H n
ttfia
Anderhalf uur
werken voor
één boterham
HTS-sen binden strijd
aan op Veerse Meer
Zaterdag feestelijke opening
van jachthaven Middelburg
Asjeblieft
Haat
Zie daarom de
SPECIALE ONROEREND
GOED PAGINA'S
MIDDEN-ZEELAND
IN DEZE KRANT.
ÏE RUITER
Concert voor
slachtoffers
aardbeving
-
WOENSDAG 13 MEI 1981
TOTAAL OPLAGE 333.803 EX.
UITGAVE: ZEEBRA WEEKBLADEN - 30e JAARGANG
M
V
-
Je huis in de krant
brengt mensen
over de vloer.
ENGELS-
AMERIKAANSE
POCKETAFD.
IS UITGEBREID
JUWELIER
VAN DE REE
uw-od
DESCH
lEBODE
WEEKBLAD VOOR WALCHEREN: EDITIE MIDDELBURG (M) EDITIE VLISSINGEN (V) TELEFOON (01184) 19910
KANTOOR: TORENSTRAAT 5. VLISSINGEN
POSTADRES: POSTBUS 350. 4380 AJ VLISSINGEN
60 Landarbeiders vertellen hoe
zij de kalk van de muren tobden
VLISSINGEN - In de geschiedenisboeken zul je er vergeefs naar zoeken: van de landar
beiders wordt doorgaans alleen gemeld dat zij in „behoeftige omstandigheden" leefden. Al
leen hun opstanden haalden de geschiedenisboeken. In het kleigebied van West-Brabant,
Zeeland en de Zuidhollandse eilanden vormden de dorsers en de delvers, de vlassers en de
juners, de paardenknechts en de melkmeiden de grootste beroepsgroep. Het is het vrucht
baarste gebied van Nederland, maar de boeren betalen er lagere lonen dan waar ook in Ne
derland aan de mannen en vrouwen die met de kont omhoog door het land kropen in vries
kou en bloedhitte. Ze voorzagen een groot aantal mensen van voedsel. Zelf hadden ze amper
te eten. Geen wonder dat we „de kalk van de muren tobben" zegt één van de ruim zestig
landarbeiders, die in een boek van de journalist Kees Slager aan het woord komen. Slager,
zelf zoon van een landarbeider uit Tholen, heeft willen vastleggen hoe het was, hoe deze
mensen woonden, werkten en leefden. De woede op de boer is nog steeds niet bekoeld.
Omdat de mannen en
vrouwen, in leeftijd varië
rend van 56 tot 92 jaar, wel
eens de waarheid willen ver
tellen, worden in het boek
bedachte namen gebruikt.
Het is ze nu geen ruzie meer
waard.
Toon over z*n baas: „Was
je vaste arbeider, dan was je
dus een heel jaar bij dezelfde
heer. Maar dan was je ook
niet veel beter af dan een
losse, hoor. Want ik heb nog
eens een tijd gehad, toen ben
ik zeventien weken thuis ge
weest. Toen had ik nat ec
zeem in m'n armen. Toen
kreeg ik zaterdags van de
boer één gulden. Dat was de
huishuur en het huis, was
van hém, dus dat kon ik dan
weer aan hem teruggeven.
M'n vrouw ging toen werken
met twee van m'n jongens,
één van 12 en één van 14 jaar,
want ik kreeg niks geen uit
kering of zo. Maar als ik bij
de dokter kwam in het gast
huis in Bergen, iedere maan
dag, dan moest ik wel drie
gulden bij die dokter neer
tellen. Daar kreeg ik een re
cept en dan kon ik naar de
apotheek en wéér betalen.
Maar m'n boer die liet me
rustig stikken hoor, al was ik
dan z'n vaste arbeider. Maar
als er nou een péérd ziek was
bij hem, of een koe, dan
stond-ie wel aan de vensters
te kloppen 's avonds: „Aan
de hoef komen!" En dan zat
ik dan een halve nacht in de
stal-soms nachten achtereen.
Maar denk nou niet, dat er
zaterdags iets extra's bij
was... dat was allemaal lief
dewerk. Dat werd van je
verwacht als je vaste arbei
der was. Je moest maar ge
reed staan. En toch 's och
tends weer vroeg in de
schuur zijn „ee".
Er was veel armoe in het
land waar het leven goed
heette te zijn. Neem Thijs.
„Ik ben nou 88, dus ik heb
echt de armoe meegemaakt.
Maar ik had geluk, want ik
was de achtste van de tien
kinderen. Dus toen werkten
er al een paar broers en zus
ters van me. Maar ik weet
wel, dat m'n tweede broer,
dat die van z'n negende jaar
af koeiewachter was. Voor 5
cent per dag en 's zondags
dubbel geld. Dan werkte dat
jongetje al zeven dagen van
de zeven dagen. Dan kreeg-
ie bij die boer wel af en toe
een boterham. Daarom deed-
ie het graag, want hij stierf
van de honger. We hadden
thuis gewoon niet te eten,
snap je".
Anna vertelt dat zij als
schoolkind 's winters elke
morgen om zeven uur hout
langs de dijk moest gaan
zoeken-hoe koud het ook
was. En hout brachten ze
mee, want anders hadden de
vijf kinderen geen warm
eten en stierven ze van de
kou in huis. Ze gingen dan
naar school met een bakje
lauwe koffie en een stuk
brood in de maag. Niet altijd:
„En het is ook wel gebeurd,
dat er gewoon geen brood
was in huis. Dat moeder zei:
„Ga maar aan de buurvrouw
vragen of die nog brood
heeft, want ik heb niks
meer". Dus dan moest je als
kind om brood gaan bede
len!,,
De 86-jarige Huub: „Het
zal omstreeks 1910 geweest
zijn, dat ik bij een boer onder
Borssele mestkarren moest
laden. Moest 's morgens om
vier uur in de mestput staan.
Om vier uur! Normaal begon
je om half zes, maar die boer
wou dat we om vier uur be
gonnen. Als we dan ander
half uur die karren vol mest
hadden staan scheppen, kre
gen we één boterham. We
kregen voor die eerste an
derhalf uur geen loon-alléén
die boterham! Ja jongen, je
deed de gekste dingen voor
niks. Alleen maar om aan
het werk te blijven. En je
durfde niet om loon te vra
gen, éls je dat deed, zei de
boer: „Ik heb je niet meer
nodig", want er stond al een
rij arbeiders bij de dam te
wachten. „Mag ik asjeblieft
komen werken, baas?" Zó
was het toen hoor: al was die
boer nog zo'n grote smeerlap,
arbeiders daar had-ie geen
gebrek aan".
Izak uit Oost-Zeeuws-
Vlaanderen vertelt dat de
knechts zich altijd voor een
jaar aan een boer verhuur
den, van maart tot maart.
„Met „boerenmaandag", dat
was de eerste maandag van
december, dan gingen ze naar
Hulst. Als je niet meer bij je
boer wou blijven, dan kon je
je daar verhuren. Daar liepen
ook van die facteurs rond, die
wisten al wie er weg wou en
welke boer een knecht zocht.
Die koppelden „ee„, en dan
kregen ze een fooi van de
boer en een van de knecht. Ja,
zo ging dat toen. Dan raas 't
groot feest in Hulst. D'r
speelde muziek en er loas
dansen. Dat waren gezellige
dagen..."
Dat de landarbeiders niet
in opstand kwamen tegen bij
voorbeeld de extreem lage lo
nen, lag grotendeels aan het
gebrek aan onderlinge soli
dariteit. De boeren konden
best meer betalen, want de
opbrengsten lagen per hec
tare meestal hoger dan in bij
voorbeeld Friesland en Gro
ningen en veel hoger dan op
de zandgebieden. Maar in
Friesland durfden de mensen
te staken; ze waren er geor
ganiseerd. Misschien is dat
ook de reden dat er veel meer
bekend is van landarbeiders
in het noorden van het land.
De situatie was daar zeker
niet erger dan in het zuid
westen.
„D'r waren hier teveel ar
beiders die zich zwart lieten
vloeken door een boer. Maar
de andere dag gingen ze ge
woon terug: „Baasjnag ik
asjeblieft komen werken?"
Zulke mensen vroegen er ge
woon om niet als mens te
worden behandeld. Wij had
den er last van toen we pro
beerden hier de vakbond van
de grond te krijgen.
Al is het nergens opgete
kend in een handboek van de
strijd van de Nederlandse
arbeiders, toch is er ook hier
gestaakt. Bijvoorbeeld in
1923 op Flakkee, waar de
boeren hadden besloten de
lonen met 20 procent te ver
lagen, omdat de opbrengsten
het jaar ervoor nogal waren
tegengevallen. In deze acht
weken durende staking
laaide de haat aan weerszij
den hoog op. De boeren ron
selden onderkruipers uit
Brabant die 's nachts met
bootjes over het Volkerak
werden gebracht. De stakers
loerden achter de dijk op ze
en er volgden knokpartijen
over het hele eiland. Flakkee
kreeg het aanzien van een
bezet gebied: elke boerderij
kreeg politiebezetting, sa
menscholingen werden met
de knuppel of zelfs met het
blanke sabel uit elkaar ge
slagen. Stakers staken zelfs
dijken door om het land van
de boeren onder te laten lo
pen. Uiteindelijk werd het
compromis bereikt dat de lo
nen met vijftien procent zou
den dalen.
De langste landarbeiders
staking van Nederland vond
plaats in West-Zeeuws-
Vlaanderen, van augustus
1930 tot en met maart '31
staakten daar de landarbei
ders van Nieuwvliet. Ze
staakten tegen niets anders
dan de weigering van de
boeren om de bonden als ge
sprekspartner te erkennen.
De boeren weigerden dat
overigens in heel zuidwest
Nederland. Ze waren sinds
jaar en dag gewend om op de
beurs met elkaar over de lo
nen afspraken te maken die
de arbeiders dan te horen
kregen. Discussie met land
arbeiders en zeker met de
bonden waren uitgesloten. In
Nieuwvliet duurde de sta
king zeven maanden, maar
de boeren haalden onder
kruipers uit België en won
nen.
Met de kerst of nieuwjaar
kregen de landarbeiders
overigens wel eens iets van
de boer. Ko doet er schamper
over:" Ik heb maar bij één
boer gewerkt, maar daar
was ook niks goeds aan ook.
Die slachtte alle jaar een
grote vaarze met kerstmis en
weet je wat wij als knechts
dan kregen? Een emmertje
benen om soep van te ko
ken,... En dat is geen smoes
hoor, want de man is dood
met wie ik gewerkt heb,
maar we hebben onderweg
wel 'ns gezegd: „zullen we 'm
leeggooien?" Maar ja, die
boer mocht er eens achter
komen...dus dat durfden we
niet!"
Landarbeiders zijn er niet
meer, de enkele arbeiders die
bij een loonbedrijf onder
volkomen andere omstan
digheden werken daargela
ten. Merkwaardig genoeg
zou deze grote groep „sla
ven" in de vergetelheid zijn
geraakt als Kees Slager de
geschiedenis niet had ge
schreven. Het kan alleen
maar goed zijn als iedereen
weet hoe de geschiedenis
echt is verlopen.
Landarbeiders, verhalen
om te onthouden. Door Kees
Slager. Uitgeverij Link, Nij
megen ƒ34.50.
Met de kont omhoog, koud of heet, nat of droog.
êochi
Hoe opmèrkelijkeru
adverteert hoe meer)
u wordt begeerd.,
En wat kost zo'n
advertentie nou ten,
opzichte van de,
hypotheekrente.
dubbele lasten
etcetera?)
Meestal minder dan u
denkt en u verkoopt
sneller, want:
Onze
Op deze manier begon de carrière van een landarbeider meestal: als negen- of tienjarigen
werkten ze zeven dagen per week als koewachter.
Nu voor elk wat wils
bij:
Paul Krugerstraat 55-57
VLISSINGEN
D11P
MIDDELBURG - Zater
dag 16 mei om acht uur be
gint een concert ten bate van
de slachtoffers van de aard
beving in Italië, in de Con
certzaal in Middelburg. Aan
dit concert werken mee het
kinderkoor, tienerkoor, ma
drigaalkoor, groot koor en
docentenensemble van de
Zeeuwse Muziekschool en
het Zeeuws Jeugdorkest.
Het concert is georgani
seerd door de vereniging
Dante Alithieri, De Zeeuwse
muziekschool en het Zeeuws
Jeugdorkest
*L
SSBET
- - jjj
KAMPERLAND - Op ddn-
deradg 14 en vrijdag 15 mei
vinden op het Veerse meer de
Nederlandse kampioenschap
pen windsurfen voor H.T.S-
sen plaats. Er zullen 192
plankzeilers aan meedoen
van 25 verschillende scholen.
De door Derk Thijs beschik
bare wisseltrofee is nu in
handen van de H.T.S. in Den
Haag. De start is bij camping
de Schotsman in Kamper
land. Na afloop worden de
prijzen uitgereikt door de di
recteur van de H.T.S. Tj. Dou-
ma.
Verlovingsringen uitzoeken
zorgt voor de luiste sieer en een
GROTE K0LLEKTIE
Keuze uit bijna 100 modellen
MIDDELBURG - Zaterdag 16 mei zal het nieuwe ge
bouwde gedeelte van de Midddelburgse jachthaven feeste
lijk in gebruik worden genomen. De nieuwbouw bestaat uit
dertig boxen voor schepen met staande mast, gelegen aan de
Rotterdamse Kaai en Punt en zestig ligplaatsen voor klei
nere schepen die zijn aangelegd in het voormalige Prins
Hendrikdok.
Vanaf halfeen worden de
Arne schippers die een lig
plaats hebben in Oostwate
ring en Oranjeplaat door de
sluis geschut en koersen
richting Middelburg. Om
halftwee wordt de Middel
burgse jachthaven leegge
maakt, de daar liggende
jachten vertrekken dan naar
het Arnekanaal. Daarna
verzorgt de drumband met
majorettes van de Middel
burgse Turnvereniging een
optreden langs de haven,
waar dan ook het draaiorgel
De Sater aanwezig is.
Om halfdrie vaart wet
houder Gilissen de ketting
door, waarna de ligplaatsen
in gebruik kunnen worden
genomen. De rest van de
middag zijn er demonstra
ties van onder andere de
Reddingsmaatschappij, de
Vlissingse Vereniging van
Modelbouwers en er zijn
wedstrijden voor de jeugd,
met behendigheidsspelen.
