Wat zegt de wetenschap
scheuren te lijf
Ureka! Geheugen van chimpansees
Met onberispelijk taalgebruik
kun je ook uit de toon vallen
De wet zegt
niets over
grammatica
ofuitspraak
15
f
■i
Wetenschappers
vertellen over hun
eurekamoment.
Dit keer Kar line
Janmaat (47),
bijzonder hoogleraar
cognitieve gedrags
ecologie bij de
Universiteit Leiden en
Artis en onderzoeker
bij de UvA.
Op school is ons vaak ingeprent dat we correct Nederlands moeten gebruiken. Maar in de praktijk doen we
daar vaak niet zo moeilijk over en spreken we bijvoorbeeld soms dialect of straattaal. Is dat erg?
passingen van materialen met mi-
cro-organismen in de bouw. Bijvoor
beeld isolatiemateriaal, liggend als
panelen op een dak, met daarin bac
teriën die de lucht zuiveren, CO2 uit
de atmosfeer opvangen. „In dit geval
wil ik zeker ook Elise Elsacker noe
men, die zich vanuit de architectuur
bij ons onderzoek heeft aangesloten
en thuis experimenteerde. Ze zoekt
nu naar een volledig biologisch af
breekbaar alternatief voor de huidige
stenen en het beton in de bouw. Met
materialen waar leven in zit dat kan
worden gebruikt voor herstelopera
ties.”
Ook de gezondheidszorg (met bij
voorbeeld materiaal voor de behan
deling van brandwonden), de ver-
pakkingsindustrie en de textielsector
kunnen profiteren van het onder
zoek. Om die mogelijkheden nu al te
verkennen werkt de onderzoeks
groep van Peeters samen met an
dere universitaire vakgroepen.
Maar ze waarschuwt voor te
hoge verwachtingen op de
korte termijn. „Het duurt
waarschijnlijk nog wel tien
jaar voordat de eerste pro
ducten op de markt komen.
Mede daarom is er nog wei
nig concrete samenwerking
met het bedrijfsleven.
Mensen in de industrie
willen al in een vroeg sta
dium garanties dat wat wij
ontwikkelen economisch
vatbaar is, een lange levensduur heeft
en veilig is. Garanties die wij nu nog
niet kunnen geven.”
Wat is de grootste hobbel die al die
groene breinen in Brussel nog moe
ten nemen? „Genetische modificatie
van nieuwe micro-organismen. Deze
technologie heeft zich op andere
terreinen al bewezen en we zullen
haar ook nodig hebben om een bij
drage te kunnen leveren aan de bio-
economie. Maar genetische enginee
ring werkt nog niet optimaal voor
minder conventionele micro-orga
nismen. De techniek werkt heel goed
voor bijvoorbeeld gist en bepaalde
bacteriën, maar nog niet voor schim
mels. Dat is voor mij een missie waar
we nog jaren hard aan zullen moeten
werken.”
I
Als we het hebben over fout taal
gebruik, betreft dat vaak geschre
ven taal. „De juiste spelling van
onze woorden staat in Het Groene
Boekje, de officiële woordenlijst
van de Nederlandse taal. En die
heefteen wettelijke basis”, zegt
taalkundige Kristel Doreleijers
(Tilburg University). „Daarom
moet je ‘pannenkoek’ schrijven,
met een n in het midden. Maar die
spelling is alleen verplicht in het
onderwijs, bij examens en bij de
overheid. Daarbuiten is het alleen
een richtlijn.”
De wet zegt niets over gramma
tica, woordkeus of uitspraak. Do
releijers: „Nergens staat dat ‘groter
als’ fout is, en dat je ‘groter dan’
zou moeten zeggen. Of dat ‘doei’
beter zou zijn dan ‘houdoe’. Toch
wordt dat niet gezien als correct
Nederlands. Dat komt doordat er
algemeen geaccepteerde ideeën en
afspraken zijn over bijvoorbeeld
grammatica. Die vind je bijvoor
beeld terug in schoolboeken en
taaladviezen.”
Vroeger werd dat correcte Ne
derlands ABN genoemd: Alge
meen Beschaafd Nederlands. Maar
de overheid en wetenschappers
gebruiken die term niet meer, zegt
Doreleijers. „Met ‘beschaafd’ kun
je suggereren dat alles wat afwijkt
van ABN niet beschaafd zou zijn.
Daarom spreken we nu van ‘Stan
daardnederlands’.”
Maar voor lang niet iedereen is
dat Standaardnederlands inder
daad de standaard. „Voor sommige
mensen is het Fries de moedertaal.
Daarnaast hebben we in Neder
land twee erkende streektalen: het
„Toen ik biologie ging
studeren, was ik vooral
geïnteresseerd in het ge
drag van dieren. Als er één
groep dieren is waar je de
hele dag naar kunt kijken,
dan zijn het de apen. Via
de Universiteit Utrecht
kon ik mee naar Sumatra,
waar onderzoek gedaan
werd naar thomaslangoe-
ren. Geweldige apen die
bijna op engeltjes lijken,
mede door de manier
waarop ze met hun zilver
witte vacht door de
boomkruinen springen.
Toen ik ze op de eerste dag
zag, was ik meteen ver
kocht. Niet alleen door
hun schoonheid, maar ik
herkende ook veel van me
zelf in hen. Hun sociale
strategieën of gedrag le
ken veel op die van de
mens. Daar ter plekke be
sloot ik dat ik verder wilde
in het apenonderzoek.
Op veel plekken in de
wereld heb ik apen geob
serveerd. Mijn grootste
moment van inzicht
kreeg ik in 2011, toen ik
veldonderzoek deed naar
chimpansees in Ivoorkust.
Vroeg in de ochtend stond
Ischa - mij n favoriet - op
en mijn taak was om haar
zo lang mogelijk te volgen.
Met gps legde ik de route
vast, op een voice-recor
der zei ik wat ze deed en
met een verrekijker zag ik
welke fruit ze uit bomen
haalde. Soms wel dertien
uur per dag! Dat hebben
bruiken. Want dialect werd toen
meer een sta-in-de-weg bij de on
derlinge communicatie.”
Veel mensen kunnen meer dan
alleen Standaardnederlands han
teren. Doreleijers: „Bijvoorbeeld
dialect, straattaal of een migran
tentaai zoals Arabisch of Pools. En
mensen weten vaak heel goed
wanneer welke taal gepast is. In de
klas of als je gaat solliciteren, snap
je dat je Standaardnederlands
moet gebruiken. Maar als je naar
het café gaat, dan wil je dat Stan
daardnederlands misschien wel
helemaal niet gebruiken, omdat je
daarmee uit de toon zou vallen.”
Wat goede taal is, hangt dus af
van waar je bent, met wie je bent
en hoe je wilt overkomen. En dat
kan dus botsen met de officiële
regels die zijn vastgelegd.
we drie jaar gedaan. Na
nog eens drie jaar data-
analyse zijn we erachter
gekomen dat chimpansees
een langetermijngeheu-
gen hebben van meer dan
een jaar. Ze kwamen
vooral terug bij bomen
waar ze een jaar eerder
veel gegeten hadden.
Als chimpansees en
mensen qua langeter-
mijngeheugen dit vermo
gen hebben, wordt er in
de vergelijkende psycho
logie en de evolutionaire
biologie aangenomen dat
we dit delen met onze ge
meenschappelijke voor
ouders die zo’n zes tot ze
ven miljoen jaar geleden
leefden.”
Limburgs en in Oost-Nederland
het Nedersaksisch. En dan heb je
ook nog eens honderden dialec
ten.”
Het Nederlands dat destijds uit
al die talen en dialecten is ont
staan, was in eerste instantie een
schrijftaal. „Want wat mensen
thuis spraken, was meestal dialect.
En dat bleef zo tot ongeveer de ja
ren 50 van de vorige eeuw. Door
toegenomen welvaart werden
mensen mobieler, kwamen ze va
ker in contact met mensen uit an
dere regio’s en gingen ze ook Stan
daardnederlands als spreektaal ge-
FOTO ANP
TUURVERDONCK
H'Z
4
Wetenschap wordt gemaakt in samenwerking met NCWSCiCfltiSt
Kijk op de site bij
/wetenschap
- Jim Jansen
UNIVERSITEIT
VI VAN NEDERLAND
en met U HHS®
Een monster van
schimmelleer.
Eveline Peeters:
„We kennen maar
een fractie van de
miljoenen soorten
schimmels.”
FOTO BRAM TAGK
GO ZATERDAG 4 MAART 2023