge flats
soms moeilijk kan.
Het meeste GFT gaat naar de
VAM in Wijster, maar overal in
het land verrijzen momenteel
compostfabrieken. Composteren
kan in de open lucht, zowel in
grote open containers als in de
achtertuin, en overdekt. Als het in
een overdekte, vergistingsfabriek
gebeurt, komt er biogas vrij en dat
kan weer als energiebron gebruikt
worden.
Het GFT vormt 40 tot 50 procent
van het huisvuil en daarom
scheelt scheiden en composteren
een hele hoop afval. De vraag is
echter wat er straks met die grote
hoop compost moet gebeuren.
Bovendien klaagt een gemeente
als Rotterdam over vervuiling met
zware metalen en dioxine in het
GFT. Volgens het Afval Overleg
Orgaan in Utrecht valt dit reuze
mee. Toch is de kwaliteit van het
GFT zeer belangrijk omdat het
moet concurreren met andere
soorten compost, of met mest.
Mogelijkheden voor het gebruik
zijn er genoeg, bijvoorbeeld als
vervanger voor de turfmolm die
Nederland importeert, als bestrij
der van erosie in de bollenteelt of
gewoon als meststof voor boeren
en tuinders.
Er zijn nog veel meer vormen van
recycling. Sommige plaatsen ken
nen kringloopwinkels voor oude
spullen of meubilair. In een plaats
als Oosterhout is bij wijze van
proef een „Total Recycling Pro
ces" (TREP) bezig waarbij het
afval in het begin in negen ver
schillende groepen werd geschei
den. Het was zelfs mogelijk om
plastic folie en aluminium te
scheiden en opnieuw te gebrui
ken.
De milieu-problemen rond
ozon hebben twee ge
zichten. Laag bij de
grond veroorzaakt smog een ge
vaarlijk hoge concentratie ozon.
Hoog in de lucht zorgt een af
braak van de ozonlaag voor meer
schadelijke straling van de zon.
Tijdens windloze zonnige dagen
werd Nederland de laatste jaren
steeds vaker opgeschrikt door
smog. Smog is een samenstelling
van de Engelse woorden smoke
(rook) en fog (mist). Het ver
schijnsel ontstond in de jaren vijf
tig in Londen waar verschillende
doden vielen door ernstige lucht
verontreiniging. De smog is voor
al bekend van Los Angeles waar
het als een stofkoepel boven de
stad hangt.
Wintersmog bestaat vooral uit
zwaveldioxie en zwevend stof en
ontstaat door het verstoken van
brandstoffen. Zomersmog bestaat
vooral uit stikstofoxiden en ozon.
Industrie en verkeer zijn hiervan
de veroorzakers. Zij stoten stoffen
uit die onder invloed van het
zonlicht door een chemische reac
tie ozon vormen. Klachten aan de
luchtwegen, benauwdheid, stank
en irritatie aan neus en ogen zijn
het gevolg. Vooral CARA-patiën-
ten zijn de dupe. Bij ozon raad de
overheid aan om geen zware in
spanningen in de buitenlucht te
doen. Bij ernstige smog kan ze
sommige industrieën of het ver
keer stilleggen. Teletektspagina
715 geeft informatie over de smo
gsituatie.
Ozonlaag
Recycling van koelkasten scheelt tonnen CFK's.
De ozonlaag bevindt zich tussen
de 10 en 50 kilometer hoogte en
filtert de ultra-violette en kanker
verwekkende straling uit de zon
nestralen. Als de onzonlaag voor
een deel verdwijnt worden algen
en plankton - de eerste schakel in
de voedselketen - in de oceanen
aangetast en krijgen mens en dier
meer last van oogaandoeningen
en staar, een grotere kans op
huidkanker en verzwakt hun af
weer tegen ziektes.
De afbraak van de ozonlaag werd
het eerst ontdekt boven de Zuid
pool. Daar nam het ozon-gehalte
in de lente zo sterk af dat weten
schappers spraken van een „gat"
in de ozonlaag. Maar ook op het
noordelijk halfrond bleek de
ozonlaag achteruit te gaan. In fe
bruari 1993 was de verdunning
van de ozonlaag boven de Bene
lux ernstiger dan ooit: 21 procent
lager dan normaal.
Geen zware inspanningen tijdens smog.
Chloorfluorkoolwaterstoffen, af
gekort CFK's, zijn de grote afbre-
kers van de ozonlaag. Deze stof
fen zijn stabiel, onbrandbaar en
het duurt 60 tot 170 jaar voordat
de atmosfeer ze heeft afgebroken.
CFK's worden gebruikt in drijf-
gassen van spuitbussen, als koel
vloeistof in ijskasten, vriesintalla-
ties en airconditioners, als blaas-
middel voor piepschuim en als
schoonmaakmiddel.
Afspraken
Internationaal zijn er verschillen
de afspraken gemaakt over het
beperken van CFK's. In Montreal
in 1987 besloten 31 landen de
produktie van de meest schadelij
ke CFK's op wereldschaal te be
vriezen. Vorig jaar werd in Ko
penhagen besloten om deze scha
delijke gassen eind 1995 geheel te
Demonstratie vdn een freon-zuiger die dit CFK uit koelkasten haalt.
verbieden. Minister Alders van
milieu gaat in 1995 in Nederland
diverse toepassingen van CFK's
verbieden.
Voor de meeste toepassingen zijn
vervangende stoffen mogelijk. Zo
zijn er voor spuitbussen genoeg
alternatieven. Veel spuitbussen
dragen nu al een ozon-vriendelijk
embleem. In koelinstallaties kun
nen zogenaamde zachte CFK's
met minder chloor gebruikt wor
den, al blijven die schadelijk voor
de onzonlaag. Milieuvriendelijker
is de koelkast met propaan, of
propaan/LPG-mengsels. Ook an
dere koolwaterstoffen kunnen als
goedkoop koelmiddel dienst doen
en tasten de ozonlaag niet aan.
Koelkastfabrikanten zien echter
meer in fluorkoolwaterstof. met
een moeilijke naam HFK-134a.
Ook dat is niet schadelijk voor de
ozonlaag, maar het draagt wel bij
aan het broeikaseffect.
Koeelkasten
Belangrijk blijft echter het inza
melen van oude koelkasten. Veel
gemeenten en winkels hebben die
mogelijkheid. In het isolatiemate
riaal en in het koelsysteem zitten
CFK's en uit de afvalhoop van
koelkasten komt jaarlijks 100.000
kilo vrij. De koelkasten kunnen
opnieuw gebruikt worden of de
CFK's kunnen er veilig uitgehaald
worden.
Voor het blazen van piepschuim
zijn alternatieven mogelijk met
pentaan-gas en 'zachte' CFK's.
Ook recycling van piepschuim is
mogelijk. In de metaal- en eiectro-
technische industrie worden
CFK's gebruikt als oplos- en
schoonmaakmiddel. Een schoner
produktieproces of water en zeep
behoren tot de alternatieven.
bedrijven autolak. Sinds kort kun
nen die gebruik maken van zoge
naamde Aquabase, autolak op
waterbasis. Deze lak is even goed
als andere. Aquabase is duurder
in aanschaf maar veroorzaakt
minder uitstoot, minder stank en
een gezonder werklimaat. De lak
werd als eerste geïntroduceerd op
Autovak 1993.
Oplosmiddelen
Nederland werkt momenteel aan
het terugdringen van oplosmidde
len in verf, inkt en lijm. Stoffen als
terpentine, aceton, benzeen, tolu
een of chloroform zijn niet alleen
schadelijk voor het milieu, maar
ook voor de gezondheid van de
werknemers. Daarom wil de
Bouw en Houtbond FNV dit jaar
bijvoorbeeld een verbod op ge
bruik van verf met oplosmiddelen
voor binnenwerk.
Groene fotoshop
In de fotografie is ook een groene
beweging gaande. Het ontwikke
len van foto's gebeurt met agres
sieve chemische produkten die
zeer schadelijk zijn voor het mi
lieu. Tot nu toe worden die stof
fen ingezameld en door een afval
verwerker verbrand. Dat zorgt
echter voor luchtvervuiling en
vervuilde restanten. Maar in de
nieuwe Green Foto Shop worden
stoffen gebruikt die opnieuw
bruikbaar zijn. Het kost de klant
geen cent extra en spaart het
milieu. Er komen steeds meer
Green Foto Shops in Nederland
die herkenbaar zijn aan een eigen
logo.
Milieubranche
De Kamers van Koophandel heb
ben in samenwerking met VNU
een naslagwerk over de milieub
ranche uitgebracht: de Milicu-
marktwijzer. Het boekje geeft een
overzicht van 1400 bedrijven met
produkten en diensten om milieu
verontreiniging te bestrijden of te
In de Green Foto shops worden
stoffen gebruikt die opnieuw
bruikbaar zijn. Het kost de klant
geen cent extra en spaart het mi
lieu. Er komen steeds meer Green
Foto Shops in Nederland die her
kenbaar zijn aan een eigen logo.
voorkomen. De gids is te bestel
len bij alle Kamers van Koophan
del en kost 64 gulden.
Behalve voor recycling is het
scheiden van afval ook nodig om
allerlei gevaarlijke stoffen uit het
milieu te houden. Bijvoorbeeld
klein chemisch afval. Voor batte
rijen, accu's, bestrijdingsmiddlen,
schadelijke schoonmaakmiddelen,
verf- en lijmresten, cosmetica, me
dicijnen en andere giftige stoffen
kunnen mensen tegenwoordige
terecht bij de chemokar of op de
gemeentewerven met een KCA-
depot. Op gemeentewerven staan
tegenwoordig grote containers
waar afval gescheiden ingeleverd
kan worden.
Kan een aardappel milieu
vriendelijk zijn? Volgens
de Stichting Natuur en
Milieu, Milieudefensie en aardap
pelproducent Aviko wel. Milieu
vriendelijke aardappelen zijn
nieuwe rassen die minder vatbaar
zijn voor ziektes, die minder
kunstmest nodig hebben en beter
bewaard kunnen worden.
Dat betekent dat de boer minder
bestrijdingsmiddelen hoeft te ge
bruiken, dat er minder nitraat uit
kunstmest de grond in spoelt en
dat er bij teelt en bewaring min
der gewasbeschermingsmiddelen
nodig zijn.
De milieuvriendelijke aardappel-
rassen van Aviko heten „Asterix"
en „Agria". Zij moeten gaan con
curreren met soorten als het be
kende „Bintje", dat volgens een
rapport van Natuur en Milieu en
Milieudefensie milieu-onvriende
lijk is.
Concreet kunnen de nieuwe aard
appels geteeld worden zonder
grondontsmettingsmiddel tegen
aardappelmoeheid, zijn ze beter
bestand tegen aardappelziekte
waardoor de boer in het veld
minder hoeft te spuiten, hebben
ze minder Stikstof-kunstmest no
dig dan het bintje omdat ze later
afrijpen en bevatten ze daardoor
minder nitraat. Inname van grote
hoeveelheden nitraat is schadelijk
voor de gezondheid. Omdat ze
minder spruitlustig zijn kunnen ze
langer bewaard worden zonder
kiemremmingsmiddel.
Aviko heeft al tien jaar geleden
ingezien dat er een nieuwe milieu
vriendelijk aardappelsoort moest
komen. Daarom is de aardappel
producent vroeg met de ontwik
keling daarvan begonnen en
speelt het nu een voortrekkersrol.
De Milieu-keuring voor auto's werd in 1990 ingevoerd.
het milieu bezig als ze auto's aan
een milieukeuring onderwerpen.
Deze werd in 1990 ingevoerd door
de toenmalige milieuminister Nij-
pels.
Na de auto is de oplosmiddelen
industrie de grootste vervuiler. De
autoschade-tak stoot jaarlijks
4952 ton van die stoffen uit. In
Nederland gebruiken zo'n 3000
Hoeveel ruimte kost
de afvalberg in 2000?
9,25 miljoen ton
Bi| 34% vartrancMr
.hmd«9»undMl)
7.1 miljoen ton
6,9 miljoen ton
2 miljoen ton
1.2 miljoen ton
