Hooghartig en liefdadig in Oosterland
Liederen van Huub Oosterhuis vinden weerklank bij Zeeuwse gelovigen
4
SPOREN IN DE DELTA
In Zeeuwse kerken - van vele
gezindten - klonk tijdens de
paasviering het Lied aan het
lichtban Huub Oosterhuis.
„Zondagavond nog”, zegt
dominee Willem Peene van de
Protestantse Gemeente
Terneuzen. „Juist dat lied, de
avond dat hij overleed, las ik
achteraf. Heel bijzonder.”
Oosterhuis (geboren in 1933 op Al
lerheiligen, gestorven op paaszon
dag 2023) wist met zijn liederen
verschillende geloofstradities te
verbinden. Ook bij de viering van
de paaswake, zaterdag in de Mid
delburgse H.H. Petrus en Paulus-
kerk, werd de typerende Ooster-
huis-tekst Lied aan het licht gezon
gen. Ondanks de gecompliceerde
verhouding van Oosterhuis tot de
RK Kerk maken zijn liederen nog
altij d deel uit van de RK-liedbundel
mbachtsvrouw Susanna
Maria Loncque van Oos
terland, Sirjansland en
Oosterstein kon zich enorm
kwaad maken. In 1746 koos de ha
zenstroper Jan Gabriëlse zelf het
hazenpad. Hij was veroordeeld tot
100 gulden boete, geseling en ver
banning uit Zeeland.
Jan verklaarde dat hij als soldaat
naar Oost-Indië wilde gaan,
waarna zijn verbanning werd te
ruggebracht tot ‘maar’ veertien
jaar. Voor hij op zijn schip zat, wist
Jan te ontkomen. Hij werd gepakt,
maar Maria Loncque schold de
verantwoordelijke ‘stadhouder’
Aart Goudswaart uit voor ‘lomper’
en ‘bour’.
Tegenspraak was geen optie:
Susanna Maria Loncque (1699-
1752) behoorde tot een specifiek
clubje vrouwelijke regenten. Ze
paarden de hooghartigheid van
hun standsbewustzijn aan de lief
dadigheid die óók bij hun status
behoorde. Noordgouwe had rond
1650 Maria de Pottere, die vijf ar
menhuisjes stichtte. In Wemel-
dinge ‘regeerde’ ambachtsvrouw
Maria Coomans (1717-1791) welda
dig en eigenzinnig. Loncque was
van dit drietal het aanzienlijkst.
Haar vader Charles was comman-
theoloog, dichter, schrijver, vader
van Tjeerd en Trijntje. De Maat: „De
laatste decennia is er een tendens in
de katholieke kerk om afstand van
zijn liederen te nemen. Ik begrijp
dat niet goed. Het kan best zijn dat
sommige teksten wat moeilijk te
begrijpen zijn in de context van de
katholieke traditie, maar de melo
dieën en teksten zijn heel mooi.
Oosterhuis heeft geprobeerd de be
leving van het geloof in de Neder
landse taal te vangen, vanuit het ge
voel en in dichterlijke bewoordin
gen. Licht dat ons aanstoot in de mor
gen, voortijdig licht waarin wij staan;
Koud, één voor één en ongeborgen.
Dat is Oosterhuis ten voeten uit.
God ter sprake brengen op een poë-
dant van de forten Lillo en Lief-
kenshoek bij Antwerpen, haar opa
raadpensionaris van Zeeland. Zij
zelf huwde de Zierikzeese regent
Johan Cau. Van haar vader erfde ze
in 1731 de heerlijkheid Oosterland
op Duiveland.
Zijn taalgebruik is
krachtig, hij speelt
met Bijbelse
kernbegrippen als
vrede en licht
Vanwege de tijdgeest liet ze zich
vaak door een mannelijk familielid
vertegenwoordigen. Maar het was
Susanna Maria die aan de touwtjes
trok bij de aanstelling van predi
kant, schoolmeester, kerkenraad,
dorps- en polderbestuurders.
Verschillende sporen wijzen op
haar betekenis voor Oosterland.
Het in 1954 gerestaureerde Gast
huis prijkt aan de Sint-Joostdijk:
zes woningen met halverwege de
voorgevel een rijkversierd, half
rond fronton. Plierop staan de ‘alli-
antiewapens’ van de geslachten
Cau en Loncque. Deze zijn ook te
zien op de ‘baard’ van de koren
molen uit 1752 aan de Molenweg.
De kerk herbergt een marmeren
grafmonument van de beroemde
architect Jan Peter van Baurscheit
de Jonge. En sinds 2004 staat vóór
het Gasthuis een beeldje van Sus
anna Maria, iets bescheidener
misschien dan ze zich zou hebben
voorgesteld.
Tragedies
De rijkdom hield tragedies niet te
gen. Susanna verloor snel haar
man en haar twee dochtertjes. Nu
besteedde ze haar energie aan het
bestieren van haar gebied en haar
aanzienlijke bezittingen en inves
teringen. Een deel van dit fortuin
was bestemd voor liefdadigheid.
Dankzij een ruime gift verrees in
Oosterland postuum het Gasthuis
(1754), bestemd voor huisvesting
van arme dorpelingen.
Steppe zal bloeien
Op Paasmorgen 9 april - de dag van
Oosterhuis’ sterven - werd in Axel
nog het bekende OosterhuisliedDe
steppe zal bloeien gezongen. Ver-
linde: „Dat eindigt met het visioen
van Gods Toekomst: En wij zullen
horen en wij zullen opstaan en lachen
en juichen en leven! Als ik die woor
den zing, ontspringen hoop en ver
langen in mijn hart. Volgens mij
heb je dan je werk als tekstdichter
goed gedaan.”
Dominee Willem Peene van de
Protestantse Gemeente Terneuzen:
„Zijn taalgebruik is krachtig, hij
speelt met Bijbelse kernbegrippen
als vrede en licht. Hij wijst je de
weg met zijn woorden, laat je even
stil worden en nadenken over hun
betekenis en moedigt je aan er in je
dagelijks leven iets mee te doen.
Dat past bij wie hij was: een geën
gageerd mens.”
varing benadert. „Zo vriendelijk en
veilig als het licht, dat vind ik daar
het mooiste voorbeeld van.” In zijn
gemeenten (vroeger en nu) zijn
Oosterhuis’ liederen minder be
kend dan ze gezien hun prachtige
teksten verdienen, vindt hij. Hij
wijt het aan de onbekende melo
dieën waarop ze gezongen moeten
worden. Maar ook, vermoedt hij:
tische manier, als het morgenlicht „De dichterlijke teksten worden
dat wij allemaal ervaren.” vaak als versluierend-poëtisch er-
Dominee Jan van Langevelde van varen en raken daarom het hart van
de Christelijke Gereformeerde veel kerkgangers niet echt. Het
Kerk (CGK) Zierikzee is geraakt meest geliefd en gezongen is Zolang
door de openheid en eerlijkheid er mensen zijn op aarde. Een enkele
waarmee Oosterhuis de geloofser- keer wordt bij een huwelijksbeves
tiging Liedboek 369 opgegeven. Qua
tekst een prachtig en toepasselijk
lied.”
Bij veel gelovigen komt in ieder
geval één lied van Oosterhuis voor
in hun top-5 van geliefde gezangen,
weet ds. Jan Vertinde van de PKN
Axel. „Hij slaagde erin om het Ge
heimenis van geloven recht te doen.
In plaats van platgetreden paden te
bewandelen gebruikte hij frisse taal
en pakkende beelden. Zijn liederen
zijn poëtisch, getuigen van een
grote taalgevoeligheid, zijn tegelij
kertijd doorspekt met taal ontleend
aan de Bijbelse verhalen én raken
aan de menselijke ervaring.” Dat
vraagt wel iets van de kerkgangers,
tekent hij aan: „Want niet iedereen
heeft een even goed ontwikkeld
taalgevoel ofvertrouwdheid met de
Schriften.”
Levenswandel
De Maat, Zeeuws-Vlaming van ge
boorte, werd in 1970 tot priester ge
wijd. Zes jaar na Oosterhuis. Hij
volgde van een afstand (‘Plet
speelde zich allemaal in Amster
dam af) de opmerkelijke levens
wandel van zijn tijdgenoot Ooster
huis: uit de kloosterorde verwij
derde Jezuïet, uitgetreden priester,
Een tweewekelijkse rubriek
over Zeeuwse vondsten,
historische sporen en verhalen
- Willem Peene, dominee
- Jan J.B. Kuipers
Beeldje Susanna Maria Lonc
que, Oosterland. foto hmd dekker
Ondine van der Vleuten
Vlissingen
Emeritus pastoor Paul de Maat uit Vlissingen met het RK zangboek Gezangen voor Liturgie, waarin veel liederen van Huub Oosterhuis
zijn opgenomen, foto boazTimmermans
‘Hij wijst je de weg
met zijn woorden’
Gezangen voor Liturgie. „Dat boekje
ligt altijd bij ons achterin de kerk,
om mee te nemen naar je plaats. Ik
heb altijd graag, en nog steeds, zijn
liederen gezongen”, aldus emeritus
pastoor Paul de Maat van de H. Ma
ria Parochie Walcheren, die zater
dag de dienst leidde.
WOENSDAG 12 APRIL 2023 GO
'-o
Lh
