HELFT VAN 73 ZEEUWSE MOLENS WACHT OP RESTAURATIE
Visserij voer wel in oorlogstijd
Papaver
bloeit
Single van The Fenders
Balans
Particuliere
eigenaars
Activiteiten
Arnemuiden
Ongeletterd
Sardijnscholen
Gediplomeerd
Club begint weer
cursus in gedrag
voor honden
Interkerkelijke
openluchtdienst
Oostkapelle
Wie verloor
bodywarmer?
Concert:
Er is hoop
Orgelconcert
Klaas Mulder
Inwoners
Oostkapelle
tonen kunnen
GOES - De provincie Zeeland telt nog 73 molens.
Een van de instanties die probeert deze molens
voor het nageslacht te bewaren is de vereniging
„De Zeeuwse Molen". Om de Zeeuwse molens on
der de aandacht te brengen van het publiek heeft
deze vereniging een foto- en dia wedstrijd georga
niseerd met (uiteraard) als onderwerp „De Molens
van Zeeland".
Vereniging wil meer aandacht voor Zeeuwse
molens door middel van foto- en diawedstrijd
Daarbij gaat het niet alleen om molens en molenonderde
len als statisch monument, maar ook om de restauratie en
om het in bedrijf zijn van de Zeeuwse korenmolens en wind
molens.
De organiserende vereni
ging „De Zeeuwse Molen",
die momenteel onder voor
zitterschap staat van burge
meester Huitsing van Ka-
pelle, bestaat vanaf januari
1976. Doel van de vereniging
is het behoud en het weer in
bedrijf brengen van de
Zeeuwse molens. Volgens
bestuurslid Nel van Leijen
uit Goes verkeert de vereni
ging momenteel nog in een
„moeizame startperiode".
Knelpunt is dat de vereni
ging niet over voldoende
middelen beschikt om mo
lens in eigen beheer te krij
gen, terwijl men zich de
grootste zorgen baart over
ongeveer dertig molens die
in zo'n slechte staat van on
derhoud verkeren dat ze ge
vaar voor de omgeving kun
nen opleveren. „Van over
heidswege worden er allerlei
bezuinigingen doorgevoerd
die ook de molens treffen.
Zij zijn vaak niet meer van
economisch belang. Maar la
ten we niet vergeten dat ze
landschappelijk een zeer be
langrijke taak vervullen",
aldus Nel van Leijen.
Voor wat de overige mo
lens in Zeeland betreft ziet
de balans er niet slecht uit.
Twintig molens kunnen
alleen maar draaien omdat
het binnenwerk ontbreekt of
hiet in maalvaardige staat
is. 21 Molens zijn een of
meerdere dagen per maand
in bedrijf (meestal op zater
dag) en worden bemand door
oud-beroepsmolenaars of
door vrijwilligers die daar
een opleiding voor hebben
gevolgd. Op deze molens
worden nog produkten als
bloem, tarwemeel, gort en
veevoeder afgeleverd. Twee
molens in Zeeland zijn nog
volledig in bedrijf, namelijk
die in Biggekerke en in Wol-
phaartsdijk. Met name de
molens in Goes, Middelburg,
Hoek, Wemeldinge, Kapelle,
Hulst en Zierikzee, verkeren
volgens mevrouw Van Leij
en in prima staat. „Een hele
boel Zeeuwse gemeenten
verdienen best een pluim op
de hoed omdat er in de mo
lens geïnvesteerd wordt. In
Zeeland wordt er behoorlijk
goed voor de molens ge
zorgd", steekt ze de loftrom
pet.
Grootste probleem voor de
vereniging is dan ook dat
meer dan de helft van de
Zeeuwse molens nog een
particuliere eigenaar heeft,
en dat is nou juist voor die
molens die van de onder
gang gered moeten worden
soms funest.
„Als een molen in het bezit
van een gemeente komt,
komt er vroeg of laat wel een
restauratieplan. Maar als
een gemeente een molen om
wat voor reden dan ook niet
kan kopen, kan de molen
verloren gaan. Er zijn nogal
wat moleneigenaars die hun
bezit verwaarlozen. Zo gaan
er jaarlijks tal van onder-
houdssubsidies tot driedui
zend gulden verloren omdat
eigenaars ze niet aanvragen
en er niks aan doen", stelt
Nel van Leijen, die als be
langrijke taak van haar ver
eniging ziet ervoor te zorgen
dat die molens zo goed mo
gelijk geconserveerd worden
totdat er wel met restauratie
kan worden begonnen. Vol
gens een in maart gemaakte
beoordeling van de toestand
van de molens zijn er 38 mo
lens die wachten op herstel,
waarvan voor achttien een
omvangrijke restauratie
noodzakelijk is.
Intussen gaat de vereni
ging „De Zeeuwse Molen"
door met activiteiten als be
middelen bij aankoop van
molens door gemeenten,
eigenaars op de vingers tik
ken als een restauratie nodig
is, het houden van lezingen
en het uitgeven van het
boekje „De Windmolen". Het
ledental van de vereniging is
vanaf de oprichting in stij
gende lijn en staat nu op 250.
Om meer mensen te inte
resseren voor het belang van
het behoud van de molens in
onze provincie organiseert
de vereniging de genoemde
foto- en dia wedstrijd. De
sluitingsdatum voor deze
wedstrijd is 31 oktober en op
vrijdag 12 november zullen
in het gemeentehuis van Ka
pelle de prijzen (variërend
»De ronde stellingmolens in Wemeldinge.
van een eerste prijs van
tweehonderd gulden tot een
tiende prijs in de vorm van
het boekwerk „Kijk op mo
lens") worden uitgereikt.
Daarop aansluitend worden
alle ingezonden foto's ten
toongesteld.
Voor nadere informatie
over deze foto- en diawed
strijd kan men bellen: tel.
01660-2133.
VLISSINGEN - In het Stedelijk Museum aan het
Bellamypark in Vlissingen is tot 24 september de
tentoonstelling „De visserij door de eeuwen heen" te
zien. Zowel in foto's, als tekeningen, modellen als in
videofilms is er de geschiedenis van de visserij vanaf
de dertiende eeuw tot nu te zien. Vorige week schre
ven wij het bij de tentoonstelling behorende ver
haal tot het midden van de negentiende eeuw. Hier
onder volgt de nieuwste geschiedenis.
In het midden van de 19e
eeuw was Arnemuiden het
Zeeuwse centrum voor de
Noordzee- en de Kustvisse
rij. In 1857 voeren 11 bezaan
schuiten, 1 kotter en 2 sloe
pen uit. Men maakte goede
besommingen, de afzet
moest gevonden worden bui
ten Zeeuwse havens. Al in
1861 was het aantal bezaan
schuiten gedaald tot 8, om
dat de nieuwe sloepen meer
zeewaardig bleken te zijn, en
ook sneller. Ook in Vlissin
gen zijn in deze jaren her
haaldelijk pogingen gedaan
om tot een zeevisserij met
sloepen te komen. Nieuwe
rederijen van handelscombi
naties hielden echter slechts
enkele jaren stand. Het pro
bleem voor deze weken du
rende zeevisserij was het
aanwerven van bemannin
gen en de afzet. Vooral de
afzet is altijd het grote pro
bleem voor de Zeeuwse
kustvisserij geweest.
De garnalenvisserij bood
meer reden van bestaan. De
ze visserij kon worden uitge
oefend op kleine zeilscheep
jes, hoogaarsen genoemd.
Dit platboomvaartuig met
het karakteristieke spriet-
tuig was van hout gebouwd.
Het bleek zeer geschikt voor
de garnalenvisserij langs
zandbanken en in ondiepe
wateren langs de kust. De
hoogaars was vermoederlijk
van oorsprong een vracht
vaartuig van de grote rivie
ren. Van Beylen (Antwer
pen) maakt dit met bronver
melding aannemelijk. De
kleine hoogaarsen waren
aantrekkelijk voor de kleine
vissers, omdat zij deze
scheepjes al in het bezit had
den of voor een lage prijs
konden laten bouwen. De
aanvankelijk sobere uitrus-
tingskosten maakten het
mogelijk als zelfstandige
schipper te gaan varen, met
een veelal uit familieleden
bestaande bemanning van 3
a 4 mannen, die bereid wa
ren op een deel van de netto
besomming te werken,
meestal 1/7 deel. Dit systeem
paste in de eigendomsinzich
ten van de kleine vissers. Bij
het rederij-model waren alle
risico's van schip, zeiltuig en
vistuig voor de reders, waar
uit vaak minder zorg voor
schip en uitrusting tot uiting
kwam, met als gevolg hoge
kosten voor de reders. Tot
vandaag de dag is dit grond
principe nog steeds geble
ven. Nadat de vaarweg tot
de open haven van Arne
muiden door de afdamming
van het Sloe in 1870 onbruik
baar was geworden moesten
de Arnemuidse vissers uit
wijken. Het speciaal gegra
ven Arnekanaal voldeed niet
voor de zeilvaart. Een deel
ging havenen in Veere, een
groter deel trok naar Vlis
singen. De juist aangelegde
spoorweg maakte het reizen
naar Vlissingen gemakkelij
ker, hoewel men gewoonlijk
een gehele week aan boord
bleef, tenzij het slecht weer
was. Fietsen waren er nog
niet, dus men moest naar
Veere lopen. Vlissingen was
in zoverre gunstiger dat het
een behoorlijke afzet beloof
de. Ook waren er in Vlissin
gen al plaatselijk gevestigde
garnalenvissers, doch slechts
enkele. Er bestond een flinke
haven, met in de nabijheid
woongelegenheid voor de
gezinnen. Echte vissers
buurten groeiden er achter
het Prinsenbosje, nu in de
Pauw, de Breewaterstraat,
de Nieuwstraat en andere
rond de Vissershaven gele
gen straten. De vissers kon
den zich geheel in Arne
muidse trant blijven bewe
gen in klederdracht, in ker
kelijke gebruiken, in sociaal
opzicht en naar de eigen
volksgebruiken, ook in het
eigen dialect. Zij hebben zich
vrijwel ongestoord wel tot
de dertiger jaren in eigen
kring kunnen handhaven.
En zelfs vandaag is deze vis
sersbevolking nog niet ge
heel verdwenen, al zijn vele
tot de burgerij gaan beho
ren.
Echter, de sterke uitbrei
ding van de garnalenvis-
sersvloot bleek meer vangst
op te leveren dan de Vlis
singse bevolking kon ge
bruiken. Er moesten andere
afzetgebieden komen. Het
koken van vers gevangen
garnalen aan boord van de
hoogaarsen was intussen
uitgevonden (vroeger kookte
men de garnalen aan wal),
hetgeen de gekookte en goed
gezouten garnalen geschikt
maakte om te exporteren.
Een belangrijke markt was
daarvoor Engeland. Ook de
Stoomvaart Mij- „Zeeland"
werd in 1870 opgericht, en
deze weliswaar deftige da
gelijkse scheepvaartlijn kon
de garnalen vervoeren, in
manden verpakt.
De vissers konden door
middel van agenten de dik
wijls grote vangsten garna
len kwijt, doch de winsten
bleven grotendeels hangen
bij de expediteurs en de En
gelse handel. De ongeletter
de vissers werden een goede
bron van inkomsten voor
anderen. Maar de garnalen-
vissers zelf leden armoede.
Met hun grote gezinnen
werd het pellen van garna
len een belangrijke bijver
dienste, maar het werd ook
kinderarbeid. Schoorvoe
tend traden enkelen in
dienst van de scheepsbouw-
werf de Kon. Mij. „De Schel
de", maar zeer velen bleven
vasthouden aan het vrije be
roep van visser. Jaren van
oorlog zijn voor de kunstvis
serij altijd een tijd van pri
ma afzet. Wereldoorlog I en
wat jaren er na leek dus
hoop op vooruitgang te ge
ven. De overschakeling van
de zeilvaart op de dieselmo
tor, met een opkomen van
een beter geschikt scheeps-
type, de botter en de kotter,
deden de garnalenvangsten
weer toenemen. Engeland
bood door de waardedaling
van het pond echter nauwe
lijks verdiensten meer op en
de afzet naar Frankrijk via
Belgische handelaren in
Zeebrugee liep ook terug.
De wereldcrisis van 1929
deed de rest. Eerst wisten de
vissers zich nog staande te
houden door in massa kleine
en grote garnalen te gaan
vangen, bestemd voor de
vismeelfabrieken, a twee
cent per kilo. De garnalen-
vangsten werden echter
waardeloos na 1935. De vis
sers dreigden ten onder te
gaan, in geheel Nederland,
en de regering trof maatre
gelen voor een minimum
prijs van 15 cent per kilo,
waarbij een zeker deel van
de aanvoer door een gesticht
Aan- en Verkoopkantoor
voor garnalen te 's-Graven-
hage werd ingenomen tegen
de minimumprijs en de vis
sers zekerheid te verschaf
fen van de financiële op
brengst, werden in Breskens
(1936), in Vlissingen (1937) en
in Veere (1939) visafslagen
gebouwd.
Deze ingreep van de over
heid is de redding van de
garnalenvisserij geweest. In
de landelijke verhoudingen
waren in die jaren de
Zeeuwse en Goereese garna
lenvissers de belangrijkste
groepen van Nederland.
Naast de rijks-crisis-orde
ning hebben de visafslagen
in gemeentelijk beheer in
sterke mate bijgedragen tot
de plaatselijke handhaving
van de visserij. De grote af
hankelijkheid van de handel
en van geldschieters en ex
pediteurs verdween. Daarbij
gingen de plaatselijke en
provinciale besturen zich
veel meer interesseren voor
de gang van zaken in de gar
nalenvisserij. Het werd een
erkende bedrijfstak, wat
heel belangrijk is gebleken
te zijn voor de economische
ontwikkeling als het ver
strekken van bankkredieten,
voor de scheepswerven, enz.
In de vrije en ongeordende
visserij moest men het dik
wijls hebben van oorlogs-
schaarste, om goede prijzen
te kunnen maken. Dat be
wees ook Wereldoorlog II.
Hoewel de visgronden zeer
beperkt werden gehouden
(men mocht niet vissen bui
ten de territoriale wateren,
d.i. voor ons drie mijl buiten
de lijn Westkapelle-Cad-
zand), en onder Duits mari-
netoezicht aan boord van de
scheepjes, verschenen in het
laatst van 1940 en einde 1941
onverwacht grote sardijn
scholen onder de wal bij
Vlissingen, vlak voor de
boulevard. Honderdduizen
den kilo's werden opgevist,
waar de handel nimmer ge
kend hoge prijzen voor be
taalde. Hoewel de verdere
oorlogsjaren schraal waren
in verdiensten werden de
winsten van 1941 de basis
voor de latere welvaart. Alle
schulden konden worden af
gelost, betere motoren kwa
men er, grotere schepen
werden mogelij k.
Na de oorlog groeiden de
garnalenvissers meer naar
de kleine kustvisserij toe.
Massale vangsten van ijle
haring, het eerst door Ur-
kervissers opgespoord onder
de Engelse wal, kwamen
door het silliggen van de
grote visserij in de oorlog tot
aan de Schelde toe. De kleine
garnalenvissers bezaten niet
de werktuigen en de vak
kennis om van deze haring-'
visserij veel te profiteren. De
Urkervloot, met nieuwe ijze
ren schepen en ene prachtige
uitrusting, maar ook met
nautisch en visserij kundig
schools opgeleide bemannin
gen en vooral uiterst bekwa
me schippereigenaren, open
den de ogen van de Zeeuwse
garnalenvissers. Er kwamen
door belangrijke hulp van de
provinciale overheid en de
gemeenten een provinciale
visserij organisatie tot stand.
Visserij-onderwijs werd ge
sticht door de eigen organi
satie met een centrale visse
rij school te Vlissingen. De
visserij gemeenten gingen
bankgaranties afgeven voor
de nieuwbouw van schepen,
en de Zeeuwse visserij werd
overgenomen in de nationale
organisatie.
Tegenwoordig vissen de
Zeeuwse, en vooral de Arne
muidse en Vlissingse vroe
gere garnalenvissers, met de
modernste uitrusting van
Nederland. Men maakt
weekreizen met de visserij
op tong en schol. De schip
pers en veel opvarende zijn
nu gediplomeerd. Het is een
bloeiende tak van bedrijf ge
worden.
VLISSINGEN - De Kyno-
logenclub Zeeland begint in
augustus weer met een cur
sus in gedrag en gehoor
zaamheid voor honden.
Deze cursus, waar ieder
een met welke hond dan ook
aan mee kan doen, is bedoeld
om geleiders te leren op een
juiste wijze met de hond om
te gaan en te leren de hond
zodanig onder appel te krij
gen, dat deze geen last hoeft
te zijn voor anderen. De cur
sussen zullen voor mensen
uit Walcheren en Zuid- en
Noord-Beveland worden ge
geven in Manege „De Braan-
jenhoek" in Kapelle. Een ge
legenheid waar in de win
termaanden en bij slecht
weer binnen kan worden ge
traind.
Ook in Axel (Zws.-Vlaan-
deren) zal weer een cursus
van start gaan, evenals in
Schouwen-Duiveland. Te
vens kan een ieder deelne
men aan een „vrije training"
die ook in de Manege zal
worden gehouden. Mensen
die in het bezit zijn of komen
van een pup kunnen in
schrijven voor de puppy
cursus.
Voor inlichtingen, kan
worden gebeld naar mevr.
de Feiter-Torenaar, tel.
01103-2347.
VLISSINGEN - In de kof
fiebar van Youth for Christ
aan de Vlissingse Zeilmarkt
is zaterdag 17 juli de film
Out there te zien.
De film geeft een beeld
van een verbitterd man die
geen vertrouwen meer heeft
in god, gaat zwerven en dan
leert opnieuw vertrouwen te
hebben in God. De film be
gint om halfnegen.
OOSTKAPELLE - Onder
het thema „Smalle wegen,
goede vruchten" houden de
Gereformeerde Kerk en de
Hervormde Gemeente van
Oostkapelle zondag 18 juli
een interkerkelijke open
luchtdienst op het oude voet
balveld aan de Torenstraat.
Aan de om tien uur begin
nende dienst zullen ook
Duitse gelovigen meewer
ken. Voorgangers zijn ds.
den Hollander, de heer de
Ruiter en ds. Nocke (Deut
sche Evangelische Kirche).
Muzikale medewerking ver-
VLISSINGEN - Enkele
jaren achtereen zijn er
op Walcheren iveinig
papavervelden te zien
geweest. Dit jaar hebben
als bij afspraak ver
schillende boeren hun
widen met papaverzaad
of blauivmaanzaad zoals
het ook wel wordt ge
noemd, bestrooid. Van
het blauwmaanzaad
wordt meestal een hele
fijne olie geperst, bij
voorbeeld voor naaima
chines. Er komt maar
heel voeinig in de bak
kerijen terecht voor de
bekende maanzaad
broodjes. Onze fotograaf
Cor Schuilwerve schoot
deze foto in de buurt
van Koudekerke.
VLISSINGEN - In de pe
riode van 30 juni 1982 tot 7
juli 1982 zijn bij de gemeen
tepolitie te Vlissingen de
volgende voorwerpen aan
gegeven Contactlenzen
goudkleurig dameshorloge
met donkere wijzerplaat;
korte witte badstoffen jas;
geel/paarse bodywarmer;
portemonnee; SOS-arm-
band; 7 sleutels waaronder 2
van auto; 3 sleutels in bruin
etui; bruin lederen handtas
met boodschappen.
Geen aangegeven dieren.
Geen opgave gemeentepo
litie te Oost-Souburg i.v.m.
vakantie.
Openingstijden: maandag
t.m. vrijdag 09.00-17.00 uur.
lenen organist Rinus Jobse
en trompettist Simon Wisse,
het jongerenkoor uit Hans-
weert en kinderen van de
kindernevendienst en de
zondagsschool.
Bij slecht weer wordt uit
geweken naar de sporthal.
Na de dienst is er gelegen
heid koffie of limonade te
drinken.
DOMBURG - Aanstaande
vrijdag om acht uur begint
in het openluchttheater aan
de Ooststraat in Domburg
een concert, waaraan onder
meer Ellie en Rikkert Zui-
derveld meewerken.
Het concert kreeg het the
ma „Er is hoop" mee. Het
duo zal onder meer samen
met de kinderen liedjes van
hun laatste elpee ten gehore
brengen. De plaatselijke
predikant ds. Nauta houdt
een korte toespraak. Een en
ander wordt met samenzang
afgewisseld. Na afloop krijgt
ieder een gratis consumptie.
De toegang is vrij.
MIDDELBURG - Het
eerstvolgende orgelconcert
in de zomeravondserie van
de Stichting Orgelcentrum
in de Nieuwe Kerk in Mid
delburg wordt dinsdag 20 ju
li gegeven door de bekende
Kampense organist Klaas
Mulder. Op het programma
staan werken van Mulder
zelf, Bach, Guluupi, Mendel
sohn, Dubois, Lemmens,
Vierne en Zwart.
Het concert begint om acht
uur.
OOSTKAPELLE
Evenals voorgaande ja
ren heeft de evenemen
tencommissie van de
WV Oostkapelle weer
een tentoonstelling ge
organiseerd van creatie
ve inivoners van het
dorp. Van dinsdag 20
juli tot en met donder
dag 22 juli kunnen be
langstellenden in de
avonduren in het Ont
moetingscentrum de
Halve Maan terecht. Er
is een grote verschei
denheid aan maaksels,
van beeldhouivwerk tot
glasgravures. De toe
gangsprijs is een gul
den, kinderen vijftig
cent.
The Fenders.
anderhalf jaar en werd door
Wil Andy uitgenodigd om in
zijn ACE-studio in Antwer
pen de single te maken. Op
de A-kant staat The place
where I belong een nummer
dat door de zanger van de
groep geschreven en gecom
poneerd werd.
Op de B-kant vind men
het bekende „Rawhide". Er
zijn om te beginnen 600
plaatjes geperst, die de
„Fenders" zelf aan de man
trachten te brengen. Als er
veel vraag naar is komt de
single ook in de platenzaken.
WEMELDINGE - In Bar
Schoudee te Wemeldinge
werd zaterdag de eerste
single van het dansorkest
„The Fenders" gepresen
teerd. Deze Bevelandse for
matie die momenteel veel
gevraagd wordt bestaat uit
de volgende musici: drums:
Loek van Steenbergen; bas:
Joop Faber; gitaar: René
Goud; orgel: Rinie de Ke-
ijzer; saxofoon: Pol van
Campen en zang: Eddie
Tuik.
De groep bestaat ongeveer
