Wemeldinge in de oorlogsjaren
36STE JAARGANG
No. 21
24 OKTOBER 1969
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR ZUID-BEVELAND
Wemeldinge 10 mei 1940 - 28 oktober 1944
Reimerswaal
Leefbaarheid O.Z.-Beveland
zal evolueren
de scheldebode
REDACTEUR ADMINISTRATEUR
J. M. C. VAN DER PEYL KRUININGEN
MARKT 19 TELEFOON (01130) 1381 GIRO 2 84 25
Abonnementsprijs bij vooruitbetaling f 1,95 per kwartaal
Franco per post f 3,90 per halfjaar
Advertentieprijs 1-25 mm f 4,25, verder 17 cent per mm
Excl. 4% B.T.W.
Ingezonden mededelingen dubbel tarief
In te zenden vóór woensdag 12 uur
Verschijnt des vrijdags
UITGAVE
DRUKKERIJ F. VAN DER PEYL - KRUININGEN N.V.
Nu op 28 oktober a.s. in Wemeldinge
bij het monument ter gedachtenis aan
de slachtoffers van de tweede wereld
oorlog .een krans gelegd zal worden, zul
len velen met ons hun gedachten laten
gaan over de donkere periode in ons
leven. Het dagelijks bestuur der gemeen
te verzocht mij deze herinneringen op
schrift te stellen en deze via ons blad
het licht te doen zien. Zeker geen ge
makkelijke taak, omdat officiële gege
vens vrijwel ontbreken, het moet maar
van eigen ervaring of horen zeggen ge
noteerd worden en ieder mens onder
gaat dergelijke gebeurtenissen verschil
lend.
Voor mij was het zo: Op 10 mei 1940
's morgens ca. 6 uur werd er flink op
de ramen gebonsd en toegeroepen dat
ons land in oorlog was. Direkt vormden
zich groepjes die dit bespraken en vrij
wel gelijktijdig gonsde het van geruch
ten over neergeschoten vijandelijke vlieg
tuigen, gevangenneming van soldaten en
al datgene dat wel graag geloof vond,
maar dat later zou blijken alleen maar
geruchten te zijn geweest.
Na de middag werd een verbod uit
gegeven dat voertuigen het dorp niet
meer mochten verlaten en werden de
mannen opgeroepen om aan het werk
gezet te worden. Dit hield in dat de
meeste mannen van ons dorp naar Yer-
seke en dan nog meer in de polders
achter Yerseke gebracht werden om
daar huizen en schuren af te breken en
om boomgaarden te rooien. Voor de
eigenaren was dit vanzelfsprekend een
grote slag en meermalen moest er moei
te gedaan worden om de betrokkenen
te kalmeren. De natuur die juist in de
meimaand zo 'prachtig kan zijn met
het tere groen en bloemen, werd wel
heel hard geweld aangedaan.
Later moesten ook tankvallen worden
gegraven en dijken doorgraven. Terwijl
de burgers hiermee nog bezig waren,
werden de stellingen aan de Zanddijk
reeds door de militairen ontruimd.
Velen kregen ook een grote schok
toen bekend werd dat de regering en
daarbij ook H.M. Koningin Wilhelmina
naar het buitenland waren uitgeweken.
Zeer velen begrepen toen niet dat dit
uitwijken inhield dat er van buiten de
grenzen voor ons land kon worden ge
werkt en dat een Koningin in balling
schap méér voor haar land kan doen dan
een Koningin in gevangenschap, iets
waarop het ongetwijfeld uitgelopen zou
zijn. In de loop der jaren is dat dan ook
wel begrepen en veranderde de kritiek
in lof voor Hare Majesteit.
Hoewel er in deze eerste oorlogsdagen
geen slachtoffers aan het direkte oor
logsgeweld vielen, was er toch nogal
wat schade in de gemeente door bran
den. Aan de Westelijke Kanaalweg en
aan de Daniëlstraat vielen verschillende
huizen ten prooi aan de vlammen.
Door de ligging aan het kanaal door
Zuid-Beveland werd Wemeldinge wel
met een erge vorm van oorlogswee ge
confronteerd en wel doordat schepen
met Belgische en Franse krijgsgevange
nen door het kanaal naar Duitsland
werden vervoerd. Al spoedig kreeg de
burgerij geen toestemming meer om bij
deze gelegenheden op de sluizen te ko
men en de krijgsgevangenen van eten
of drinken te voorzien. De sympathie
voor hen en de afkeer was te duidelijk.
Dus dan een verbod.
Onder de Fransen die aan de gevech
ten in ons land hebben deelgenomen wa
ren in ons dorp wel doden te betreu
ren, die na eerst op het kerkhof in onze
gemeente begraven te zijn geweest, la
ter werden, afgevoerd. Vermoedelijk
naar het kerkhof te Kapelle. Zolang zij
in Wemeldingse grond rustten werden
de graven keurig verzorgd door een
oorlogsgravencomité, waarvan wijlen
mej. Gnirrep de leidende en stuwende
kracht was. Ook werden bij de jaar
lijkse dodenherdenking door schoolkin
deren bloemen op de graven gelegd.
Van de gewone soldaat had de bevol
king, en dan zeker in het begin, weinig
of geen last. Zij hadden voor zich de
zekerheid dat Duitsland deze oorlog
binnen enkele maanden zou winnen en
zagen het meer als een buitenlands
reisje dan als een werkelijke oorlog met
alle verschrikkingen van dien.
Naarmate de oorlog langer duurde,
veranderde de houding, waarbij de wer
king van boven naar beneden ging. De
hoogste autoriteiten werden moeilijker
en de lagere volgden.
Tot de verschrikkelijkste dingen die
ons dorp overkwam, kan wel gerekend
worden 't neerstorten van een in brand
geschoten Engels vliegtuig, dat in de
Wilhelminastraat recht tegenover de
openbare school terecht kwam op de
daar staande huizen. Vier huizen wer
den totaal door brand verwoest en een
tiental burgers moest helaas het leven
laten. Ook de bemanning van het vlieg
tuig kwam in de vlammen om.
De Scheldebode was toen al een jaar
lang verboden, zogenaamd wegens pa
pierschaarste, maar in feite door het
opnemen van een advertentie die bij de
Duitsers niet in de smaak viel.
Boekhandelaren die vliegtuigkaarten
of fotokaarten van filmsterren verkoch
ten moesten deze inleveren, voor zover
het afbeeldingen betrof van Duits vij
andige vliegtuigen of filmsterren. Bi
bliotheken moesten hun boeken van
joodse en/of communistische schrijvers
inleveren en werden geprest om lid te
worden van de cultuurkamer. Ditzelfde
gold voor schrijvers, kunstenaars enz.
Velen weigerden dit te doen en geluk
kig waren er in onze gemeente geen
verraders, die deze en andere dingen
aanbrachten.
Enkele malen drongen er ook wel eens
berichten ons dorp binnen over de be
handeling van onze joodse landgenoten,
maar deze waren wel heel vaag, naar
later tot ontzetting van velen blijken
zou. Het feit dat ons dorp geen joodse
ingezetenen had, zal aan het niet-weten
wel hebben bijgedragen.
In juni 1944 begon het te dagen toen
de berichten van de invasie in Frank
rijk begonnen door te dringen. De BBC
en Radio Oranje gooiden er een schepje
bovenop en de burger kreeg weer moed,
die moed zou stijgen tot laaiend enthou
siasme toen Dolle Dinsdag kwam. De
gelukkig weinige verkeerde burgers na
men de benen en de burgerij begon te
geloven in een bevrijding. Ze zou ech
ter nog een week of zes geduld moeten
hebben. Niettemin, de berichten over de
vorderingen der geallieerden werden
steeds gunstiger. Duitsers trokken ken
nelijk in wanorde terug en de hoop bleef
levend. Niet lang echter, want de troe
pen van de vijand werden opgevangen,
opnieuw gegroepeerd en pas in de laat
ste dagen voor de bevrijding werd het
duidelijk dat het nu niet lang meer zou
duren of de beurt om bevrijd te worden
kwam ook voor ons dorp.
Donderdag 26 oktober maakten en
kele officieren die hun kantoor op de
raadszaal hadden bekend, dat de bur
gemeester, een ambtenaar, de omroeper
en de gemeentebode om half twaalf aan
wezig moesten zijn voor het in ont
vangst nemen van orders. Er was (om
welke reden is nu nog niet bekend)
besloten dat alle mannelijke ingezetenen
van 18 tot 45 jaar zich vrijdagsmorgens
om 9 uur moesten melden op het plein
van de openbare school. Iedereen moest
in het bezit zijn van voldoende kleren en
schoeisel, twee dekens en mondkost
voor enkele dagen. Vanzelfsprekend gaf
dat een enorme ontsteltenis onder de
bevolking. Het feit dat hen die onmis
baar waren voor de direkte voedsel
voorziening ontheffing konden krijgen,
veroorzaakte natuurlijk een stormloop
naar het gemeentehuis, waar men ech
ter niet veel kon doen, want de onthef
fingen waren er weinige.
Iedereen zocht een goed heenkomen,
maar de toegangswegen waren afgezet
en niemand kon het dorp uit. Velen
hebben de nacht doorgebracht in het
„Slagveld" en in de buurt van ,,de berg
van de burgemeester", zoals onze ge
neratie de vluchtheuvel bij de Ned.
Herv. kerk noemt. Anderen zochten een
onderkomen in het kerkgebouw der Ge-
ref. Gemeente, waarin een z.g. hemel
gewelf is, en zochten daar tussen hemel
gewelf en dak een schuilplaats.
Onderwijl zat de ondergrondse niet
stil en werden er 's avonds ten huize
van wijlen de heer Adr. de Schipper
Adrsz. valse persoonsbewijzen uitge
reikt aan wie maar kwam. Grote schrik
was er toen in vloeiend Duits het „Gu-
ten Abend" klonk, gevolgd door een
goedenavond van Ds. A. de Bruijn. De
ze laatste had inkwartiering van Duit
se soldaten en presteerde het om onder
begeleiding van deze een vals persoons
bewijs te gaan halen. Wijlen De Schip
per verzocht hem kalm om toch voort
aan zoiets niet meer te doen!!
Gelukkig bleken 's morgens om half
negen de Duitse officieren de zaak in de
steek gelaten te hebben en waren ver
dwenen. Wie zich het drama van Put
ten gerealiseerd heeft, zal beseffen, aan
welke ramp ons dorp ontkomen is.
In de voormiddag van 28 oktober
begonnen er in het dorp granaten te
vallen, waardoor heel wat schade ont
stond en waarbij ook enkele mensen ge
wond raakten.
Na de middag werd de schuur van de
heer Dominicus in brand geschoten aan
het begin van de Wemeldingse Zand
weg. Bij het blussen daarvan werd de
heer M. Noussen, commandant lucht
bescherming, dodelijk gewond en de heer
J. J. Ortelee, motordrijver bij de brand
weer, zodanig gewond dat hij daardoor
zijn hand heeft moeten missen. Andere
burgers werden gewond en werden naar
een ziekenhuis in Antwerpen afgevoerd,
soms zonder medeweten van hun fami
lieleden, waardoor natuurlijk de onge
rustheid in die gezinnen nog meer steeg.
Hierna is het enkele uren betrekkelijk
rustig gebleven en waagden vele bur
gers het om te trachten te gaan slapen.
In vele gevallen kwamen meerdere ge
zinnen bij elkaar en probeerde men op
de een of andere wijze een slaapplaats
te maken.
Wie het eerst de Canadese bevrijders
gezien heeft konden we niet achterha
len, maar 's avonds tussen tien en half
elf werd er evenals op 10 mei 1940 hard
op de planken geslagen onder de kreet:
„De Canadezen zijn er!" Wemeldinge
was bevrijd.
Bij de beschieting hebben ook nog
meerdere burgers het leven gelaten. Al
le namen zo in de herinnering roepen
is ons onmogelijk en laten we het bij
het vermelden van hen die bij de uit
oefening van hun taak omkwamen of
gewond raakten.
De dag, volgend op de nacht van de
bevrijding was er een van grote onrust.
Personen moesten worden opgehaald en
ingesloten, meisjes die met Duitse sol
daten jomgaing hadden gehad werden
kaalgeknipt (wat velen later terecht
als fout gezien hebben).
Een lid van de ondergrondse, die naar
Kapelle geweest was, bracht vanaf de
hofstede de „Jonge Bogaards" twee
Duitse krijgsgevangenen mee, en meld
de dit bij de commandant der Canade
zen, die hem en de krijgsgevangenen
uitnodigde om samen met hem te... eten!
Een burger van Kattendijke kwam
vragen of Kattendijke eindelijk ook
eens bevrijd kon worden, wat prompt
geschiedde door... één man van de on
dergrondse, die ongeveer een dozijn
krijgsgevangen Duitsers meebracht naar
Wemeldinge.
Al was er dan alle reden tot blijheid,
voor vele mensen kon dit nog niet de
ware vreugde zijn, omdat velen een
man, een zoon of verloofde als ver
plicht tewerkgestelde in Duitsland had
den of ondergedoken, waarvan men de
verblijfplaats niet wist. Later zou blij
ken dat een Wemeldingse onderduiker
reeds voor de bevrijding van ons dorp
gesneuveld was, toen hij zich in het
reeds bevrijde gebied als vrijwilliger ge
meld had.
Velen beseften toen niet dat de be
vrijding van ons gehele land nog onge
veer 7 maanden zou duren en wat of dit
nadat wij bevrijd waren, elders nog aan
doden zou kosten, afgezien van. de enor
me schade die daarbij aan ons land be
rokkend werd.
Wemeldinge kon feestvieren, het was
vrij!
Dit artikel had niet geschreven kun
nen worden indien wij hiervoor de me
dewerking hadden moeten ontberen van
de gemeentesecretaris de heer J. Oude
man en van wethouder A. P. Schouwe-
naar. In een vraaggesprek konden we
de verschillende dingen toetsen en soms
in elkaar passen. Wat de één niet wist,
wist soms de ander.
Mijn hartelijke dank! J. A. W.
0(,fl w
lIlLLLQEN
KAPELLE TEL. (01102) 1223
VrUdagavond koopavond - Geopend tot 9 uur
Wanneer mij, als lijsttrekker van de
Partij van de Arbeid in Reimerswaal
gevraagd wordt hierover iets te zeggen,
dan zal dit slechts een aanduiden van
mogelijkheden en moeilijkheden kunnen
zijn, het verhaal wordt anders te lang.
Om met de moeilijkheden te begin
nen: We zullen, komende uit verschil
lende dorpsgemeenschappen, moeten le
ren om Reimerswalers te zijn. We zul
len moeten beseffen dat Waarde zo goed
als Yerseke en Bath zo goed gis Krui-
ningen delen zijn van Reimerswaal; dat
problemen, waar dan ook, Reimerswaal-
se problemen zijn, die we gezamenlijk
moeten oplossen.
De veranderingen in de dienstverle
ning door de gemeente zullen direkt aan
dacht vragen. We zullen moeten trach
ten om de service zo groot mogelijk te
doen zijn. Het contact met de dorps
kernen door B. en W. en door het se-
cretariepersoneel zal aan de behoefte
aangepast moeten worden, waarbij de
belangen van de bevolking op het eer
ste plan staan.
De vooruitzichten voor de werkgele
genheid en voor de kleine zelfstandigen
zijn niet zo rooskleurig, de problemen
die zich hierbij voordoen vragen van
het gemeentebestuur een voortvarend
beleid. Getracht zal moeten worden om
arbeidsintensieve bedrijven aan te trek
ken. Tijdig zal de rijksoverheid op de
problemen gewezen dienen te worden en
medewerking bij de oplossing worden
verzocht.
Ik denk hierbij aan de malaise in de
fruitteelt, die ernstige vormen heeft
aan genomen; het visserijvraagstuk in
Yerseke en de vermindering van werk
gelegenheid in Hansweert bij de in ge
bruikneming van het ScheldeRijnka
naal.
Versnelde uitvoering van openbare
werken kan bijdragen tot de ontsluiting
van ons gebied. Hierdoor zal het mo
gelijk zijn om werk te vinden voor alle
ingezetenen en nieuwe arbeidsplaat
sen te scheppen. De jonge mensen be
hoeven dan niet naar elders te vertrek
ken. Dit is ook noodzakelijk voor de
ontwikkeling van gezonde middenstands-
bedrijven, het verenigingsleven, enz. enz.
De vergroting van het bestuurlijke
gebied geeft ook mogelijkheden. Ik denk
hierbij aan het onderwijs, de recreatie
en het verzorgingspeil. Doordat er een
vrij groot aantal scholen in Reimers
waal zijn, zal het mogelijk zijn om voor
bepaalde lessen vakleerkrachten aan te
trekken die niet aan een bepaalde school
gebonden zijn, b.v. voor gymnastiek en
zwemonderricht, alsmede voor de crea
tieve vorming van het kind, waarbij het
aan 'zijn scheppingsdrang uitdrukking
zal kunnen geven. De mogelijkheden van
onderwijsvernieuwing door de invoering
van nieuwe methoden, zullen van het
onderwijzend personeel en 't gemeente
bestuur begrip en goede samenwerking
vragen.
Bij de recreatie zullen we naast de
uitbouw van het bestaane, ook planning
voor de toekomst moeten maken. We
zullén begrip op moeten brengen voor
de veranderde omstandigheden en leef
baarheid in onze gemeente zo hoog mo
gelijk doen zijn. Ieder mens heeft het
recht om zichzelf te zijn en zich binnen
de grenzen van het toelaatbare uit te
leven. We zullen moeten begrijpen, dat
sport en spel ook op zondag beoefend
mogen worden en dat een kerkdienst
niet verstoord mag worden door een
scheidsrechtersfluitje of het opgewon
den geroep van supporters.
De bundeling van gemeentelijke dien
sten kan het verzorgingspeil ten goede
komen. Hierbij denken we aan de uit
voering van kapitaal werken als aan het
aanleggen van straten, wegen en sport
velden. Het aantrekken van specialisten
vaklieden behoort tot de mogelijkheden.
We zullen van Reimerswaal een ge
meente moeten maken waar het goed is
om te wonen en te werken. Een ge
meente waar men nog frisse en schone
lucht in kan ademen. We zullen bij de
aantrekking van industrie hiermede re
kening houden.
We zullen aandacht moeten hebben
voor de leefmogelijkheden van de finan
cieel kwetsbare groepen. We zullen de
jeugd moeten helpen aan mogelijkheden
zichzelf te zijn, zodat zij om zich uit
te leven niet naar een andere gemeen
te moeten vluchten.
Deze en nog verschillende andere ta
ken wachten niet alleen de bestuurders
van Reimerswaal, door het vormen van
commissies zal de gehele bevolking bij
de opbouw worden betrokken. Ze zal
het gemeentebestuur kunnen stimuleren
en van voorlichting kunnen dienen, zo
dat we werkelijk van onze nieuwe ge
meente kunnen spreken.
C. SLABBEKOORN
Automobilisten, meermalen gebeurt
het dat één van de beide koplam
pen van uw auto stuk raakt. Koopt
daarom bij uw dealer of garage
een set reservelampen en leert lioe
u zelf een lamp kunt verwisselen.
U kunt er uzelf veel narigheid mee
besparen
Verbond voor Veilig Verkeer
Afd. KruiningenHansweert
Gaarne wil ik aan het verzoek van de
redactie van dit blad voldoen om enkele
kanttekeningen te plaatsen betreffende
de straks te vormen nieuwe gemeente
„Reimerswaal".
Het uit vijf gemeenten bestaande
Oost Zuid-Beveland zal per 1 januari
1970 tot één gemeente samengevoegd
zijn. Er zullen hiermee grote verande
ringen plaatsvinden, waar de inwoners
slechts langzaam aan zullen wennen.
We hebben dan een groot gebied met
een inwonertal van 17.000, bestuurd
door één burgemeester plus 17 raads
leden.
Deze zullen zich bewust moeten zijn
dat er van hun bestuurlijke krachten
veel gevergd zal worden. Zij zullen met
de inwoners eventuele moeilijkheden en
problemen moeten bespreken en hen in
alle opzichten behulpzaam dienen te
-■ju, hetgeen zou kunnen geschieden
door o.a. op elk dorp zitting te houden,
waarmee de samenleving van de nieu
we gemeente met zijn 17.000 inwoners
ten zeerste gediend zou zijn.
Men hoort van diverse zijden en leest
in de krant over grote werken, die in
de toekomst in de nieuwe gemeente zul
len moeten worden uitgevoerd, werken
die Oost Zuid-Beveland niet alleen een
ander aanzien zullen geven, maar die
er ook de leefbaarheid zullen verande
ren.
Van de grote werken wil ik hier noe
men:
1. De ScheldeRijnverbinding, die in
een vergevorderd stadium is geko
men.
2. Een' vaste oeververbinding van Yer
seke naar Tholen, waardoor het door
Brabant zo vurig begeerde Reimers-
waal-plan vlugger zou kunnen wor
den uitgevoerd en 't Zeeuwse eiland
Tholen zich meer op de rest van
Zeeland zou kunnen oriënteren.
3. De toekomstige verbreding van het
kanaal door Zuid-Beveland met daar
aan verbonden een verkaveling van
de Yersekse Moer en verbetering
van de ontwatering.
4. Een nieuw wegentracé dat aanslui
ting kan geven van en naar de vas
te oeververbinding Kruiningen—
Zeeuws-Vlaanderen.
5. De afsluiting van de Oosterschelde,
wat voor het dorp Yerseke van zeer
grote betekenis is, daar het groot
ste gedeelte van het dorp direkt of
indirekt leeft van wat de zee hen
geeft.
Uit bovenstaande blijkt wel, dat zowel
voor de land- en tuinbouw als voor de
oester- en mosselcultuur en -handel,
zeer belangrijke vraagstukken aan de
orde zullen komen.
Van zeer groot belang zal het dan
ook zijn, dat de gemeente Reimerswaal
raadsleden krijgt, die de mogelijkheden
weten te vinden om de vele vraagstuk
ken die hier mee samenhangen op te
lossen en werk noch tijd zullen ontzien
om onze gemeente „Reimerswaal" leef
baar te maken.
C. J. VAN DE VELDE
Grintweg 47, Yerseke
Lijstaanvoerder C.H.U.
MENS EN OLIFANT
Amerikaanse studies over het effect
van alcoholgebruik, waarbij studenten
als proefpersonen optraden hebben merk
waardige resultaten opgeleverd. Wie een
stevig slokje heeft gedronken kan zich
meestal niet herinneren, wat hij gedu
rende de periode van, nu ja, beneveling
heeft gedaan. Wanneer de proefperso
nen wéér dronken werden, konden ze
zich evenwel de gebeurtenissen geduren
de de periode van hun vorige dronken
schap plotseling weer wel herinneren.
Studenten die éérst beneveld waren ge
weest en vervolgens in nuchtere toe
stand- ondervraagd werden, leverden al
even onbevredigende reakties op als de
genen, die nuchter werden ondervraagd
•en vervolgens dronken werden. De bes
te resultaten leverden proefpersonen,
die bij beide gelegenheden dronken wa
ren geweest. Geregeld drankgebruik
blijkt dus beter voor de studie dan zo
nu en dan een slokje. Dat wordt beves
tigd door een ervaring uit het dieren
rijk. Olifanten in Afrikaanse reserva
ten hebben de gewoonte een bepaalde
vrucht te eten, die in de maag fermen
teert en raken dan in een toestand die
veel lijkt op die van een man, die te
diep in het glaasje heeft gekeken. En
men weet: olifanten vergeten immers
nooit iets! (DIA).
WEMELDINGE
Van 26 oktober— 1 november 1969
HOOGW.
LAAGW.
v.m.
n.m.
v.m.
n.m.
Zondag
4.01
4.14
9.31
9.47
Maandag
4.39
4.48
10.06
10.24
Dinsdag
5.14
5.22
10.44
11.02
Woensdag
5.50
5.57
11.26
11.41
Donderdag
6.26
6.37
12.08
Vrijdag
7.01
7.17
0.20
12.52
Zaterdag
7.40
8.06
1.05
1.34
Te Hansweert
35 minuten
vroeger
5 minuten later*
