f LEKKER VOOR GAAT ZITTEN
De Honte roeit Elfstedentocht
BEURS n
Activiteiten op
Koninginnedag
HET WEEKBLAD WAAR JE
Culturele activiteiten
in Grote Kerk Veere
Informatie weg als papier verslechtert
nniRO
PARKING
GESLOTEN
Info-avond
verre oosten
M
301 v
MIDDELBURG - Wat de zure regen in onze bos
sen aanricht en al aangericht heeft, weten we in
middels. Dat historische gebouwen er onder te lij
den hebben eveneens. Maar dat de zure lucht wel
eens bezig zou kunnen zijn met een aanslag op ar
chieven, boeken en prenten in de landelijke biblio
theken, musea en archiefbewaarplaatsen is nog
minder bekend.
0tVic\ë\e
maanda9
28 apïü
nog
even Se
Aantasting
Veroorzaker
Filters
DIE TUK ZIJN
OP NIEUWS UIT
EIGEN OMGEVING
GAAN EVEN ZITTEN VOOR
Verschijnt wekelijks gratis huis
aan huis op Walcheren.
33e jaargang.
Oplage:
Editie Vlissingen 22.685 ex.
Gemeenten: Valkenisse, Vlissin
gen en Westkapelle.
Editie Middelburg 21.034 ex. Ge
meenten: Arnemuiden, Dom
burg, Mariekerke, Middelburg
en Veere.
Advertentie-exploitatie:
J v. Emden, tel. privé 01184-
60369; Jos Rentmeester, tel. pri
vé 01195-379.
Openingstijden kantoor Vlissin
gen: 08.30-12.30 u,
13.30-17.00 u.
Redactie: Redacteur: Nico
Schapendonk, tel. 01184-19910.
Correspondent: Rina Savic, tel.
privé 01184-64630.
JirGAVE ZEEBRA WEEKBLADEN WOENSDAG 23 APRIL 1986
J^NTOOR^ORENSIRAAJ 5 - VLISSINGEN - TEL. 01184-19910 - POSTADRES: POSTBUS 5051 - 4380 KB VLISSINGEN
MIDDELBURG - Het weer
mag dan de laatste tijd veel te
wensen over laten, niemand
verwacht hier toch een aan
kondiging van een Elfsteden
tocht. Toch komt er nog een,
op 9 en 10 mei en voor het eerst
doen fer Zeeuwen aan mee.
Roeiend wel te verstaan.
Roeivereniging Honte in
Middelburg bereidt zich, on
der leiding van Frans Knol en
Truus Méngelers, voor op dit
stoutmoedige gebeuren. „Het
initiatief is genomen door de
Friese Roeivereniging „Wet-
terwillelegt Frans uit.
„Er doen in totaal zestien
roeiverenigingen mee (waar
onder zelfs één uit Berlijn!)
met ploegen van zes tot twaalf
mensen. Onze ploeg telt zes
mannen en evenveel vrouwen,
zowel ervaren als minder er
varen roeiers. In vier ploegen,
die elkaar acht keer afwisse
len, moeten we binnen 24 uur
de totale lengte van 196,5 km
afleggen. Dat betekent voor
iedere ploeg tweemaal een af
stand van 25 km, vergelijk
baar met een toch van Veere
naar Vlissingen en terug. Dat
vraagt veel conditie en uithou
dingsvermogen en we gaan
Enkele leden van roeivereniging De Honte voor de „Westerschelde".
- foto z. savic.
dan ook hard aan de gang met
lange-afstand-training".
„Ook smeren we elke dag
handen en billen in met kam-
ferspiritus om de huid te har
den tegen blaren", vertelt
Frans Knol.
„We vertrekken 9 mei om
acht uur 's avonds vanuit
Leeuwaren naar Dokkum, en
dan weer terug naar Leeu
warden. Dit is een aanpassing
van de geschaatste Elfsteden-
route, om te voorkomen, dat
we 's nachts op de grote meren
roeien en verdwalen. Verder
volgen we precies de bekende
Elfstedenroute".
„Het wordt een pittige
tocht", voorspelt Frans, „met
bochtige, ondiepe vaarwegen,
soms zo smal, dat we met inge
trokken riemen moeten roeien.
De vrachtvaart op de grote
watergangen en de plezier-
vaart, vooral rond Werkum,
zullen veel golfslag veroorza
ken".
„De boot wordt daarvoor
dan ook extra uitgerust met
een voortaft (doek over de
voorkant), golfspreider
(scherpje bovenop) en storm-
boorden (verhoogde zijkan
ten)", vertelt Frans, achteloos
wat vakjargon rondstrooiend.
„Staat er veel wind, meer
dan windkracht zes, dan
wordt de tocht uitgesteld",
gaat hij verder. Organisato
risch komt er een hoop bij'kij
ken: de boot en de mensen
moeten vervoerd worden, er
moet reserve- en reparatie
materiaal mee. Eten, drinken
en slaapplaatsen moeten wor
den geregeld. Maar als het
lukt, als we het halen binnen
24 uur en met alle stempels,
dan zijn we ieder een elfste-
denkruisje rijker en krijgt
onze boot, „de Westerschelde"
een plaquette opgeschroefd".
Het gesprek vindt plaats op
de steiger van de roeivereni
ging aan de Havendijk. Het
wordt meermalen onderbro
ken door een brul van Frans,
die met een grote toeter aan
wijzingen geeft aan zijn „roei-
leerlingen". In verscheidene
boten maken deze leerlingen
de Middelburgse haven onvei-
lig-
„De Honte bestaat ruim 25
jaar en heeft ongeveer 125 le
den van achttien tot ruim zes
tig jaar. Als je lid wordt en het
vereiste diploma hebt gehaald,
mag iedereen zo vaak komen
roeien als hij of zij wil. We
hebben onlangs het „huis-
vrouwenroeien" ingesteld,
voor vrouwen met kinderen,
waarvoor dan kinderoppas
aanwezig is. Financieel staat
de vereniging er moeilijk
voor", vervolgt Frans wat zor
gelijk.
„De boten zijn aan vervan
ging toe en de loodsen takelen
af, vooral onder water. De le
den zijn zelf aan het opknap
pen begonnen. Daarnaast on
derzoeken we nog de moge
lijkheden van sponsoring. De
uitdaging van zo'n Elfsteden
tocht geeft ons wel weer veel
inspiratie!"
VEERE - In de Grote Kerk
van Veere worden van april
tot en met oktober weer een
aantal culturele activiteiten
gehouden. Er zijn van zondag
27 april tot en met zondag 26
oktober verschillende exposi
ties te zien. Ook worden er al
lerlei concerten en andere cul
turele manifestaties georgani
seerd. De activitieten worden
verzorgd door de stichting
Delta Cultureel.
In het seizoen 1986 zin er vijf
verschillende exposities te be
zichtigen. Begonnen wordt
met de expositie 'Veere-Zee-
land'. Op deze tentoonstelling
is van alles te zien over onder
meer Veere toen en nu, de lot
gevallen van de Grote Kerk,
de zeehaven Veere, de handel
en de visserij en Zeeland vier
honderd jaar geleden. Verder
is er een expositie te zien over
de conservering van de kerk.
Aan de hand van foto's en
schaalmodellen worden de
ontwikkelingen rondom de
kerk geillustreerd. Ook de to
ren wordt bij de tentoonstel
lingen betrokken.
Tenslotte is er een expositie
ingericht over boerenwagens
en over de boomkorvisserij.
In de maanden juni, juli en
augustus zijn er een aantal
concerten gepland die ook al
lemaal in de Grote Kerk wor
den gehouden. Er zijn optre
dens geregeld van de De Ruy-
tersingers uit Vlissingen, het
/Zeeuws Orkest, het Bevelands
Kamerkoor, The Blue Jeans
Big Band, de Muziekvereni
ging Veere's Genoegen, het zi
geunerorkest Siperkov, de te
nor Georde Webb en het histo
rische dansensemble Volba.
De Grote Kerk is dagelijks
open van 10.00 uur tot 17.00
uur, behalve op zondag, wan
neer de kerk toegankelijk is
van 14.00 uur tot 17.00 uur.
IlllllllllllllIlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Zure lucht tast archieven aan
Zure regen wordt gevormd door koolmonoxyde, zwaveldio-
xyde en stikstof. Deze stoffen zijn afkomstig van uitlaatgassen
van auto's, uitstoot van chemische industrieën en van de mest
overschotten. Ze lossen gemakkelijk op in water, daarbij een
zuur vormend dat met neerslag of als stofdeeltjes op aarde te
rechtkomt.
Om nu te onderzoeken in
welke mate deze zure.oxyden
zich in papier ophopen en het
aantasten, heeft het ministerie
van WVC een nationale com
missie ingesteld: de commissie
ACBAM. De afkorting staat
voor: „Aantasting Cellulose
bevattende materialen in rela
tie tot de concentraties van
enige luchtverontreinigende
verbindingen in Bibliotheken,
Archieven en Musea". In de
commissie zitten vertegen
woordigers van verschillende
instanties, waaronder de
Rijksarchieven.
(ADVERTENTIE)
duto-
Binnenkort vangt een door
WVC gesubsidieerd en door
TNO Delft uitgevoerd onder
zoek aan. Het gaat om een uit
gebreid onderzoek van de
lucht in archieven en musea.
Er zullen metingen worden
verricht om het verschil in
zuurtegraad van binnen- en
buitenlucht te bepalen. Men
hoopt er zo achter te komen
wat nu precies het effect is op
het papier, welke stoffen pre
cies verantwoordelijk zijn en
wat er aan kan worden ge
daan. Het onderzoek zal drie
jaar duren.
De metingen zullen worden
verricht in het Algemeen
Rijksarchief in Den Haag, de
Rijksarchieven in Arnhem en
Leeuwarden, het Rijksmu
seum in Amsterdam, Museum
Boymans van Beuningen in
Rotterdam en het Zeeuws Mu
seum in Middelburg.
Behalve voorwerpen, van
cultuur- dan wel natuurhisto
rische aard, worden in het
Zeeuws Museum prenten be
waard. Papier dus. Voor kun
stenaar, museum en publiek is
het van belang dat deze lang
blijven voortbestaan. Musea
kampen met het probleem dat
oude, maar ook nieuwere
prenten worden aangetast.
Sommige worden donkergeel,
andere verbleken, weer an
dere vertonen vlekken of
schimmels.
Hiervoor kunnen een aantal
oorzaken zijn. Er kan een
schutblad of passepartout van
slecht materiaal gebruikt zijn
of een verkeerd plakmiddel.
Er is te weinig, of juist weer
teveel ventilatie in de lijst. Er
zijn zuurbevattende kartons
of plaatmaterialen gebruikt.
Provinciaal museumconsu-
lente, mevrouw M. Kruger
wordt er regelmatig mee ge
confronteerd. Zure lucht kan
een museum er niet nog eens
bij hebben. Mevrouw Kruger
staat dan ook helemaal achter
het onderzoek, omdat ze „de
zorg voor de conservatie in het
algemeen, wat betreft de mu
seale voorwerpen, van hoogste
prioriteit" vindt om aan te
werken. Ze is van mening dat
het onderzoek daar zeker toe
zal bijdragen.
In het Rijksarchief in Mid
delburg is het probleem van de
verzuring al langer bekend. Er
worden oude kaarten, boeken
en archieven bewaard die een
gezamenlijke planklengte van
acht negen kilometer inne
men. Hiervan is een flink deel
aangetast. Rijksarchivarus
R.L. Koops hierover: „In prin
cipe bewaren we hier natuur
lijk voor „de eeuwigheid".
Maar als het papier verslech
terd is de informatie weg". Hij
is dan ook benieuwd naar de
uitkomsten van het onderzoek
in het Zeeuws Museum en
stelt: „Ook zonder luchtver
ontreiniging hebben we al
problemen genoeg".
Dit vereist enige uitleg, met
name over papiervervaardi-
ging. Tot in het begin van de
negentiende eeuw werd papier
gemaakt uit lompen. Dit
handgemaakte papier is nog
steeds van redelijke kwaliteit.
Het bestaat uit langere, dus
steviger vezels dan het latere
papier. Bovendien werd lom
penpapier vaak gespoeld in
kalkrijk water waardoor als
het ware een ingbouwde „buf
fer" ontstond tegen verzuring.
De papiermachine werd uit
gevonden. Door de Fransen
werd in de eerste helft van de
negentiende eeuw een enorm
ambtelijk apparaat opgezet.
Na 1850 vond een explosie in
archiefvorming plaats. Er was
steeds-meer papier nodig en er
ontstond een tekort aan lom
pen. Naarstig werd gezocht
naar een alternatief. Dat werd
gevonden: Hout! Daarvan was
wel voldoende voorhanden.
Houthoudend papier is op
gebouwd uit cellulose. In de
vezels bevindt zich echter ook
vijfentwintig procent lignine,
een houtstof die afkomstig is
van de celwanden van hout
achtige planten. Omdat lig-
Archivaris Jongepier met een middeleeuws boekwerk. Het ontzuren van dit soort boeken om ze
tegen verval te beschermen is erg moeilijk. - foto peter lievense.
nine afbraak veroorzaakt,
moest het worden gekookt. Dit
werd gedaan in een zwavel-
kalk oplossing. Daarin zit al
een gedeelte van het pro
bleem: met de zwavel werd
WALCHEREN - Op Konin
ginnedag staat ook Walcheren
weer te schudden onder de
vel$ activiteiten die voor die
dag georganiseerd zijn. De
hele dag worden er in de ste
den en dorpen spelletjes ge
daan, optochten gehouden, ge
sport, gemusiceerd enzavoort.
In Middelburg beginnen de
festiviteiten om negen uur in
de morgen met het hijsen van
vlaggen rond de Markt door
Scouting Middelburg. Een
kwartier later, om 9.15 uur
houdt burgemeester Rutten
een felicitatie-rede op het bor
des van het Stadhuis.
In en rond het zwembad
Poelendaele wordt voor de
jeugd van zeven tot en met 14
jaar een jeugdtriathlon gehou
den. De triathlon duurt van
9.00 uur tot 12.00 uur. In de
verschillende wijken en in St.
Laurens en Nieuw- en Sint
Joosland worden tussen 9.00
uur en 12.30 uur allerlei kin
derspelen gespeeld.
Om 13.30 uur begint een Mo
numenten-wandeltocht van
ongeveer vijf kilometer. Deel
name aan deze tocht bedraagt
ƒ3,50 gulden. Start en finish
van deze tocht bevindt zich in
het Abdij-restaurant. Op de
Markt is er tussen 14.00 uur en
16.30 uur een Activiteiten-
markt. Hierop presenteren al
lerlei clubs en verenigingen
hun aativiteiten.
Om 14.30 uur begint op het
Abdij plein een Oranjeorkest,
's Avonds wordt er in verschil
lende Middelburgse wijken
een feestelijke kinderoptocht
gehouden. Om 20.00 uur wordt
er op de Markt een muzikale
majorettenshow gehouden.
Om 21.30 uur tenslotte is er op
de Dam een openluchtfilm,
Beverly Hills Cop, te zien.
In de Vlissingse Schelde-
buurt is ook het een en ander
georganiseerd. Om 9.30 uur
vertrekt er een optocht met
versierde fietsen en stepjes
vanaf de Bouwen Ewout-
school. Om 9.45 uur is er een
show te zien van Oranje Nas
sau op het Van Nispenplein.
Van 10.00 uur tot 12.00 uur
worden er kinderspelletjes ge
speeld.
In de middag wordt het
Juist of Misspel gespeeld. Dit
is een spel dat een beetje lijkt
op de Knock Out-show. Alleen
kunnen de deelnemers van de
Juist of Miskwis niet in één
keer buiten spel staan, zoals in
de Knock Out-show. Deelne
mers aan deze kwis kunnen
een inschrijfformulier invul
len op het Van Nispenplein.
Op dat formulier staan vra
gen, die voor 13.55 uur inge
vuld moeten zijn. Vanaf dat
moment begint de kwis zelf
pas. Verder wordt er die mid
dag een song- en playbackfes-
tival voor kinderen en jonge
ren tot en met vijftien jaar.
Om 16.00 uur wordt er gekos
tumeerd gevoetbald. Om 17.00
uur vindt er een ballonopla-
ting plaats. Tenslotte wordt er
van 19.30 uur tot 22.00 uur een
Oranjebal gehouden dat voor
iedereen toegankelijk is.
door het papier al een zuur-
veroorzaker opgenomen.
Omdat houtpapier kort-ve-
zelig is, en daardoor minder
stevig, werd een hars-aluin
lijming toegepast, om het pa
pier beschrijfbaar te maken.
Aluin bevat sulfaat en dat
vormt zwavelzuur met water
en zuurstof: een tweede inge
bouwde „verzuurder".
Rond 1900 is men begonnen
andere stoffen toe te voegen.
Tegenwoordig bestaat papier
uit puur cellulose, waaraan
door sommige papierfabri
kanten kalk wordt toegevoegd
als „zuurbuffer". Naast de ge
noemde oorzaken van binnen
uit, en het „schepje daar bo
venop" door de verzuurde bui
tenlucht, zijn er nog andere
mogelijke oorzaken voor het
verval van papier. Inkt- en
kopervraat kunnen veel
kwaad aanrichten. Inkt in
oudere, handgeschreven ar
chieven was vaak samenge
steld op een bepaalde zuurba-
sis. Het gevolg is nu dat de let
ters zich soms door het papier
„heenvreten". Hetzelfde geldt
voor de groene, koperhou-
dende inkt die vaak voor land
kaarten werd gebruikt.
Papier voelt zich het best bij
temperatuur van achttien
graden Celsius en een relatief
luchtvochtigheidsgehalte van
55 procent Is het te droog, dan
breekt papier op den duur af;
is het te vochten, dan gaat het
schimmelen. Nog slechter zijn
grote schommelingen: het op
nemen en weer afstaan van
vocht door de papiervezels
veroorzaakt slijtage.
Met het oog op een geauto
matiseerde instandhouding
van de bewarings condities
bevindt zich in het Rijksar
chief te Middelburg een kli-
maatbeheersingsunit. Deze
houdt temperatuur en lucht
vochtigheid constant. De unit
werd geplaatst toen het Rijks
archief in 1965 het gebouw aan
de St. Pieterstraat betrok.
Door middel van dit enorme
apparaat vindt een doorlo
pende toevoer van buitenlucht
plaats. Maar daarmee wordt
ook weer zure lucht binnenge
haald. De unit bevat wel fil
ters tegen stofdeeltjes en der
gelijke. Uit het onderzoek van
TNO zal mogelijk blijken
welke speciale filters kunnen
worden ontwikkeld om ook de
zure lucht buiten te houden.
Het Rijksarchief heeft sinds
een jaar een eigen restauratie
atelier. Kon men voor die tijd
alleen eenvoudige materiële
verzoring plegen, nu is men
een stuk beter geoutilleerd.
Een van de eigen medewer
kers, de heer H. Cornielje,
volgt een opleiding tot restau
rateur.
Boeken kunnen ontzuurd
worden, maar dat is een lang
durig en arbeidsintensief kar
wei. Ze moeten uit elkaar wor
den gehaald, waarna vel na
vel in een bad met bepaalde
chemicaliën wordt gelegd. De
heer Donkers van Restauratie
Atelier „De Tiendschuur" in
Tilburg zegt hierover: „Er is
bijna geen beginnen aan. We
kijken dan ook halsreikend uit
naar ontwikkelingen in de
Verenigde Staten en Canada,
waar men proeven neemt met
ontzuring door middel van
gassen. Dat is veel simpeler en
bovendien kunnen veel meer
boeken ineens worden behan
deld". De boeken hoeven dan
niet uit elkaar. Er is sprake
van duizenden boeken tege
lijk.
„De Tiendschuur" houdt
zich nu nog voornamelijk be
zig met de restauratie van 16e,
17e, 18e en 19e-eeuwse boeken.
De heer Donkers: „Daar is nog
genoeg in te doen". Hij stelt de
kwaliteit van die beoeken be
ter is dan van boeken van na
1850, „maar ook bij de oudere
boeken zijn langzamerhand de
gevolgen van de verzuurde
lucht merkbaar".
Aan onze lezers
en adverteerders
Woensdag 30 april a.s., ko
ninginnedag, zijn onze kan
toren de gehele dag
Daar onze weekbladen zoals
normaal te doen gebruikelijk
verspreid zullen worden, blij
ven de afsluittijden voor zowel
redactie- als advertentiekopij
ongewijzigd.
Redactie en advertentieafd.
Zeebra Weekbladen B V.
De samenwerkende ANVR-
reisbureaus in Zeeland orga
niseren op 29-04-1986 een in
formatie-avond over het
Verre Oosten. Deze keer zullen
vooral de Landen Singapore,
Maleisië en Thailand in de be
langstelling staan.
Deze avond sluit ook prima
aan bij de unieke rondreis
door bovengenoemde landen
in september. De avond wordt
georganiseerd in samenwer
king met Singapore Airlines.
In verband met de verwachte
drukte wordt dringend aange
raden kaarten ƒ5,- te reser
veren bij de ANVR-reisbu-
reaus.
De avond begint om 20.00
uur en wordt in Hotel Britan
nia gehouden.