Landelijk niet zo bekend, maar van grote betekenis op lokaal niveau
15
Duitsers reden ‘schietend
door de straten’, tweehonderd
mensen lieten het leven. Toch
blijven de April-meistakingen
van 1943 een blinde vlek in de
Nederlandse geschiedenis.
Tachtig jaar na dato moet dat
veranderen. „Dit is het grootste
onbekende verhaal uit de
Tweede Wereldoorlog.”
In veel
families is het
onderwerp
onbesproken
gebleven
aannames werken’) leggen 200.000
tot 500.000 mensen het werk neer.
De opstand duurt een paar dagen,
maar wordt door de Duitsers kiezel-
hard neergeslagen. Tachtig stakers
zijn standrechtelijk geëxecuteerd.
Bij beschietingen van stakers vallen
nog eens 95 doden en 400 zwaarge
wonden. Ook sterft een aantal sta
kers later in een concentratiekamp.
Alles bij elkaar wordt het dodental
van de reactie op de staking op
tweehonderd geschat.
Doodseskaders
Dat eigenlijk niemand in Nederland
dat weet, is op zijn zachtst gezegd
‘merkwaardig’, vindt ook Morssink-
hof. „Moet je je voorstellen: de Duit
sers gingen echt schietend door de
straten, vanaf een vrachtwagen. Je
kunt het een beetje vergelijken met
de doodseskaders in Zuid-Ame-
rika.”
Met anderen probeert de Stich
ting Herdenking April-meistakin
gen 1943 de historische gebeurtenis
tachtig jaar na dato aan de vergetel
heid te ontrukken. Er komt een
boek en een driedelige serie bij
BNN-Vara (met Erik Dijkstra). Ac
trice Johanna ter Steege, van oor
sprong ook een Twentse, maakt een
theatervoorstelling.
Ook zijn er lokaal herdenkingen.
In het Groningse Marum bijvoor
beeld, waar zestien mensen stand
rechtelijk doodgeschoten werden -
onder wie een jongen van 13. Of in
Hengelo, waar de staking destijds
begon. Lokaal: dat is waar de ge
naar Duitsland, dat was het verwijt.
Zelfs als ze waren opgepakt.”
En dan was er nog een derde,
moeilijk te bewijzen verklaring. Het
feit dat de stakingen vooral buiten
de Randstad plaatsvonden, zou er
toe hebben bijgedragen dat ze nooit
zijn ‘omarmd’. Historicus Ad van
Liempt wees eerder, geciteerd door
de Volkskrant, op het ‘verspreide’ ka
rakter van de gebeurtenissen. ‘Twin
tig doden op twintig plaatsen is
twintig keer klein nieuws. Twintig
doden op één plek is groot nieuws.’
eem Erik Dijkstra, be
kend als presentator van
bijvoorbeeld Per Seconde
Wijzer en Bureau Sport.
„Ik heb geschiedenis
gestudeerd en kom uit Twente. Maar
van de April-meistakingen wist ik
helemaal niks. Wat mij betreft, is dit
het grootste onbekende verhaal uit
de Tweede Wereldoorlog.”
Of Hans Morssinkhof, in Hengelo
geboren en getogen, en als journalist
en historicus erg geïnteresseerd in
geschiedenis. Maar de April-meista
kingen van 1943? „Ik heb er vroeger
nooit iemand over gehoord.”
Voor andere onwetenden: die sta
king ontstaat op 29 april 1943, nadat
de bezetters met een decreet hon
derdduizenden Nederlandse man
nen oproepen voor dwangarbeid in
Duitsland. Bij machinefabriek Stork
in Hengelo pikken ze het niet en
breekt een staking uit. Telefoniste
Femy Efftink speelt een belangrijke
rol: het hele bedrijf loopt leeg, op de
telefonistencentrale na. Efftink stelt
telefonisch iedereen op de hoogte
van de staking; ze benut haar net
werk om de berichten verder te ver
spreiden, zelfs voorbij de districts
centrale, waar de telefonisten in
dienst waren van de Luftwaffe.
Als een olievlek verspreidt de sta
king zich over Nederland, razend
snel, vooral in het oosten, noorden en
zuiden doen veel mensen mee. Vol
gens Morssinkhof (‘we moeten met
beurtenissen nog voortleven in het
geheugen. Collectief bestaat er een
grote blinde vlek voor deze nasleep.
Het staat in schril contrast met
bijvoorbeeld de Spoorwegstaking,
en zeker met de Februaristaking van
1941 in Amsterdam. Bij die laatste
opstand vielen negen doden. Bo
vendien bleef de staking geografisch
beperkt tot de hoofdstad en omstre
ken. Betrokkenen benadrukken dat
het niet de bedoeling is om het leed
van de slachtoffers van beide trieste
gebeurtenissen met elkaar te verge
lijken. Morssinkhof: „De Februa
ristaking was het eerste grote pro
test in bezette gebieden tegen de
Jodenvervolging. Dat is in de oorlog
een belangrijk moment.”
De vraag is meer: waarom was er
nooit echt aandacht voor die andere
staking? Experts komen met meer
dere verklaringen. Allereerst, stelt
Morssinkhof, was er een schuldge
voel. „Het idee dat in Twente over
heerste was: het is mislukt. De sta
king heeft niks opgeleverd, behalve
tweehonderd doden en heel veel
mensen die in het concentratie
kamp terecht zijn gekomen.”
Daar komt bij dat dwangarbeid,
het fenomeen waartegen de stakers
in opstand kwamen, in Nederland
na de oorlog nooit echt veel aan
dacht heeft gekregen - hoewel
600.000 landgenoten door de oos
terburen te werk zijn gesteld. „Heel
lang hebben die mensen onbegrip
ontmoet”, zegt Nine Nooter, voor
malig directeur van het Nationaal
Comité 4 en 5 mei. „Jullie gingen
Waterscheiding
Achteraf bezien hebben de werk
onderbrekingen zeker invloed ge
had op het verloop van de oorlog,
meent Morssinkhof. „Historicus
Loe de Jong heeft de April-mei-
staking later een waterscheiding ge
noemd. Door de brute wijze waarop
de Duitsers tekeergingen in reactie
op de staking, werd mensen duide
lijk dat van de bezetter echt geen
heil te verwachten viel. Het was in
veel dorpen de eerste directe con
frontatie met de Duitsers. Daarna
is de bereidheid tot verzet groter
geworden.”
Door meer aandacht aan de ge
beurtenissen te geven, hoopt de
stichting ook nabestaanden van de
slachtoffers van de staking te hel
pen. „In veel families is het onder
werp onbesproken gebleven”, zegt
Nooter. „Ouders bespraken het niet
met hun kinderen. Ook daarbuiten
was er weinig aandacht en begrip
voor hun verhalen.”
- V
- Nine Nooter,
voormalig directeur
Nationaal Comité
4 en 5 mei
Het dodental van
de Duitse reactie op
de April-meistakingen
wordt geschat op 200.
Sander van Mersbergen
Hengelo
Dankzij verzetsstrijder en telefoniste Femy Efftink verspreidt het nieuws over de staking bij Stork in Hengelo
zich als een olievlek over het land. Uiteindelijk leggen tussen de 200.000 en 500.000 mensen het werk neer,
vooral in het oosten, noorden en zuiden van het land, foto's familiealbum mw.f.hoogeboom-effink en cees elzenga
GO DINSDAG 28 FEBRUARI 2023
April-meistakingen van 1943?
Nooit iemand over gehoord'
