Van burgemeesterswoning tot restaurant
SCHELDEBODE VAN DINSDAG 10 ME11988
320
KOUDEKERKE - Huys Ter Schelde is voortaan
een hotel. Na ruim dertig jaar woont er weer een
familie in deze nog steeds fraaie villa. Maanden
lang is er aan gewerkt om daar waar mogelijk was,
het huis in oude glorie ter herstellen. Ondanks de
nieuwe functie van het huis en hier en daar mo
derne vernieuwingen, ademt Ter Schelde nog
steeds de sfeer van 1910 uit, het jaar waarin de villa
gebouwd is. Bovendien zijn de uit verschillende
eeuwen gebruikte stijlen van de architect nog
overal waarneembaar.
Vonk
Groene vingers
Onder water
Noodlot
Studiefonds
Herinneringen
Burgemeester
i
Huys Ter Schelde: villa met een historie
„Koudekerke een fraai dorp en heerlijkheid, de grootste van
gansch Walcheren strekt zich van de buitensingels ter westzijde
van de stad Middelburg uit, tot aan Vlissingen en het Zeestrand".
Henri Jacques Emile Gerlach
van professie, in vol ornaat.
loom. Als laatste werd het huis
bewoond door thuislozen die
hier waren ondergebracht
door de Pinkstergemeente. Bij
de koop door de huidige eige
naar eind 1987 is daar totale
verandering in gekomen en
leeft het Huis weer als in vroe
gere jaren.
Al zes jaar lang was Ger
Zijnen ruimschoots tevreden
met zijn steakhouse De Tam
boer in Middelburg, maar
wanneer iets eenmaal goed
loopt komen er toch de krie
bels iets nieuws op te zetten.
van St.-Joosland, burgemeester
vlees te eten is. Tevens is Ger,
evenals de oude mevrouw
Gerlach, een voorstander van
vers en worden alle voedings
waren zelf ingekocht. Ger Zij
nen gaat met zijn vrouw en
kinderen op de tweede verdie
ping van Huys Ter Schelde
wonen. Bij de vraag of hij
denkt de villa in de toekomst
te verkopen antwoordt hij
„nooit". „De villa is nu, sinds
wij bezig zijn hier, al driemaal
zoveel waard geworden, maar
dat telt niet meer voor mij.
Kijk, het is als de liefde voor
een vrouw, ik koester de villa
en geef Huys Ter Schelde haar
oude glorie terug".
De uitdaging waarna Ger op
zoek was leek echter niet in
zicht. Op een dag bij het pas
seren van Huis Ter Schelde en
het inmiddels al bijna onlees
bare bord te koop sloeg er een
vonk over. Ger móest uitstap
pen en kijken, alsof het huis
naar haar eigen nieuwe bewo
ner zocht en hem zachtjes lok
te. „Het was liefde op het eer
ste gezich, ik was gelijk ver
kocht," aldus Ger Zijnen. Op
zijn vele ontdekkingstochten
in en om het huis kwam hij tot
de ontdekking in wat voor een
goede staat het huis verkeerde
en welke legio mogelijkheden
er nog steeds aanwezig waren
om het huis voor een zo groot
mogelijk deel weer in haar
oorspronkelijke staat terug te
brengen.
De benedenverdieping is in
gericht voor het culinaire ge
beuren. Bij het binnentreden
van de villa valt gelijk de
prachtige nieuwe bar op. De
prachtige oude bierpomp tapt
De Koninck's bier uit Antwer
pen. Links van de hal is de
ontbijtzaal en van daaruit kan
de gast door de grote schuif
deuren naar de eetzaal, daar
bij lopend over het nog steeds
zeer fraaie parket uit 1910.
Aan het einde van de eetzaal is
de serre, die als een verlengde
van de eetzaal gebruikt wordt.
Voor de serre, is het terras met
daaraan vast nog steeds het
stenen witte trapje naar de
tuin. De tuin kan niet meer
hersteld worden, maar de
grasmat, met opnieuw een
zonnewijzer, en de pas ge
plante rozenstruiken rond het
huis zullen in de toekomst een
zeker zo passend beeld vor
men.
Wie niet direct aan tafel wik
kan wachten in de bar-lounge,
de grote kamer achter de hal.
In deze bar-lounge is een
enorme zeventiende-eeuwse
Belgische kerk-kroonluchter
opgehangen met een door
snede van maar liefst ruim
een meter. De kroonluchter
wordt gevuld met kaarsen en
kan, terwijl de kaarsen bran
den, naar beneden gelaten
worden tot dicht bij de grond.
Dit is gebruikelijk wanneer
men onder elkaar een vriend-
schapsdronk wil klinken.
De hotelgasten in Huys Ter
Schelde worden onderge
bracht volgens het Ameri
kaans twee-sterren systeem,
wat betekent dat de prioriteit
ligt bij een goed bed en een
goed ontbijt. Het eten in Huys
Ter Schelde zal ongeveer net
zo zijn als bij het steakhouse
De Tamboer in Middelburg
waar onder Ger's motto: „Ge
grild is gewild"" een goed stuk
Apolonius Willeboordse
herinnert zich: „De statige al
tijd aangeharkte oprijlaan
van Villa Ter Schelde maakte
op ons kinderen grote indruk,
je durfde niet buiten de paden
te gaan. Als wij dan het geld
voor de hypotheek gingen
brengen werden we ontvan
gen in de keuken waar het
personeel veel vertoefde. Hun
kamers waren boven de keu
ken. In de keuken stond een
groot kolenfornuis met
schouw, en bij het aanrecht
hing een koperen waterpomp
die altijd blonk als een spiegel.
Door het personeel werd je
dan naar binnen geleid om
aan mevrouw het geld te ge
ven. De hal met voordeur en
toegang tot de zikamer was
indrukwekkend. Daar stond
een hele grote zware tafel met
brede poten van zo'n twintig
centimeter dik, met daarop
aan weerszijde een prachtig
antiek kannonnetje. Eenmaal
in de zitkamer aangekomen
kregen we dan de waarschu
wing „pas op, 't is glad hoor" te
horen, wat betekende dat de
schitterende parketvlcer weer
een van haar dagelijkse boen-
beurten had gehad. De zitka
mer was ingericht met fraaie
antieke meubelen zoals in die
tijd gebruikelijk was bij dit
soort huizen. Bij het raam
stond een heel mooi ivoren
schaakspel met witte en rode
schaakstukken. Aan de muren
hingen enorme schilderijen.
Lijsten van meer dan een me
ter groot waarin ongetwijfeld
familieportretten hebben ge
zeten. Wanneer we het geld
gaven en de kwitantie uitge
schreven werd kregen we
vaak een glas siroop, met soms
een petit beurre - vierkant
koekje met suiker - erbij. Dat
was voor ons kinderen een
hele traktatie en een heerlijk
moment. Voor deze gelegen
heid waren we altijd op ons
paasbest gekleed en mevrouw
Gerlach zei dan altijd tegen
ons „wat zijn je netjes, en wat
zorgt je moeder goed voor jul
lie", waarna we weer terug
gingen naar huis."
Mevrouw Gerlach was een
statige dame die sinds de dood
van haar zoon altijd donker
gekleed ging. Zij stond bekend
als een heel sociaal bewogen,
menslievende en rechtvaar
dige vrouw. Mevrouw Gerlach
vertoefde dikwijls vele uurtjes
met haar zuster in de prach
tige serre waar de zonnestra
len vrij spel hadden. In hoge
stoelen gezeten konden de da
mes daar uren zitten. Vanuit
de serre hadden zij en het
eventuele bezoek een prachtig
uitzicht op het terras, de wei
met zonnewijzer en verderop
het vliegveld (nu Westerzicht).
Mevrouw Gerlach was dol op
haar planten die zij met zorg
kweekte. De serre leende zich
hier uitstekend voor vanwege
het vele zonlicht. Bijzonder
voor die tijd was haar hobby,
het kweken van enorme gera
niums die zo'n anderhalf tot
twee meter hoog werden. Niet
alleen de zorg voor het groen
in huis, maar ook het vele
groen rondom het huis op de
anderhalve hectare grond was
bij mevrouw Gerlach in goede
handen. Achter het huis was
een moestuin en helemaal
achterin de tuin een fruit
boomgaard. Mevrouw Gerlach
wilde haar groenten en fruit
nu eenmaal altijd vers en on
bespoten hebben. Het bos
rondom het huis stond ieder
jaar weer opnieuw vol met een
zee van gele narcissen en bak-
kruidjes. De tuin voor de villa
was schitterend aangelegd.
Een speels effect zit in het feit
dat de decoratie van het pla
fond in de zitkamer terug te
vinden was in het tuinont
werp. Vier grote perken vorm
den in de tuin te zamen een
vierkant. De perken bestonden
in het midden uit een donker
rood blad en daaromheen liep
een krans van lichte bladeren.
Tanny Louwerse, tuinmans
dochter herinnert zich, „als
kinderen noemden wij deze
perken altijd chocoladepud
ding met vanillesaus." een
eveneens speels detail zit in de
grote stenen pilaren aan het
begin van de oprijlaan. De bo
venkant hiervan is vierkant
en daar bovenop zit een bel. De
trappilaren in het huis zijn op
dezelfde wijze ontworpen. He
lemaal achterin de tuin zijn
nog de restanten te vinden van
de eens bestaande vijver,
waarbij ooit in het verleden
zelfs een prieeltje heeft ge
staan. De vijver zal in de ko
mende jaren weer hersteld
worden en in plaats van een
prieeltje zijn er plannen voor
een Engels theehuis. Het idee
is om achter de villa een En
gelse tuin te creeëren. Rechts
naast de villa is het koetshuis
waar door de jaren heen de
tuinmansfamilies gewoond
hebben. Het koetshuis heeft nu
een geheel nieuwe functie ge
kregen en is ingericht als ho
tel. In totaal zijn er dertien ka
mers en een prachtige bruids
suite in ondergebracht. De fa
milie Louwerse heeft het
langst in het koetshuis ge
woond, ook wel de tuinmans
woning genoemd. Al in villa
Duinvliet waren Sam Lou
werse en zijn toen nog aan
staande vrouw personeelsle
den van de Gerlachs. Als tuin
man en binnenmeisjes hebben
zij elkaar daar leren kennen
en zijn sindsdien altijd bij elk
aar gebleven en bij de familie
Gerlach.
Na de inundatie van West-
Walcheren van oktober 1944
tot november 1945 werd de
tuingrond van Ter Schelde
grotendeels verwoest door het
zoute water. De villa zelf, ge
bouwd op een kreekrug, heeft
dank zij haar gunstige ligging
bijna geen last van het water
gehad. De hoogste watermel
ding gedurende deze periode is
vijftien centimeter geweest
terwijl omringende huizen en
boerderijen voor grote delen
onder water hebben gestaan.
Na deze periode is de tuin
nooit meer in haar oorspron
kelijk staat teruggebracht.
Sam Louwerse, inmiddels niet
zo jong meer en juffrouw
Anna Penny, eveneens op leef
tijd, konden de verzorging van
de tuin, lanen en bosschage
niet meer aan wat de reden is
geweest dit alles te verpach
ten. Eerst heeft de familie
Roulse gepacht en later de fa
milie Joziasse. Beide families
hebben eveneens in de tuin
manswoning gewoond. Sam
Louwerse heeft de laatste ja
ren van zijn leven samen met
zijn oudste dochter op de bo
venverdieping van de villa ge
woond met de toen nog in le
ven zijn de juffrouw Penny. In
1956 overleed juffrouw Penny,
tien jaar na de dood van haar
zuster, waarna de villa ver
kocht werd aan makelaar Wil-
lemse. In eerste instantie zou
den er repatrianten uit Indië
in de villa ondergebracht
wworden maar dit is tegenge
houden door de toenmalige
burgemeester van Koudeker-
ke, burgemeester Dregmans,
die hiermee tegelijkertijd de
familie Louwerse beschermde.
Sam Louwerse overleed in
1960 waarna zijn dochter ver
huisde. Na het vertrek van
Tan werd de villa een vakan
tieverblijf voor de Duitse
Evangelistische kerk, en vrij
kort daarna kwam de villa in
handen van de stichting Sja-
Villa ter Schelde juist voltooid. De tuin stelt nog niet veel voor. De weg tussen Vlissingen en Koudekerke overigens ook niet.
i| - '*%m
BW'.
i f
toendertijd, een groot heer,
één der hoogst aangeslagenen
in de belasting. De heer Ger
lach voerde achter zijn naam
die van „St.-Joosland". Dat
kwam omdat hij het am
bachtsheerlijk recht van de in
1631 bedijkte polder St.-Joos-
land had aangekocht.
In 1917 trof het echtpaar
Gerlach de grootste tegenslag
van hun leven. „Zij hadden al
les wat deze wereld kan bie
den: geld, eer, aanzien en een
prachtige buitenplaats, echter
hun geluk werd verstoord
door noodlottig nieuws. Hun
enige zoon Henri Jacques,
thuis Han genoemd, vertrok
op 29 september 1916 naar
Utrecht om theologie te gaan
studeren aan de Rijksuniver
siteit. Op 22 mei 1917 overleed
hij na een hersenbloeding op
de nog jonge leeftijd van twee
ëntwintig jaar. De Gerlach's
moesten hun enige zoon mis
sen. Die dag stond er op de
Christelijke kalender in de
gang de tekst: „Het is nut dat
ik nu ga, want indien ik niet
weg ga zo zal de Trooster niet
tot U komen, maar indien ik
hene ga, zo zal ik hem tot u
zenden", een herinnering tot
op de dag van vandaag, van
Catharina - Kaatje - de
Voogd, dienstbode van de fa
milie Gerlach.
De heer Gerlach en zijn
vrouw hebben ter nagedachte
nis aan hun zoon bij testament
een fonds in het leven geroe
pen dat zij de naam „Han Ger
lach Studiefonds" gaven. Na
het overlijden van de langstle
vende echtgenoot zou het
fonds in werking treden. De
strekking van het fonds - dat
zeer kapitaalkrachtig is - was
bedoeld om de studie te bekos
tigen van toekomstige her
vormde predikanten. Zij
moesten daarvoor studeren
aan de Rijksuniversiteit in
Utrecht. Het eerst daarvoor
kwamen in aanmerking de zo
nen van de hervormde predi
kanten die de Kerk van Kou
dekerke hadden gediend, of
van de predikant die te Kou
dekerke werkzaam was bij de
inwerkingtreding van het
fonds. Waren er van deze
kring geen gegadigden, dan
volgden de zonen van de her
vormde predikanten uit de
ring van Vlissingen en daarna
uit de classis van Walcheren.
Door het fonds blijft de
naam Gerlach voortleven. Me
vrouw Gerlach kon na de dood
van haar man door het
vruchtgebruik van het vermo
gen in Huis Ter Schelde blij
ven wonen. Mevrouw Gerlach
is tot aan haar dood, 26 januari
1946 in Huis Ter Schelde blij
ven wonen. Haar zuster juf
frouw Anna M. Penny is bij
haar gaan wonen en heeft als
langstlevende familielid nog
tot 1956 in Ter Schelde ge
woond.
eveneens vervaardigd is uit
dit grenen, is voor zover moge
lijk weer hersteld in de oude
staat. De plafonds - achttiende
eeuws ontwerp - zijn authen
tiek en in een soortgelijke stijl
die terug te vinden is in de Ab
dij van Middelburg. Twee
moerbalken omspannen de
muren in de lengte. Daartus
sen zijn kinderbalkjes aange
bracht van zo'n veertig tot
vijftig centimeter breed en
vijfendertig centimeter dik.
De toendertijd zeer bekende
decoratieschilder F.N. Grims
uit Middelburg heeft op deze
plafonds decoraties met de
hand aangebracht wat her
kenbaar is aan de klavertjes
die niet overal precies dezelfde
vorm hebben. De glas-in-lood
ramen in de villa zijn nog uit
1910. De ramen bij de trap
hebben in het midden de bij
zonder fraai gebrandschil
derde wapens van Zeeland -
een leeuw - en van Koude
kerke - een dorre boom. Deze
dorre boom is het officiële wa
pen van Koudekerke sinds 31
juli 1817. De oorspronkelijke
luiken voor de ramen waren
wit met rode zandlopers, een
ontwerp wat in 1910 niet meer
echt gebruikelijk was. De
kleuren wit-rood zijn nu weer
opnieuw aangebracht in het
ontwerp van het wapen van
Ter Schelde. Bij het ontwer
pen van de trapgevels is ook
weer teruggegrepen naar oude
stijlen.
Enkele mensen wisten nog
herinneringen op te halen om
trent het woonhuis, de familie
en de tuinen en bosschage. On
derstaande gegevens zijn ver
zameld in gesprekken met
deze mensen. Een terugblik
met Tan Louwerse, oudste
dochter van Sam Louwerse,
die ruim vijftig jaar de tuin
man van de Gerlach's is ge
weest, Apolonius Willeboord
se, zoon van Elisabeth - Betje -
de Voogd, die samen met haar
zuster jarenlang gediend heeft
bij de familie Gerlach en
Maatje Schout, de dienstbode
die tot op het laatst (1957) bij
de familie heeft gewerkt.
Koudekerke is al sinds de
feodale tijd een ambachts
heerlijkheid. Van 1583 tot 1837
is de stad Vlissingen eigenares
van het ambacht geweest
maar sindsdien is het in han
den van de familie Van Doorn
(villa Moesbosch). Koudekerke
was in die dagen een uitverko
ren plaats voor vele Walcherse
landbouwers die van een
meestal klein - kapitaaltje
hier kwamen rentenieren. In
de zeer uitgestrekte gemeente
Koudekerke (tot circa 1942,
daarna verlies van grond aan
onder meer Middelburg) wer
den veel buitenplaatsen en
villa's gebouwd vaak compleet
met prachtige tuinen, lanen en
koetshuis. Te zamen vormden
zij een grote cultuurhistori
sche waarde. Van deze oude
buitenplaatsen en villa's zijn
„Steenhove", „Vijvervreugd",
„De Parel", „Lammerenburg",
„Zwanenburg", en „Zeerust"
door de jaren heen gesloopt.
„Kasteel Ter Hooge" bestaat
nog steeds, grotendeels in de
oorspronkelijke staat van de
achttiende eeuw waarin het
kasteel gebouwd is. „Tooren-
vliet", „Hotel Walcheren",
„Der Boede", „Villa Moes
bosch", „Albertine" en „Ter
Schelde" bestaan ook nog, en
daarvan zijn vooral de laatste
vier opvallend dicht bij elkaar
gebouwd. Der Boede, gebouwd
in 1721, is een algemeen be
kend verpleeghuis, Villa
Moesbosch wordt nog steeds
bewoond, en wel door jonk
heer Van Doorn en zijn vrouw.
De Van Doorns bewonen het
landgoed al sinds 1810. „Alber
tine", gebouwd in 1913 door
A.L. Snouck-Hurgronje, rent
meester van het kroondomein
Walcheren werd grotendeels
door brand verwoest maar is
opnieuw opgebouwd. Sinds
kort woont hier de familie La-
ros. De laatste in de rij is villa
Ter Schelde.
Henri Jacques Emile Ger
lach van St.-Joosland, afkom
stig uit een rijk Frans predi
kantengeslacht was een zeer
vermogend man. Als rentie-
nier woonde hij samen met
zijn vrouw en zoon in de fraaie
villa Duinvliet, in de voorma
lige gemeente Aagtekerke ge
legen aan de weg Domburg
richting Oostkapelle. In 1908
kreeg de heer Gerlach de
burgmeestersfunctie van Kou
dekerke aangeboden, die hij
accepteerde. De familie ver
huisde naar huis Der Boede
waar eigenaar notaris Loeff
de Gerlach's een tijdelijk on
derkomen had aangeboden. In
1909 kreeg de heer Gerlach de
bouwvergunning voor het
bouwen van Villa Ter Schelde
en in 1910 verhuisde hij met
zijn gezin en personeel naar
zijn nieuwe eigendom. Henri
Gerlach is van 1908 tot 1913
burgemeester van Koude
kerke geweest en daarna lid
van Gedeputeerde Staten. In
1925 is hij overleden.
Burgemeester Gerlach was,
als veel van zijn ambtegenoten
Villa Ter Schelde is ontwor
pen door architect Knevel uit
Amsterdam, eveneens de ar
chitect van de buitenplaats
Vrederust met haar vele pa
viljoenen in Halsteren (Noord-
Brabant). Bij het ontwerp
heeft deze architect gebruik
gemaakt van foefjes, beter ge
zegd Engelse speelsheid. Bo
vendien heeft de architect te
ruggegrepen naar verschil
lende eeuwen en heeft hij di
verse stijlen door elkaar ge
bruikt. De houtsoort welke ge
bruikt is in het huis, met name
voor de lambrizering en de
Zelfs van de dienstmeisjes
zijn 'statieportretten' bewaard
gebleven.
deuren, is Amerikaans grenen.
Dit Amerikaans grenen is een
erg vette houtsoort. Groot
voordeel hiervan is dat voor de
vele toepassingen van dit gre
nen in het huis, het huis nu
nog steeds in een optimale
staat verkeerd. Het zoute wa
ter en de zeelucht hebben door
de jaren heen geen grip op
kunnen krijgen. De zeven
tiende eeuwse stijl is bijvoor
beeld toegepast bij het ont
werp van de deuren. Ze waren
brandvrij door het gebruik
van eterniet - asbestcement.
De deur zelf bestaat uit deze
platen met daarop de omlijs
ting van grenen getimmerd.
De fraaie lambrizering, die
-v.
M