Honderden oorlogsfoto's bij toeval ontdekt
Duitse oorlogsfotografie op Walcheren
Een schakel in de lange keten van molenaars
HAItt
Knuuï
Zeventig Zeeuwse molens open op Nationale Molendag
Mozart in Middelburg
1ofdomDurg
Streekziekenhuis Walcheren
I donderdag 9 mei en vrijdag 10 mei
NIET BEZORGD?
BEL 01184-19910
DINSDAG
7 MEI 1991.
vnTrr
M V 301
Vistransport
Let op
Voorvaderen
zullen op beide locaties van het Streekziekenhuis Walcheren
de poliklinieken, administratieve afdelingen, laboratorium en
röntgenafdeling gesloten zijn.
Locatie Vlissingen: Koudekerkseweg 88.
Locatie Middelburg: Noordpoortplein 2.
Maalstenen
Luizolder
Landelijke fietsdag
UW SCHELDEBODE
DANSAVOND
„passepartout"
ESCHELDEBODE
VERSCHIJNT WEKELIJKS GRATIS HUIS-AAN-HUIS OP WALCHEREN. 38e JAARGANG. OPLAGE: EDITIE VLISSINGEN 24.000 EX. GEMEENTEN: VALKENISSE, VLISSINGEN EN WESTKAPELLE. EDITIE MIDDELBURG: 23.100 EX. GEMEENTEN: ARNEMUIDEN,
DOMBURG, MARIEKERKE, MIDDELBURG EN VEERE. DE SCHELDEBODE IS EEN UITGAVE VAN DE STEM WEEKBLADEN. KANTOOR: SCHELDESTRAAT 7-9 - VLISSINGEN - TEL. 01184-19910 - POSTADRES: POSTBUS 5051 - 4380 KB VLISSINGEN.
KOUDEKERKS - Morgen vindt
in hotel Walcheren om 20.00
uur de presentatie plaats van
het fotoboek 'Walcheren, een
fotografisch document'. In aan
wezigheid van een aantal bur
gemeesters van Walchterse ge
meenten overhandigen de sa
menstellers het boek aan een in
woner van Zoutelande. Daarna
staat een dia-projectie van de
oorlogsfoto's op het programma.
De presentatie is voor iedereen
toegankelijk.
Hans Houterman en Hans Sak
kers stuitten bij toeval op de
unieke fotocollectie, toen zij be
zig waren met het onderzoek
voor hun vorig jaar verschenen
boek 'Atlantikwall in Zeeland
en Vlaanderen gedurende op
bouw en strijd 1942-1944'. Zo
wel in Duitsland in het Bunde-
sarchiv in Koblenz als in Parijs
bij de Etablissement de Con
ception de de Production
Audiovisuelle des armees (EC-
PA) bleken honderden interes
sante en nooit eerder gepubli
ceerde foto's van Walcheren te
liggen. Dat gaf uitgever Johan
den Hollander het idee voor dit
fotoboek.
De foto's zijn in de oorlogsjaren
gemaakt in opdracht van het
Duitse leger. Na goedkeuring
door het Duitse oppercom
mando werden de foto's met bij
behorende onderschriften ter
publikatie aangeboden aan on
der andere persagentschappen.
De militaire fotografen of Bild-
berichter werkten zelfstandig.
Wat zij fotografeerden aan het
front, liep sterk uiteen. De Bild-
berichter die op Walcheren fo
tografeerden, hadden met name
in 1942 veel belangstelling voor
de bevolking en zijn cultuur. De
foto's tonen molens, kleder
dracht, monumenten, maar ook
de scheepswerf 'De Schelde',
een schilderij van Michiel de
Ruyter, een trouwerij en de vis
sersvloot van Amemuiden.
In de laatste dagen van de oor
log besloten de Duitsers al het
beeldmateriaal van de Bildbe-
richter, zo'n 3.400.000 opna
men, te vernietigen. Een zekere
heer Evers stak daar een stokje
voor. Hij liet de films met twee
koelwagens voor vistransport
weghalen. Helaas verdween een
wagen spoorloos. De andere wa
gen kwam in handen van de
Amerikanen en de foto's be
landden uiteindelijk in Wash
ington. In 1965 werden de foto's
teruggegeven aan Duitsland en
kwamen in Koblenz terecht,
waar ze zorgvuldig, maar voor
iedereen toegankelijk, opgesla
gen zijn. Een aantal foto's bleef
waarschijnlijk achter in de Ver
enigde Staten en duizenden fo
to's kwamen in Parijs te liggen
in het archief van ECPA. dat
jammer genoeg minder toegan
kelijk is.
De selectie die de samenstellers
uiteindelijk gemaakt hebben,
geeft een boeiend beeld van
Walcheren tijdens de oorlogsja
ren.
Het boek is vanaf morgen in de
boekhandel verkrijgbaar, het
telt meer dan 540 foto's. De
prijs bedraagt ongeveer f 60,00.
Van ieder verkocht boek is f
2,50 bestemd voor de in oprich
ting zijnde Stichting Expositie
en Documentatie Walcheren
1940-1945. De Stichting tracht
binnen de gemeente Valkenisse
een vaste expositie over de be
vrijding van Walcheren en een
wandel/fietsroute langs nog be
staande bunkers te realiseren.
Een beeld van de Langstraat in Amemuiden
B
NIEUW EN ST.JOOSLAND - Rijdend vanuit Mid
delburg over de Nieuwlandse Weg maakt de weg een
paar honderd meter voor het viaduct een flauwe
bocht om daarna onder de Rijksweg A 58 te duiken.
In die bocht heeft men plotseling vol uitzicht op de
windmolen 'Buiten Verwachting' in Nieuw en
St.Joosland. Het viaduct onder de Rijksweg heeft de
toepasselijke naam 'Molenzicht' meegekregen. Er is
meer in de omgeving naar de molen vernoemd, zoals
de Molendijk en de Molenweg. De molen ligt wat af
wezig in het open landschap, net buiten het dorp, de
wieken draaien parmantig rond in de straffe noorden
wind, de bovenkap pal op het noorden gedraaid. De
bovenkruier is één van de meer dan 70 Zeeuwse mo
lens die zaterdag 12 mei tijdens de Nationale Molen
dag te bezichtigen zijn.
Nel van Leijen (47) heeft het
makkelijk die middag zegt ze.
Door de sterke wind komen de
wieken makkelijk op gang, be
zoekers.zijn er niet. Ze scharrelt
wat rond op de maalvloer en
pakt alvast de vlaggetjes uit
voor de zaterdag. Nel is Stads-
molenaarster van de gemeente
Middelburg, de enige vrouwe
lijke van Zeeland. Ze beheert
ook de Seismolen op de Bol
werk en 'Ons genoegen' in Mid
delburg-Zuid, om de week een
donderdagmiddag. In Nieuw-
land is ze elke zaterdag in de
molen te vinden. Een part-time
baan, naast haar werk op het
archief van het Oosterschelde-
ziekenhuis in Goes. Een baan
met een voorgeschiedenis. Nel
stamt uit een geslacht van mole
naars. Haar voorvaderen en
haar beide grootouders hadden
watermolens bij Obdam en
Veenhuizen in de kop van
Noord-Holland. Haar ouders
zijn allebei in de molen geboren.
Molenaar zijn was vaak een fa
milietraditie, het vak werd van
vader op zoon overgegeven.
Door de opkomst van de tech
niek, de uitvinding van de die
selmotor, kwam de klad erin, er
zat geen toekomst meer in het
vak. Veel molens werden op
non-actief gesteld. Haar opa
was naast zijn beroep als mole
naar al jager en visser en als de
boeren het druk hadden in de
omgeving werd daar een centje
bijverdiend. Haar vader zag er
geen brood meer in en koos een
ander vak.
Maar het gevoel bleef hangen
bij Nel. Het bloed kroop waar
het niet gaan kon. Ze maakte er
haar hobby van om plaatjes, an
sichtkaarten en boeken over
molens te verzamelen. Ze was
getrouwd en gestopt met wer-
ADVERTENTIES)
VOOR DE BETERE
MANNENMODE
Ook In de grotere
maten zijn wij ruim
gesorteerd
Oude Markt 45
Vlisslngen, tel. 19337
ken vanwege de geboorte van
haar oudste zoon, toen er een
vacature voor molenaar-machi
nist vrijkwam in Berkmeer, een
polder oostelijk van Heerhugo-
waard waar ze toen woonde.
Voor de grap solliciteerde ze %iy^~
schreef in haar brief dat ze wel
geen ervaring had maar wel een
oom die toezicht zou houden
een haar het vak zou leren. De
oom wist van niks maar Nel
werd aangenomen ondanks de
concurrentie van vijf manne
lijke collega's. Gelukkig voor
Nel bleek haar oom werkelijk
enthousiast en leerde haar het
vak. Nel ging met haar gezin in
de molen wonen en had een
gouden tijd met veel kennissen
en vrioenden. Rond 1970 ont
stond het Gilde van Vrijwillige
Molenaars dat opleidingen ging
verzorgen op basis van vrije
tijdsbesteding. Met het oog op
de toekomst gericht haalde Nel
haar examen bij het Gilde en
niet voor niets zoals later bleek.
Eind '74 stopt ze wegens om
standigheden met haar werk,
haar broer neemt de molen over
en Nel komt in Zeeland terecht.
Zeven jaar later zoekt de ge
meente Middelburg een stads-
molenaar als hulp voor Meulen-
berg, de molenaar van Ame
muiden. Nel solliciteert en
wordt dank zij haar diploma op
1 maart '81 aangenomen. On
dertussen heeft ze drie molens
onder haar hoede, ze is be
stuurslid van de Vereniging De
Zeeuwse Molen, zit in de con
tactcommissie van het Gilde
van Vrijwillige Molenaars afd.
Zeeland en eveneens in de afd.
Zeeland van de Technische
Commissie van de Vereninging
De Hollandsche Molen, tot voor
kort een bastion van oude man
nen. Inmiddels is Nel alom ge
accepteerd en gewaardeerd.
Beneden in de molen is het
koud op de maalvloer. De noor
denwind fluit om de molen heen
en voert te koude lucht voor de
tijd van het jaar aan. De wieken
draaien op volle toeren en pron
ken in het zonlicht. "Soms",
zegt Nel, "als ik hier zo bezig
ben in weer en wind, voel ik me
net als mijn voorvaderen. Dat ik
dit doe voel ik als een eerbetoon
aan hen die het echt niet mak
kelijk hadden. Zomer en winter
Nel van Leijen, molenaar in hart en nieren
in weer en wind draaien, dag en
nacht. M'n grootouders werkten
voor het Waterschap, elke pol
der had z'n bestuur van inge
landen die de molenaars betaal
den. In ruil daarvoor hielden de
molenaars de waterstand op
peil. Soms was het dagenlang
windstil maar als het dan ging
waaien kon de dijkgraaf mid
den in de nacht de molenaar uit
zijn bed trommelen om de hoge
waterstand te laten zakken. Die
behoefte aan molenaars is na
tuurlijk al lang weg maar ik
vind het belangrijk dat de mo
lens in stand worden gehouden,
Korrespondentie-adres:
Postbus 640, 4330 AP Middelburg.
llllll Ml
al is het alleen maar om de
mensen te laten zien wat hun
voorouders gepresteerd hebben
en met wat voor middelen voor
al. Misschien heb ik de spreek
woordelijke klap van de molen
gehad maar die liefde voor mo
lens die heb je of die heb je niet.
Ik zie mezelf als een kleine
schakel in de lange keten van
molenaars en ik hoop dat er
hierna nog vele generaties zul
len volgen. Ik heb zelf twee jon
gens van 17 jaar uit het dorp die
me altijd komen helpen, in Big-
gekerke op de molen helpt een
jongen van 12 jaar die ik al als
een collega behandel, die weet
alles van molens. Dat soort jon
gens zijn de toekomstige mole
naars."
Windmolens zijn er al heel
lang in Nederland. De oudst be
kende dateert uit 1240 en stond
in het Limburgse Merum ten
zuiden van Roermond. In Zee
land wordt in 1254 voor het
eerst een windmolen in Hulst
genoemd. Nog ouder dan de
windmolens zijn de getijdemo
lens, waar de maalstenen door
het verschil tussen eb en vloed
- FOTO: HARRY DE LANGE
in beweging werden gebracht.
De molens waren in een niet zo
ver verleden belangrijke steun
pilaren van onze economie. Nel
van Leijen noemt ze zelfs de
eerste fabriekjes van Nederland.
Je had verfmolens, buskruitmo-
lens en branderij molens. In Zee
land zijn er alleen nog koren
molens waarvan er maar enkele
meer in bedrijf zijn op profes
sionele basis. Toch is de molen
in opkomst. Molenliefhebbers
als Nel zorgen ervoor dat steeds
meer molens op gezette tijden
weer draaien. De provincie Zee
land heeft zelfs een zgn. draai-
premieregeling om het gebruik
van de windmolens te stimule
ren. Voor elke 300 aswentelin
gen krijgt de eigenaar van de
molen een gulden die weer kan
worden gebruikt voor het on
derhoud. Ook groeit de belang
stelling voor het meel dat op
ambachtelijke en milieuvrien
delijke manier is gemalen. Het
recente initiatief tot het bakken
van de Zeeuwse Vlegel in
Zeeuwsch-Vlaanderen is daar
een voorbeeld van. Het oudste
type windmolen is de standerd
molen, waarvan de kast met
daarin de maalinrichting rond
de standerd kan draaien. De
molen van Nieuw en St.Joos
land was vroeger, in 1657 zo'n
standerdmolen totdat een or
kaan op 1 november 1800 de
molen omver blies. De houten
achtkantige molen van 1801
werd 72 jaar later door bliksem
inslag getroffen en brandde af.
Beide molens stonden op de mo
lendijk. De huidige ronde ste
nen molen dateert uit 1873 en
werd bovenop de 'Hoogte' in de
Mortierpolder geplaatst, nu aan
het eind van het Molenwegje.
Honderd jaar later is de molen
volledig verwaarloosd. De ge
meente Middelburg koopt de
molen aan en geeft opdracht tot
renovatie die in 1983 is afge
rond.
De rondleiding door de molen
is een tocht langs het eeuwen
oude ambacht van de molenaar.
De vernuftige systemen waar
mee het graan werd gemalen,
waren bedenksels van de mole
naar zelf die elk voor hun eigen
molen weer andere toepassingen
bedachten en werktuigen ont
wierpen. Vaktaal voert nu de
boventoon. De molen 'Buiten
Verwachting' is zoals ik leer een
bovenkruier en tevens een
grondzeiler met een vlucht vn
23 meter en 80 enden per mi
nuut. De term bovenkruier slaat
op de bovenste kap met het wie-
kenkruis die via wieltjes d.m.v.
het zgn. kruiwerk op de wind
kan worden gezet. Bij de grond-
zeiler gaan de wieken langs de
grond, als tegenhanger van de
stellingmolen die op een verho
ging wordt geplaatst om meer
wind te vangen. De vlucht van
23 meter is de totale lengte van
de twee wieken in rechte lijn en
de 80 enden per minuut wil zeg
gen dat de wieken per minuut
maximaal 80 keer een bepaald
punt passeren. Zo leer ik nog
veel meer, o.a. over de luizolder
waar met een luiwerk de zak
ken graan naar boven werden
gehesen, de steenzolder waar de
maalstenen zich bevinden, tel
kens twee op elkaar, de ligger
en de loper met hun snij- en
maalkanten, scherpgemaakte
groeven waardoor het meel
langzaam wordt vermalen en
naar de zijkant word getrans
porteerd, de maalzolder waar
het meel wordt opgevangen in
de buil met zeef om de bloem te
zeven. En we leren nog veel
meer maar u kunt het allemaal
zelf gaan zien a.s. zaterdag. Het
is veilig te.weten dat de Nieuw
landse molen in geval van een
algehele stroomstoring zoveel
graan kan vermalen dat heel
Middelburg van brood kan wor
den voorzien. En om met Nel te
spreken:"het is en blijft een
machtig apparaat, zo'n molen."
(ADVERTENTIE
VLISSINGEN - De ANYV
houdt op zaterdag 11 mei a.s. in
samenwerking met de TROS en
de WV's de 18e Landelijke
Fietsdag. De opbrengst van de
Landelijke Fietsdag gaat tradi
tiegetrouw voor een belangrijk
deel naar een goed doel.
Dit keer is gekozen voor de
stichting Najjar Fonds (najjar is
een zeldzame leverziekte, die
voorkomt bij jonge kinderen en
waar nog veel onderzoek naar
nodig is). Elke deelnemer aan
de Landelijke Fietsdag draagt
zodoende bij aan dit goede doel.
De TROS besteedt uitgebreid
aandacht aan de 18e Landelijke
Fietsdag. Radiospots zijn vanaf
4 april te beluisteren en vanaf
24 april worden er tevens tv-
spots uitgezonden. Op zaterdag
11 mei zijn routebeschrijvingen
a 3.- op alle startplaatsen
vanaf 9.00 uur te verkrijgen. De
VW in Vlissingen is een van de
startplaatsen. De route vanaf
het VW-kantoor aan de Nieu-
wendijk 15 bedraagt ongeveer
37 km.
Willem Nijholt als Salieri
MIDDELBURG - Dit jaar
wordt uitgebreid herdacht dat
Mozart 200 jaar geleden gestor
ven is. Een betere aanleiding om
Peter Schaffers nu al klassieke
toneelstuk „Amadeus" opnieuw
op de planken te brengen lijkt
dus haast niet denkbaar.
Zeer toepasselijk keert Wil
lem Nijholt weer terug in het
stuk dat de basis vormde voor
de latere succesfilm van Milos
Forman. Immers, tien jaar gele
den speelde hij bij de Haagse
Comedie al met groot succes de
rol van hofcomponist Antonio
Salieri. Salieri is eigenlijk een
soort Faust-figuur. Hij sluit een
verbond met God waarin hij een
leven in deugd en godsvrucht
ruilt voor roem als componist.
Maar Salieri ziet zijn comforta
bele positie plotseling bedreigd
door het jonge genie Mozart, al
lesbehalve vroom en toch geze
gend met een bovenmenselijk
talent. Salieri haat en bewon
dert hem tegelijkertijd. Verbit
terd keert Salieri zich af van
God en zet een proces in wer
king dat uiteindelijk zal leiden
- FOTO: JAN SWINKELS
tot de ondergang van Mozart.
Willem Nijholt speelt niet al
leen de rol van Salieri. hij te
kent ook voor de regie van
„Amadeus", waarin verder be
langrijke rollen zijn weggelegd
voor Paul Röttger (als Mozart),
W'ilke Durand (als-J)gozart's
vrouw Konstanze) en WilPvan
Seist (als keizer Joseph II).
„Amadeus" belooft ook nu weer
een spectaculaire toneelavond
te worden en natuurlijk is daar
bij ook regelmatig de schitte
rende muziek van Mozart te ho
ren. „Amadeus" is op 14 mei om
20.00 uur te zien in de Stads-
schouwbrug. Kaarten in de
voorverkoop bij de VW voor
25.50 en 19.50 (met pas).
(ADVERTENTIES)
ORGANISEERT
voor de echte stijldansliefhebbers
in het theater van Dorimare m.m.v.
de band
op zaterdag 11 mei a.s.
Vanaf 20.00 uur bent u van harte
welkom.
Dorimare. Babelweg 1
Domburg
Tel. 01188-3210
(Toegang gratis)
