De Delta,
ondeelbaar
NA VOLTOOIING DELTA-WERKEN:
Permanente
tentoonstelling
Neeltje Jans
SCHELDEBODE VAN WOENSDAG 26 FEBRUAR11986
Technische kroon
Ondeeloaar
Toekomst
voor natuur en milieu
Nationaal park
Een uitgave van het Delta-overleg
311-
Uniform beleid Delta-gebied nodig
Door Jan Kuipers
VEERE - Het dienstenge
bouw ir. J.W. Topshuis op
het eiland Neeltje Jans in de
Oosterscheldemonding zal
vanaf 1 oktober plaats bie
den aan een unieke exposi
tie. De permanente Delta
Expo die op die dag wordt
geopend wil informatie ge
ven over alle aspecten van
de beheersing van het Del
tagebied. Enkele jaren van
voorbereiding hebben een
aanpak opgeleverd, die in
gaat op de natuurlijke om
standigheden (bodem, wa
ter, klimaat e.d.), de geschie
denis, het Deltaplan als ge
heel en het Oosterschelde-
project.
Met de inrichting van de
expositie, die gesitueerd is
op de twee bovenste verdie
pingen van het Topshuis,
wordt al in mei begonnen.
De realisatie is in handen
van de „kerngroep ir. Top
shuis", welke informele be
naming staat voor een groep
specialisten afkomstig van
de Deltadienst, de Rijks
voorlichtingsdienst, Verkeer
en Waterstaat en extern ad
viseur Jan van Toorn.
Hoewel de expositie zich
wil richten op het grote pu
bliek, hoopt men in de pre
sentatie ook technische pro
jectvoorlichting en interna
tionale promotie van water
bouwkundige kennis te inte
greren, zodat Delta Expo
ook kan functioneren als
platform voor voorlichtings
activiteiten van overheid en
bedrijfsleven. Tevens zal de
tentoonstelling dienen als
regelmatig excursiedoel van
de minister van Verkeer en
Waterstaat met gasten.
De toekomstige bezoeker
van Delta Expo zal via een
menigte modellen, kaarten,
audiovisuele programma's
enz. „uitgenodigd" worden
om zelfstandig een mening
te vormen.
Een grote trekker van de
Expo moet het getijdenmo-
del van het deltagebied wor
den. In dit model, met een
diameter van 7 meter, wordt
gewerkt met acht verschil
lende waterstanden. Ook zal
een „stroomgoot" tonen hoe
de bodem onder invloed van
stromingen voortdurend
verandert.
Overigens is het op de
Delta Expo niet allemaal
educatie wat de klok slaat
Er komen ook een winkel en
een koffieshop. Vanaf het
dak van het Topshuis kun
nen de bezoekers bovendien
genieten van een fraai uit-
icht op de stormvloedkering
en de Oosterschelde.
door Karei mn der Pol
ZEELAND - Als er zich geen nieuwe technische
problemen meer voordoen, als de weersomstandig
heden gunstig blijven en als de diverse overheden
het met elkaar eens worden over het toekomstige
beleid in het Delta-gebied, wordt de Oosterschelde-
dam, beter bekend als de stormvloedkering, begin
oktober in werking gesteld door Hare Majesteit
Koningin Beatrix.
Het inmiddels miljarden verslindende prestige object van
Rijkswaterstaat, nadert zijn voltooiing. De bouwwerkzaamhe
den in het gebied beperken zich op dit moment tot de afwerking
van het geheel. De Delta-werken zijn bijna klaar. De constante
strijd van ons land tegen het water moet tot het verleden gaan
behoren.
Iedereen in Nederland was
khet erover eens dat er, na de
.watersnoodramp van 1953, iets
■gedaan moest worden ter be
veiliging van het land en haar
inwoners. De Delta-werken
^moesten er voor zorgen dat
"herhaling van een dergelijke
gebeurtenis werd voorkomen.
'Ruim 1.850 mensen kwamen 33
"jaar geleden om het leven toen
-•het water door de Zeeuwse en
Zuid-Hollandse dijken heen
brak en het achterliggende
dand overstroomde. Eeuwen
lang heeft de mens het
Zeeuwse eilanden-gebied be
ïnvloed. Grote waterstaatkun
dige werken hebben het uiter
lijk van deze provincie gron-
dig veranderd.
Tussen de elfde- en de zes
tiende eeuw toont de geschie
denis een afwisselend beeld
van landwinst en landverlies.
Na de zestiende eeuw zijn de
verschillende eilanden door
middel van inpoldering steeds
meer uitgebreid en met elkaar
verbonden. Goeree werd bij
voorbeeld met Overflakkee
verbonden, Walcheren met
Zuid-Beveland en dit laatste
èiland met het vaste land van
Noord-Brabant.
In de twintigste eeuw ver
anderde grote waterstaatkun
dige werken het karakter van
dit gebied drastisch. De droog
making van Walcheren (1946),
de afdamming van de Brielse
Maas (1950) en de afdamming
van de Braakman (1952) waren
niog kinderspel in vergelijking
met het grootste karwei van
Rijkswaterstaat: de afsluiting
van alle Delta-wateren. Van
wege hun grote belang voor de
nationale- en internationale
scheepvaart behielden de
Westerschelde en de Nieuwe
Waterweg een open verbin
ding met de Noordzee. De aan
leiding voor de definitieve af
sluiting van bijna alle wate
ren, was de februari ramp van
1953. De tol voor de veiligheid
van ons land, en met name het
Zuidwesten, was groot.
De Delta-wet van 1958 re
gelde de afsluitingen van het
Veerse Gat (1961), het Haring
vliet (1970) en de Grevelingen
(1971). De afsluiting van de
Oosterschelde zou, volgens ve
len, de technische kroon op de
Delta-werken moeten worden.
Echter, sinds het begin van de
jaren zeventig, veranderde de
waardering van de mens voor
milieu en natuur. Deze aspec
ten gingen een voorname rol
spelen bij de verdere besluit
vorming in het Oosterschelde-
gebied. De voorgenome afslui
ting van de waterweg en dit,
voor Europa unieke gebied,
stuitte op steeds groter wor
dend verzet van met name di
verse milieufederaties en na
tuurbeschermers.
Na veel gesprekken, tiental
len plannen en honderden
werktekeningen werd in 1976
besloten om de Oosterschelde
af te sluiting door middel van
een stormvloedkering. Door
deze dam blijft het water in
!}§t gebied achter de dam in
verbinding staan met het
Noordzee-water en blijft
daardoor zout. Bij zware
storm wordt het achterlig
gende gebied afgesloten van
de zee. Freek de Jonge heeft,
naar aanleiding van het ge-
harrawar rond de afsluiting
van de Oosterschelde eens ge
zegd: „Oosterschelde open,
dan weer Oosterschelde dicht,
laten ze er maar een ritsslui
ting in zetten!".
In 1978 werd met de bouw
van de stormvloedkering be
gonnen en nu, ruim acht jaar
en vele miljarden guldens la
ter, nadert de bouw haar vol
tooiing. de Delta-werken zijn
klaar, maar daarmee zijn de
problemen in het gebied nog
lang niet opgelost, met name
op bestuurlijk niveau. Door
het grensoverschrijdende ka
rakter van het gebied kunnen
tal van problemen niet of nau
welijks worden opgelost. De
verschillende overheden, ge
meentelijke, provinciale en de
landelijke, dienen ieder hun
eigen belangen. Dit komt een
gecoördineerde samenwerking
in het Delta-gebied niet ten
goede. Door de Delta-werken
is in het gebied een nieuwe si
tuatie onstaan, die gepaard
gaat met een verlies aan land
schappelijke- en natuurwe
tenschappelijke waarden. Ve
len vinden het jammer dat dit
gebeurt, omdat het waarden
betreft die kenmerkend zijn
voor dit gebied. Een gebied dat
getypeerd wordt door een con
stante wisselwerking tussen
land en water.
Zuidwest-Nederland lijkt
op het eerste gezicht onsamen
hangend te zijn, zowel geogra
fisch als bestuurlijk. Toch
dankt het Delta-gebied haar
samenhang aan de relaties
tussen de afzonderlijk delen
en de grote diversiteit aan mi
lieus. Zorg voor deze verschil
lende milieus en een gecoördi
neerde samenwerking tussen
de diverse overheden kunnen
pas goed op elkaar worden af
gestemd als de samenhang
van dit gebied blijft bestaan.
De Delta is een ondeelbaar ge
bied.
Onder de naam 'De Delta,
ondeelbaar' heeft het Delta-
overleg onlangs een sympo
sium georganiseerd in
Roosendaal. Deze vereniging
is een gespreksplatform van
particuliere organisaties op
het gebied van natuur- en
landschapsbehoud en milieu
beheer in Zuidwest-Neder
land.
Het Delta-overleg betreurt
het dat er in de afgelopen ja
ren veel natuurlijke- en land
schappelijke milieus verloren
zijn gegaan. Maar er is een
nieuwe situatie onstaan en die
vraagt een nieuw beleid. Het
overleg-orgaan pleit daarom
voor het instandhouden en
versterken van overgebleven
en potentiële natuurwetensch
appelijke- en landschappe
lijke waarden. Daarnaast wil
het Delta-overleg dat milieu
organisaties een volwaardige
rol gaan spelen bij de toekom
stige besluitvorming in het ge
bied. Als laatste pleit het over
leg voor erkenning van het ge
bied als eenheid, met name op
bestuurlijk niveau. Te denken
valt aan een openbaar of coör
dinerend lichaam.
„Dit is natuurlijk moeilijk
te realiseren. Er spelen veel
De Oosterschelde-dam in wording.
Als men de banken ophoogt
krijgt het natuurlijke proces
van duinvorming een kans.
Saeijns pleit voor een flexibel
kustbeheer met als einddoel:
een waddengebied voor de
hele Nederlandse kust. „Een
dol idee natuurlijk, maar toch
de moeite waard om er even
van te dromen. Zestig miljoen
mensen, die ons land tot nu
bewoonden, hebben op een be
voorrechte plaats mogen le
ven. Door toedoen van de
mens is met name Zuid-West
neder land veranderd. Naast
de oorspronkelijke landschap
pen zijn tal van nieuwe cul
tuurlandschapen aan het ge
heel toegevoegd. Overal vin
den we de sporen van het ver
leden terug. Elk landschap
kent zijn eigen levensgemeen
schappen en heeft een eigen
identiteit. Eeuwenlang heeft
de mens strijd moeten leveren
tegen het water, maar dat is
nu zo goed als afgelopen. De
mens moet in dialoog treden
en samenwerken met de na
tuur. Het water is niet langer
onze erfvijand, maar een
vriend. Maar dan geldt wel dat
de mens haar wensen moet af
stemmen op de mogelijkheden
van de natuurlijks systemen.
Als dat lukt, dan blijven we
rijk met water".
Volgens P. Nienhuis moet
men, na voltooiing van de
bouwwerkzaamheden aan de
stormvloedkering en de getij-
manipulaties, de Ooster
schelde in alle rust tot zich zelf
laten komen. „Dat betekent
dat er zich, met mogelijk ver-
- 4-*,c-y.
m
-"**»■
Discussie-nota over de Delta-problematiek, samengesteld door het Delta-overleg.
belangen in het gebied. Re
creanten en agrariërs leggen
claims op land en water. Een
brede samenhangende visie
van de kant van de overheid is
onmisbaar. Na de voltooiing
van de Delta-werken moeten
er een aantal belangrijke keu
zen worden gemaakt over de
toekomstige ontwikkelingen
en het beheer van het gebied.
Plannen genoeg, maar één
duidelijke visie ontbreekt", al
dus Marnix de Vriend namens
het Delta-overleg.
Voorzitter E. Boissevain on
derstreept dit. „Natuurlijk be
palen milieu- en natuurbe
scherming onze gezichtshoek,
maar daarbij pogen wij de be
langen van andere sectoren
niet uit het oog te verliezen.
Het opbrengen van wederzijds
begrip kan bijdragen tot een
uitgebalanceerd overheidsbe
leid en een duidelijk totaalvi
sie op het geheel".
Volgens mr. J. van Zutphen,
directeur-generaal landelijke
gebieden en kwaliteitszorg
voor landbouw en visserij,
vindt het ondenkbaar dat la
gere overheden zich machte
loos zouden neerleggen bij
datgene wat de Rijksoverheid
beslist. „Er bestaat ten aanzien
van dit gebied een gezamelijk
verantwoordelijkheid. Niet al
leen bij het opstellen van spe
cifieke plannen, maar ook
wanneer er een overkoepelend
beleid gevoerd moet worden.
In het gebied spelen interna
tionale-, nationale-, regio
nale- en lokale belangen. Dit
alles vraagt dan ook om een
geïntegreerde inzet van alle
bestuurlijke instrumenten".
Dr. P. Nienhuis, spreekbuis
namens het Delta Instituut
voor Hydrobiologisch Onder
zoek in Yerseke, onderschrijft
Ook de noodzaak van een uni
form en op elkaar afgestemd
beleid. „De ontwikkeling van
natuur en landschap moet een
volwaardige plaats krijgen in
de maatschappelijk besluit
vorming. De Oosterschelde-
dam wordt volgens velen be
schouwd als de technische
kroon op de Delta-werken.
Het toekomstige beleid in het
gebied moet de bestuurlijke
kroon worden op het maat
schappelijke proces van inte
grale erkenning van natuur
lijke waarden. Dat een inlaag
een kampeerplaats moet wor
den past volstrekt niet in een
dergelijk beleid".
De Zeeuwse gedeputeerde
voor milieu en inrichting J.
Boersma denkt dat er geen
sprake is van eenheid in be
leid, maar acht dit wel wense
lijk. „Verschillende ministe
ries, drie provincies, tientallen
gemeenten en ontelbare in
stellingen hebben bemoeienis
met het gebied en streven
ieder hun afzonderlijke belan
gen na. De afzonderlijke eigen
verantwoordelijkheden van al
deze instanties bepalen in feite
wat er gebeurt. Bestuurlijk
gezien is de Delta geen een
heid en is dat ook nog nooit ge
weest". Volgens Boersma is er
zelfs op Rijksniveau sprake
van een veelsporig beleid en
zal het niet meevallen om een
krachtig, eensluidend, beleid
Saeijs is toch optimisch over
de toekomst van het Delta-ge
bied. Door de veranderingen,
die de Delta-werken met zich
hebben gebracht, onwikkelt
zich voor de kust van de
Zeeuwse- en Zuidhollandse
eilanden een nieuw zandban-
kengebied dat zich uitstrekt
tot ongeveer vijftien kilometer
van de stormvloedkering.
Deze zandbanken, met een
lengte van meer dan zestig ki
lometer en een breedte van
een kilometer komen snel om-
Mattenlegger in actie tijdens de bouw van de stormvloedkering.
uit te stippelen, waarmee alle
partijen 'vrede' hebben.
Volgens ing. R. ter Heide,
plaatsvervangend chef van de
ANWB, afdeling Recreatie,
Milieu en Landschap moet en
mag men bij het uitstippelen
van een beleidslijn de toeristi
sche- en recreatieve belangen
van het gebied niet uit het oog
verliezen. „Ik pleit daarnaast
voor het instandhouden en be
schermen van natuurlijke
waarden en vind ook dat er
een terughoudend beleid moet
worden gevoerd met betrek
king tot de watersport in het
Delta-gebied. Men zou van de
Oosterschelde bijvoorbeeld
een nationaal park kunnen
maken. Hierdoor worden de
recreatie-mogelijkheden ver
groot. Maar wat ik jammer
vindt, is dat het toerisme nogal
zwart wordt afgeschilderd.
Een surfplank lijkt soms nog
kwalijker te zijn dan een zes-
ba ksduwboot".
De kwaliteit van het water
in het Delta-gebied baart veel
deskundigen zorgen. Met
name de grensoverschrijdende
vervuiling van de Wester
schelde vraagt om een inter
nationale aanpak van de pro
blemen. Maar ook het water
van het Haringvliet en het
Hollands Diep is ernstig ver
ontreinigd. Deze wateren vor
men de zinkput van de grote
rivieren. Rijn en Maas voeren
jaarlijks miljoenen tonnen
stof en slib aan. Ruim 75 pro
cent hiervan bezinkt in boven
genoemde wateren. Door deze
hoog. „Als men ze verhoogt,
zorgt de natuur ervoor dat er
duinvorming optreedt. In het
rustige water achter de zand
banken ontwikkelt zich een
nieuw waddengebied van vele
honderden vierkante kilome
ters. Dit gebied kan een be
langrijke 'kinderkamer-func
tie' hebben voor de natuur en
de visserij. Als de mens de na
tuur tenminste een beetje
helpt". Volgens Saeijns moet
het natuurlijke proces van
duin- en wadvorming op crea
tieve wijze worden gestimu
leerd.
lies van individuele soorten,
een totaal nieuw landschap
met andere flora en fauna kan
ontwikkelen in een gebied
waar de mens al eeuwenlang
constructief bezig is geweest".
Zeeland en het Delta-gebied.
Bouw mn de sluizen bij de Philipsdam.
Bouwwerkzaamheden aan de Oesterdam.
vervuiling zijn grote delen van
de onderwaterbodems ernstig
aangetast. Dr. H. Saeijs, hoofd
afdeling Waterhuishoudens
van Rijkswaterstaat, pleit
voor een krachtige aanpak
van de problemen. „De ver
vuiling moet aan de bron wor
den aangepakt. De Neder
landse overheden zien nu ein
delijk het belang van een fun
damentele aanpak van de pro
blemen in en zijn langzaam tot
daden overgegaan. De meest
verontreinigde baggerspecie
bijvoorbeeld, zal in ieder geval
niet meer worden terugge
stort. Onder streng toezicht
moet dit worden opgeslagen
op het land".
Mr. Van Zutphen zegt dat
voor zowel landbouw als na
tuur schoon water een onmis
bare zaak is. „Natuur, visserij,
landbouw, maar ook de re
creanten zijn allen gediend
met een goede waterkwaliteit.
De verontreiniging dient der
halve te worden bestreden".
Door de Oosterscheldedam
wordt het gebied in drie stuk
ken verdeeld: een zoetwater
gedeelte zonder getijden, een
gebied met een gedempt getij -
de-systeem en een zout-water
gedeelte, waarin het volle getij
blijft bestaan. In deze gebie
den treden belangrijke veran
deringen op ten gevolge van
allerlei menselijke ingrepen.
Door dit ingrijpen in de afge
lopen eeuwen is het gebied
verstoken geraakt van be-
langrij ke voedselbronnen. Met
name de Oosterschelde is ern
stig ondervoedt. „In het gebied
heerst een nijpend tekort aan
organisch materiaal en mine
rale voedingsstoffen. Als het
mogelijk is moet hier iets aan
worden gedaan anders zie ik
de toekomst voor veel dier- en
plantsoorten somber in", aldus
Henk Saeijs.