Wat zegt de wetenschap scheuren te lijf Ureka! Geheugen van chimpansees Met onberispelijk taalgebruik kun je ook uit de toon vallen De wet zegt niets over grammatica ofuitspraak 15 f ■i Wetenschappers vertellen over hun eurekamoment. Dit keer Kar line Janmaat (47), bijzonder hoogleraar cognitieve gedrags ecologie bij de Universiteit Leiden en Artis en onderzoeker bij de UvA. Op school is ons vaak ingeprent dat we correct Nederlands moeten gebruiken. Maar in de praktijk doen we daar vaak niet zo moeilijk over en spreken we bijvoorbeeld soms dialect of straattaal. Is dat erg? passingen van materialen met mi- cro-organismen in de bouw. Bijvoor beeld isolatiemateriaal, liggend als panelen op een dak, met daarin bac teriën die de lucht zuiveren, CO2 uit de atmosfeer opvangen. „In dit geval wil ik zeker ook Elise Elsacker noe men, die zich vanuit de architectuur bij ons onderzoek heeft aangesloten en thuis experimenteerde. Ze zoekt nu naar een volledig biologisch af breekbaar alternatief voor de huidige stenen en het beton in de bouw. Met materialen waar leven in zit dat kan worden gebruikt voor herstelopera ties.” Ook de gezondheidszorg (met bij voorbeeld materiaal voor de behan deling van brandwonden), de ver- pakkingsindustrie en de textielsector kunnen profiteren van het onder zoek. Om die mogelijkheden nu al te verkennen werkt de onderzoeks groep van Peeters samen met an dere universitaire vakgroepen. Maar ze waarschuwt voor te hoge verwachtingen op de korte termijn. „Het duurt waarschijnlijk nog wel tien jaar voordat de eerste pro ducten op de markt komen. Mede daarom is er nog wei nig concrete samenwerking met het bedrijfsleven. Mensen in de industrie willen al in een vroeg sta dium garanties dat wat wij ontwikkelen economisch vatbaar is, een lange levensduur heeft en veilig is. Garanties die wij nu nog niet kunnen geven.” Wat is de grootste hobbel die al die groene breinen in Brussel nog moe ten nemen? „Genetische modificatie van nieuwe micro-organismen. Deze technologie heeft zich op andere terreinen al bewezen en we zullen haar ook nodig hebben om een bij drage te kunnen leveren aan de bio- economie. Maar genetische enginee ring werkt nog niet optimaal voor minder conventionele micro-orga nismen. De techniek werkt heel goed voor bijvoorbeeld gist en bepaalde bacteriën, maar nog niet voor schim mels. Dat is voor mij een missie waar we nog jaren hard aan zullen moeten werken.” I Als we het hebben over fout taal gebruik, betreft dat vaak geschre ven taal. „De juiste spelling van onze woorden staat in Het Groene Boekje, de officiële woordenlijst van de Nederlandse taal. En die heefteen wettelijke basis”, zegt taalkundige Kristel Doreleijers (Tilburg University). „Daarom moet je ‘pannenkoek’ schrijven, met een n in het midden. Maar die spelling is alleen verplicht in het onderwijs, bij examens en bij de overheid. Daarbuiten is het alleen een richtlijn.” De wet zegt niets over gramma tica, woordkeus of uitspraak. Do releijers: „Nergens staat dat ‘groter als’ fout is, en dat je ‘groter dan’ zou moeten zeggen. Of dat ‘doei’ beter zou zijn dan ‘houdoe’. Toch wordt dat niet gezien als correct Nederlands. Dat komt doordat er algemeen geaccepteerde ideeën en afspraken zijn over bijvoorbeeld grammatica. Die vind je bijvoor beeld terug in schoolboeken en taaladviezen.” Vroeger werd dat correcte Ne derlands ABN genoemd: Alge meen Beschaafd Nederlands. Maar de overheid en wetenschappers gebruiken die term niet meer, zegt Doreleijers. „Met ‘beschaafd’ kun je suggereren dat alles wat afwijkt van ABN niet beschaafd zou zijn. Daarom spreken we nu van ‘Stan daardnederlands’.” Maar voor lang niet iedereen is dat Standaardnederlands inder daad de standaard. „Voor sommige mensen is het Fries de moedertaal. Daarnaast hebben we in Neder land twee erkende streektalen: het „Toen ik biologie ging studeren, was ik vooral geïnteresseerd in het ge drag van dieren. Als er één groep dieren is waar je de hele dag naar kunt kijken, dan zijn het de apen. Via de Universiteit Utrecht kon ik mee naar Sumatra, waar onderzoek gedaan werd naar thomaslangoe- ren. Geweldige apen die bijna op engeltjes lijken, mede door de manier waarop ze met hun zilver witte vacht door de boomkruinen springen. Toen ik ze op de eerste dag zag, was ik meteen ver kocht. Niet alleen door hun schoonheid, maar ik herkende ook veel van me zelf in hen. Hun sociale strategieën of gedrag le ken veel op die van de mens. Daar ter plekke be sloot ik dat ik verder wilde in het apenonderzoek. Op veel plekken in de wereld heb ik apen geob serveerd. Mijn grootste moment van inzicht kreeg ik in 2011, toen ik veldonderzoek deed naar chimpansees in Ivoorkust. Vroeg in de ochtend stond Ischa - mij n favoriet - op en mijn taak was om haar zo lang mogelijk te volgen. Met gps legde ik de route vast, op een voice-recor der zei ik wat ze deed en met een verrekijker zag ik welke fruit ze uit bomen haalde. Soms wel dertien uur per dag! Dat hebben bruiken. Want dialect werd toen meer een sta-in-de-weg bij de on derlinge communicatie.” Veel mensen kunnen meer dan alleen Standaardnederlands han teren. Doreleijers: „Bijvoorbeeld dialect, straattaal of een migran tentaai zoals Arabisch of Pools. En mensen weten vaak heel goed wanneer welke taal gepast is. In de klas of als je gaat solliciteren, snap je dat je Standaardnederlands moet gebruiken. Maar als je naar het café gaat, dan wil je dat Stan daardnederlands misschien wel helemaal niet gebruiken, omdat je daarmee uit de toon zou vallen.” Wat goede taal is, hangt dus af van waar je bent, met wie je bent en hoe je wilt overkomen. En dat kan dus botsen met de officiële regels die zijn vastgelegd. we drie jaar gedaan. Na nog eens drie jaar data- analyse zijn we erachter gekomen dat chimpansees een langetermijngeheu- gen hebben van meer dan een jaar. Ze kwamen vooral terug bij bomen waar ze een jaar eerder veel gegeten hadden. Als chimpansees en mensen qua langeter- mijngeheugen dit vermo gen hebben, wordt er in de vergelijkende psycho logie en de evolutionaire biologie aangenomen dat we dit delen met onze ge meenschappelijke voor ouders die zo’n zes tot ze ven miljoen jaar geleden leefden.” Limburgs en in Oost-Nederland het Nedersaksisch. En dan heb je ook nog eens honderden dialec ten.” Het Nederlands dat destijds uit al die talen en dialecten is ont staan, was in eerste instantie een schrijftaal. „Want wat mensen thuis spraken, was meestal dialect. En dat bleef zo tot ongeveer de ja ren 50 van de vorige eeuw. Door toegenomen welvaart werden mensen mobieler, kwamen ze va ker in contact met mensen uit an dere regio’s en gingen ze ook Stan daardnederlands als spreektaal ge- FOTO ANP TUURVERDONCK H'Z 4 Wetenschap wordt gemaakt in samenwerking met NCWSCiCfltiSt Kijk op de site bij /wetenschap - Jim Jansen UNIVERSITEIT VI VAN NEDERLAND en met U HHS® Een monster van schimmelleer. Eveline Peeters: „We kennen maar een fractie van de miljoenen soorten schimmels.” FOTO BRAM TAGK GO ZATERDAG 4 MAART 2023

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2023 | | pagina 63