Van burgemeesterswoning tot restaurant SCHELDEBODE VAN WOENSDAG 25 ME11988 307 Groene vingers Onder water Vonk KOUDEKERKE - Huys Ter Schelde is voortaan een hotel. Na ruim dertig jaar woont er weer een familie in deze nog steeds fraaie villa. Maanden lang is er aan gewerkt om daar waar mogelijk was, het huis in oude glorie ter herstellen. Ondanks de nieuwe functie van het huis en hier en daar mo derne vernieuwingen, ademt Ter Schelde nog steeds de sfeer van 1910 uit, het jaar waarin de villa gebouwd is. Bovendien zijn de uit verschillende eeuwen gebruikte stijlen van de architect nog overal waarneembaar. Burgemeester Noodlot Studiefonds Herinneringen Huys Ter Schelde: villa met een historie Apolonius Willeboordse herinnert zich: „De statige al tijd aangeharkte oprijlaan van Villa Ter Schelde maakte op ons kinderen grote indruk, je durfde niet buiten de paden te gaan. Als wij dan het geld voor de hypotheek gingen brengen werden we ontvan gen in de keuken waar het personeel veel vertoefde. Hun kamers waren boven de keu ken. In de keuken stond een groot kolenfomuis met schouw, en bij het aanrecht hing een koperen waterpomp die altijd blonk als een spiegel. Door het personeel werd je dan naar binnen geleid om aan mevrouw het geld te ge ven. De hal met voordeur en toegang tot de zikamer was indrukwekkend. Daar stond een hele grote zware tafel met brede poten van zo'n twintig centimeter dik, met daarop aan weerszijde een prachtig antiek kannonnetje. Eenmaal in de zitkamer aangekomen kregen we dan de waarschu wing „pas op, 't is glad hoor" te horen, wat betekende dat de schitterende parketvloer weer een van haar dagelijkse boen- beurten had gehad. De zitka mer was ingericht met fraaie antieke meubelen zoals in die tijd gebruikelijk was bij dit soort huizen. Bij het raam stond een heel mooi ivoren schaakspel met witte en rode schaakstukken. Aan de muren hingen enorme schilderijen. Lijsten van meer dan een me ter groot waarin ongetwijfeld familieportretten hebben ge zeten. Wanneer we het geld gaven en de kwitantie uitge schreven werd kregen we vaak een glas siroop, met soms een petit beurre - vierkant koekje met suiker - erbij. Dat was voor ons kinderen een hele traktatie en een heerlijk moment Voor deze gelegen heid waren we altijd op ons paasbest gekleed en mevrouw Gerlach zei dan altijd tegen ons „wat zijn je netjes, en wat zorgt je moeder goed voor jul lie", waarna we weer terug gingen naar huis." Mevrouw Gerlach was een statige dame die sinds de dood van haar zoon altijd donker gekleed ging. Zij stond bekend als een heel sociaal bewogen, menslievende en rechtvaar dige vrouw. Mevrouw Gerlach vertoefde dikwijls vele uurtjes met haar zuster in de prach tige serre waar de zonnestra len vrij spel hadden. In hoge stoelen gezeten konden de da mes daar uren zitten. Vanuit de serre hadden zij en het eventuele bezoek een prachtig uitzicht op het terras, de wei met zonnewijzer en verderop het vliegveld (nu Westerzicht). Mevrouw Gerlach was dol op haar planten die zij met zorg kweekte. De serre leende zich hier uitstekend voor vanwege het vele zonlicht Bijzonder voor die tijd was haar hobby, het kweken van enorme gera niums die zo'n anderhalf tot twee meter hoog werden. Niet alleen de zorg voor het groen in huis, maar ook het vele groen rondom het huis op de anderhalve hectare grond was bij mevrouw Gerlach in goede handen. Achter het huis was een moestuin en helemaal achterin de tuin een fruit boomgaard. Mevrouw Gerlach wilde haar groenten en fruit nu eenmaal altijd vers en on bespoten hebben. Het bos rondom het huis stond ieder jaar weer opnieuw vol met een zee van gele narcissen en bak- kruidjes. De tuin voor de villa was schitterend aangelegd. Een speels effect zit in het feit dat de decoratie van het pla fond in de zitkamer terug te vinden was in het tuinont werp. Vier grote perken vorm den in de tuin te zamen een vierkant De perken bestonden in het midden uit een donker rood blad en daaromheen liep een krans van lichte bladeren. Tanny Louwerse, tuinmans dochter herinnert zich, „als kinderen noemden wij deze perken altijd chocoladepud ding met vanillesaus." een eveneens speels detail zit in de grote stenen pilaren aan het begin van de oprijlaan. De bo venkant hiervan is vierkant en daar bovenop zit een bel. De trappilaren in het huis zijn op dezelfde wijze ontworpen. He lemaal achterin de tuin zijn nog de restanten te vinden van de eens bestaande vijver, waarbij ooit in het verleden zelfs een prieeltje heeft ge staan. De vijver zal in de ko mende jaren weer hersteld worden en in plaats van een prieeltje zijn er plannen voor een Engels theehuis. Het idee is om achter de villa een En gelse tuin te creeëren. Rechts naast de villa is het koetshuis waar door de jaren heen de tuinmansfamilies gewoond hebben. Het koetshuis heeft nu een geheel nieuwe functie ge kregen en is ingericht als ho tel. In totaal zijn er dertien ka mers en een prachtige bruids suite in ondergebracht. De fa milie Louwerse heeft het langst in het koetshuis ge woond, ook wel de tuinmans woning genoemd. Al in villa Duinvliet waren Sam Lou werse en zijn toen nog aan staande vrouw personeelsle den van de Gerlachs. Als tuin man en binnenmeisjes hebben zij elkaar daar leren kennen en zijn sindsdien altijd bij elk aar gebleven en bij de familie Gerlach. Na de inundatie van West- Walcheren van oktober 1944 tot november 1945 werd de tuingrond van Ter Schelde grotendeels verwoest door het zoute water. De villa zelf, ge bouwd op een kreekrug, heeft dank zij haar gunstige ligging bijna geen last van het water gehad. De hoogste watermel ding gedurende deze periode is vijftien centimeter geweest terwijl omringende huizen en boerderijen voor grote delen onder water hebben gestaan. Na deze periode is de tuin nooit meer in haar oorspron kelijk staat teruggebracht. Sam Louwerse, inmiddels niet zo jong meer en juffrouw Anna Penny, eveneens op leef tijd, konden de verzorging van de tuin, lanen en bosschage niet meer aan wat de reden is geweest dit alles te verpach ten. Eerst heeft de familie Roulse gepacht en later de fa Henri Jacques Emile Gerlach van St.-Joosland, burgemeester van professie, in vol ornaat. loom. Als laatste werd het huis bewoond door thuislozen die hier waren ondergebracht door de Pinkstergemeente. Bij de koop door de huidige eige naar eind 1987 is daar totale verandering in gekomen en leeft het Huis weer als in vroe gere jaren. Al zes jaar lang was Ger Zijnen ruimschoots tevreden met zijn steakhouse De Tam boer in Middelburg, maar wanneer iets eenmaal goed loopt komen er toch de krie bels iets nieuws op te zetten. vlees te eten is. Tevens is Ger, evenals de oude mevrouw Gerlach, een voorstander van vers en worden alle voedings waren zelf ingekocht. Ger Zij nen gaat met zijn vrouw en kinderen op de tweede verdie ping van Huys Ter Schelde wonen. Bij de vraag of hij denkt de villa in de toekomst te verkopen antwoordt hij „nooit". „De villa is nu, sinds wij bezig zijn hier, al driemaal zoveel waard geworden, maar dat telt niet meer voor mij. Kijk, het is als de liefde voor een vrouw, ik koester de villa en geef Huys Ter Schelde haar oude glorie terug". „Koudekerke een fraai dorp en heerlijkheid, de grootste van gansch Walcheren strekt zich van de buitensingels ter westzijde van de stad Middelburg uit, tot aan Vlissingen en het Zeestrand". Koudekerke is al sinds de feodale tijd een ambachts heerlijkheid. Van 1583 tot 1837 is de stad Vlissingen eigenares van het ambacht geweest maar sindsdien is het in han den van de familie Van Doorn (villa Moesbosch). Koudekerke was in die dagen een uitverko ren plaats voor vele Walcherse landbouwers die van een meestal klein - kapitaaltje hier kwamen rentenieren. In de zeer uitgestrekte gemeente Koudekerke (tot circa 1942, daarna verlies van grond aan onder meer Middelburg) wer den veel buitenplaatsen en villa's gebouwd vaak compleet met prachtige tuinen, lanen en koetshuis. Te zamen vormden zij een grote cultuurhistori sche waarde. Van deze oude buitenplaatsen en villa's zijn „Steenhove", „Vijvervreugd", „De Parel", „Lammerenburg", „Zwanenburg", en „Zeerust" door de jaren heen gesloopt. „Kasteel Ter Hooge" bestaat nog steeds, grotendeels in de oorspronkelijke staat van de achttiende eeuw waarin het kasteel gebouwd is. „Tooren- vliet", „Hotel Walcheren", „Der Boede", „Villa Moes bosch", „Albertine" en „Ter Schelde" bestaan ook nog, en daarvan zijn vooral de laatste vier opvallend dicht bij elkaar gebouwd. Der Boede, gebouwd in 1721, is een algemeen be kend verpleeghuis, Villa Moesbosch wordt nog steeds bewoond, en wel door jonk heer Van Doom en zijn vrouw. De Van Doorns bewonen het landgoed al sinds 1810. „Alber tine", gebouwd in 1913 door A.L. Snouck-Hurgronje, rent meester van het kroondomein Walcheren werd grotendeels door brand verwoest maar is opnieuw opgebouwd. Sinds kort woont hier de familie La- ros. De laatste in de rij is villa Ter Schelde. Henri Jacques Emile Ger lach van St.-Joosland, afkom stig uit een rijk Frans predi kantengeslacht was een zeer vermogend man. Als rentie- nier woonde hij samen met zijn vrouw en zoon in de fraaie villa Duinvliet, in de voorma lige gemeente Aagtekerke ge legen aan de weg Domburg richting Oostkapelle. In 1908 kreeg de heer Gerlach de burgmeestersfunctie van Kou dekerke aangeboden, die hij accepteerde. De familie ver huisde naar huis Der Boede waar eigenaar notaris Loeff de Gerlach's een tijdelijk on derkomen had aangeboden. In 1909 kreeg de heer Gerlach de bouwvergunning voor het bouwen van Villa Ter Schelde en in 1910 verhuisde hij met zijn gezin en personeel naar zijn nieuwe eigendom. Henri Gerlach is van 1908 tot 1913 burgemeester van Koude kerke geweest en daarna lid van Gedeputeerde Staten. In 1925 is hij overleden. Burgemeester Gerlach was, als veel van zijn ambtegenoten toendertijd, een groot heer, één der hoogst aangeslagenen in de belasting. De heer Ger lach voerde achter zijn naam die van „St.-Joosland". Dat kwam omdat hij het am bachtsheerlijk recht van de in 1631 bedijkte polder St.-Joos- land had aangekocht In 1917 trof het echtpaar Gerlach de grootste tegenslag van hun leven. „Zij hadden al les wat deze wereld kan bie den: geld, eer, aanzien en een prachtige buitenplaats, echter hun geluk werd verstoord door noodlottig nieuws. Hun enige zoon Henri Jacques, thuis Han genoemd, vertrok op 29 september 1916 naar Utrecht om theologie te gaan studeren aan de Rijksuniver siteit. Op 22 mei 1917 overleed hij na een hersenbloeding op de nog jonge leeftijd van twee ëntwintig jaar. De Gerlach's moesten hun enige zoon mis sen. Die dag stond er op de Christelijke kalender in de gang de tekst: „Het is nut dat ik nu ga, want indien ik niet weg ga zo zal de Trooster niet tot U komen, maar indien ik hene ga, zo zal ik hem tot u zenden", een herinnering tot op de dag van vandaag, van Catharina - Kaatje - de Voogd, dienstbode van de fa milie Gerlach. De heer Gerlach en zijn vrouw hebben ter nagedachte nis aan hun zoon bij testament een fonds in het leven geroe pen dat zij de naam „Han Ger lach Studiefonds" gaven. Na het overlijden van de langstle vende echtgenoot zou het fonds in werking treden. De strekking van het fonds - dat zeer kapitaalkrachtig is - was bedoeld om de studie te bekos tigen van toekomstige her vormde predikanten. Zij moesten daarvoor studeren aan de Rijksuniversiteit in Utrecht. Het eerst daarvoor kwamen in aanmerking de zo nen van de hervormde predi kanten die de Kerk van Kou dekerke hadden gediend, of van de predikant die te Kou dekerke werkzaam was bij de inwerkingtreding van het fonds. Waren er van deze kring geen gegadigden, dan volgden de zonen van de her vormde predikanten uit de ring van Vlissingen en daarna uit de classis van Walcheren. Door het fonds blijft de naam Gerlach voortleven. Me vrouw Gerlach kon na de dood van haar man door het vruchtgebruik van het vermo gen in Huis Ter Schelde blij ven wonen. Mevrouw Gerlach is tot aan haar dood, 26 januari 1946 in Huis Ter Schelde blij ven wonen. Haar zuster juf frouw Anna M. Penny is bij haar gaan wonen en heeft als langstlevende familielid nog tot 1956 in Ter Schelde ge woond. Villa ter Schelde juist voltooid. De tuin stelt nog niet veel voor. De weg tussen Vlissingen en Koudekerke overigens ook niet. milie Joziasse. Beide families hebben eveneens in de tuin manswoning gewoond. Sam Louwerse heeft de laatste ja ren van zijn leven samen met zijn oudste dochter op de bo venverdieping van de villa ge woond met de toen nog in le ven zijn de juffrouw Penny. In 1956 overleed juffrouw Penny, tien jaar na de dood van haar zuster, waarna de villa ver kocht werd aan makelaar Wil- lemse. In eerste instantie zou den er repatrianten uit Indië in de villa ondergebracht wworden maar dit is tegenge houden door de toenmalige burgemeester van Koudeker ke, burgemeester Dregmans, die hiermee tegelijkertijd de familie Louwerse beschermde. Sam Louwerse overleed in 1960 waarna zijn dochter ver huisde. Na het vertrek van Tan werd de villa een vakan tieverblijf voor de Duitse Evangelistische kerk, en vrij kort daarna kwam de villa in handen van de stichting Sja- De uitdaging waarna Ger op zoek was leek echter niet in zicht. Op een dag bij het pas seren van Huis Ter Schelde en het inmiddels al bijna onlees bare bord te koop sloeg er een vonk over. Ger móest uitstap pen en kijken, alsof het huis naar haar eigen nieuwe bewo ner zocht en hem zachtjes lok te. „Het was liefde op het eer ste gezich, ik was gelijk ver kocht," aldus Ger Zijnen. Op zijn vele ontdekkingstochten in en om het huis kwam hij tot de ontdekking in wat voor een goede staat het huis verkeerde en welke legio mogelijkheden er nog steeds aanwezig waren om het huis voor een zo groot mogelijk deel weer in haar oorspronkelijke staat terug te brengen. De benedenverdieping is in gericht voor het culinaire ge beuren. Bij het binnentreden van de villa valt gelijk de prachtige nieuwe bar op. De prachtige oude bierpomp tapt De Koninck's bier uit Antwer pen. Links van de hal is de ontbijtzaal en van daaruit kan de gast door de grote schuif deuren naar de eetzaal, daar bij lopend over het nog steeds zeer fraaie parket uit 1910. Aan het einde van de eetzaal is de serre, die als een verlengde van de eetzaal gebruikt wordt Voor de serre, is het terras met daaraan vast nog steeds het stenen witte trapje naar de tuin. De tuin kan niet meer hersteld worden, maar de grasmat, met opnieuw een zonnewijzer, en de pas ge plante rozenstruiken rond het huis zullen in de toekomst een zeker zo passend beeld vor men. Wie niet direct aan tafel wik kan wachten in de bar-lounge, de grote kamer achter de hal. In deze bar-lounge is een enorme zeventiende-eeuwse Belgische kerk-kroonluchter opgehangen met een door snede van maar liefst ruim een meter. De kroonluchter wordt gevuld met kaarsen en kan, terwijl de kaarsen bran den, naar beneden gelaten worden tot dicht bij de grond. Dit is gebruikelijk wanneer men onder elkaar een vriend- schapsdronk wil klinken. De hotelgasten in Huys Ter Schelde worden onderge bracht volgens het Ameri kaans twee-sterren systeem, wat betekent dat de prioriteit ligt bij een goed bed en een goed ontbijt. Het eten in Huys Ter Schelde zal ongeveer net zo zijn als bij het steakhouse De Tamboer in Middelburg waar onder Ger's motto: „Ge grild is gewild"" een goed stuk eveneens vervaardigd is uit dit grenen, is voor zover moge lijk weer hersteld in de oude staat. De plafonds - achttiende eeuws ontwerp - zijn authen tiek en in een soortgelijke stijl die terug te vinden is in de Ab dij van Middelburg. Twee moerbalken omspannen de muren in de lengte. Daartus sen zijn kinderbalkjes aange bracht van zo'n veertig tot vijftig centimeter breed en vijfendertig centimeter dik. De toendertijd zeer bekende decoratieschilder F.N. Grims uit Middelburg heeft op deze plafonds decoraties met de hand aangebracht wat her kenbaar is aan de klavertjes die niet overal precies dezelfde vorm hebben. De glas-in-lood ramen in de villa zijn nog uit 1910. De ramen bij de trap hebben in het midden de bij zonder fraai gebrandschil derde wapens van Zeeland - een leeuw - en van Koude kerke - een dorre boom. Deze dorre boom is het officiële wa pen van Koudekerke sinds 31 juli 1817. De oorspronkelijke luiken voor de ramen waren wit met rode zandlopers, een ontwerp wat in 1910 niet meer echt gebruikelijk was. De kleuren wit-rood zijn nu weer opnieuw aangebracht in het ontwerp van het wapen van Ter Schelde. Bij het ontwer pen van de trapgevels is ook weer teruggegrepen naar oude stijlen. Enkele mensen wisten nog herinneringen op te halen om trent het woonhuis, de familie en de tuinen en bosschage. On derstaande gegevens zijn ver zameld in gesprekken met deze mensen. Een terugblik met Tan Louwerse, oudste dochter van Sam Louwerse, die ruim vijftig jaar de tuin man van de Gerlach's is ge weest, Apolonius Willeboord se, zoon van Elisabeth - Betje - de Voogd, die samen met haar zuster jarenlang gediend heeft bij de familie Gerlach en Maatje Schout, de dienstbode die tot op het laatst (1957) bij de familie heeft gewerkt Villa Ter Schelde is ontwor pen door architect Knevel uit Amsterdam, eveneens de ar chitect van de buitenplaats Vrederust met haar vele pa viljoenen in Halsteren (Noord- Brabant). Bij het ontwerp heeft deze architect gebruik gemaakt van foefjes, beter ge zegd Engelse speelsheid. Bo vendien heeft de architect te ruggegrepen naar verschil lende eeuwen en heeft hij di verse stijlen door elkaar ge bruikt. De houtsoort welke ge bruikt is in het huis, met name voor de lambrizering en de Zelfs van de dienstmeisjes zijn 'statieportretten' bewaard geble-ven. deuren, is Amerikaans grenen. Dit Amerikaans grenen is een erg vette houtsoort. Groot voordeel hiervan is dat voor de vele toepassingen van dit gre nen in het huis, het huis nu nog steeds in een optimale staat verkeerd. Het zoute wa ter en de zeelucht hebben door de jaren heen geen grip op kunnen krijgen. De zeven tiende eeuwse stijl is bijvoor beeld toegepast bij het ont werp van de deuren. Ze waren brandvrij door het gebruik van etemiet - asbestcement. De deur zelf bestaat uit deze platen met daarop de omlijs ting van grenen getimmerd. De fraaie lambrizering, die

Krantenbank Zeeland

Scheldebode | 1988 | | pagina 7