BI
J IJ
veede Kamer
‘Het is wéér systeemfalen,
net als bij toeslagenaffaire’
5
Debat
3: De rekening
In de kern gaat het
altijd om geld, daarom
kan de bewoner niet
centraal staan
De conclusies van de
parlementaire enquête
commissie naar de
gaswinning in Groningen
zijn snoeihard. Volgens
experts zijn de uitkomsten
vergelijkbaar met die van
de toeslagenaffaire, waarna
het kabinet opstapte.
bevingen zou zijn. Ik denk dat
imagoschade de grootste factor is.
Ondernemers van buiten komen
niet snel naar de regio. Bovendien
is er zelfvertrouwen weggehaald
bij mensen. Ga je investeren als
de toekomst zo onzeker is? Ook
schadeprocedures kosten veel
energie, die eigenlijk in de onder
neming moet.”
Los van de directe schade moet
ook een onderliggend probleem
worden aangepakt, vindt de com
missie. Groningen moet een ster
kere positie krijgen ten opzichte
van andere regio’s. Er moet meer
geld, aandacht en menskracht naar
de provincie. René Paas, commis
saris van de Koning: „Vaak moeten
we hier vooral vechten om dingen
niet kwijt te raken.”
Niet dat er helemaal geen geld
naar Groningen gaat. Voor het
Nationaal Programma Groningen
(NPG) maakte het Rijk ruim 1 mil
jard euro vrij. „Een grote zak geld”,
zegt Koster. „Maar het valt in het
niet bij wat naar de Randstad gaat.
Ook volgens het Sociaal Handvest,
vorig jaar ondertekend door het
kabinet en tal van Groningse orga
nisaties, is het zeer de vraag of het
NPG echt verschil gaat maken.”
Met andere woorden: er moet
veel geld bij. Vandaag presenteert
de regio in Den Haag een onge-
twij feld goudomrand pakket van
‘maatregelen en investeringen’
die nodig zijn voor ‘de vereiste
genoegdoening voor Groningen’.
In het rapport van de enquête
commissie ontbreekt één cruciale
paragaaf. Waar komt het geld voor
de ‘ereschuld’ vandaan en om
hoeveel gaat het? Als het aan de
commissie ligt lappen de overheid
en oliebedrijven Shell en Exxon
Mobil, verenigd in de Nederlandse
Aardolie Maatschappij (NAM). Die
hebben ‘een morele verplichting’
om veel meer te doen.
Dat de operatie zo moeizaam
verloopt, komt grotendeels omdat
de NAM zo min mogelijk wil beta
len. Eerst deed het de schade-af-
handeling zelf, maar de manier
waarop leidde tot woede. Nu doet
de overheid het, en krijgt de NAM
alleen de rekening. Die heeft er
een juridisch geschil van gemaakt.
De NAM meent dat er te veel in
rekening wordt gebracht. Ook
zouden veel huizen ‘onterecht’
op de nominatie staan voor
versterking.
Postmes: „Van die bedrijven is
geen heil te verwachten. Het geld
moet komen van het ministerie
van Financiën. Er is nu ruim acht
miljard euro vrijgemaakt voor
schade en versterking. Ik denk dat
het minstens het dubbele wordt.”
Koster ziet het zonniger in.
„Vertrouwen is het sleutelwoord.
Selecteer een aantal aannemers
die de klus uitvoeren, en maak
goede afspraken. Controleer niet
elke schade tot drie cijfers achter
de komma, maar doe af en toe een
steekproef. Dan ben je heel veel
minder geld kwijt aan procedures,
en kom je misschien wel lager uit
dan die acht miljard. Voor betrok
kenen is het bovendien veel fijner.
We onderschatten nog weleens
wat vertrouwen doet met een
mens, en met de economie.”
Denk aan treinverbindingen, ken
niscampussen, woningbouw.
Volgens hoogleraar staatsrecht
aan de Radboud Universiteit
Paul Bovend’Eert zijn overeen
komsten tussen de conclusies van
de parlementaire enquêtecom
missies aardgaswinning en de
kindertoeslagenaffaire ‘fors’. De
overheid kwam ‘te laat in actie’,
de belangen van Groningers en
toeslagenouders zijn ‘structureel
genegeerd’. „De toeslagenaffaire
was systeemfalen en dat is het
nu wéér.” Volgens hem moet het
kabinet ervoor waken dat het
zich verschuilt achter die term.
„Ook al hebben de ambtenaren
en bedrijven gefaald, de ministers
zij n verantwoordelijk.”
Na de enquête over de toesla
gen oordeelde minister-president
Mark Rutte óók heel stellig, net
als afgelopen vrijdag. „We zijn
eensgezind: als het hele systeem
heeft gefaald, kan alleen geza
menlijk verantwoordelijkheid
worden gedragen. De politieke
verantwoordelijkheid ligt uitein
delijk bij het zittende kabinet en
nergens anders”, zei de premier,
iets meer dan twee jaar geleden.
„En dat heeft tot de conclusie
geleid dat ik zojuist de koning het
ontslag heb aangeboden van het
hele kabinet.”
Nu zijn er volgens commissie
voorzitter Tom van der Lee ook
op alle niveaus door het hele
politiek-bestuurlijk-juridische
systeem heen fouten gemaakt.
Die hebben ertoe geleid dat dui
zenden mensen ‘groot onrecht is
aangedaan’. Gaswinning was voor
de staat en oliemaatschappijen
‘zo succesvol en lucratief dat er
amper oog was voor nadelige
effecten’.
Toch verwachten experts niet
dat dit kabinet zal opstappen. Zo
zegt Douwe Jan Elzinga, emeritus
hoogleraar staatsrecht aan de
Rijksuniversiteit Groningen:
„Wat ik verwacht is dat ze gaan
zeggen dat het op zichzelf aan
leiding zou kunnen zijn om op
te stappen, maar dat er nu andere
overwegingen zijn die het kabi
net er tóch toe hebben laten
besluiten om te blijven.” Volgens
hem zijn er allemaal ‘springende
dossiers’. „Zoals de stikstofcrisis,
de oorlog in Oekraïne en het
energieprobleem, waarbij het
niet wordt begrepen als je nu
zou opstappen.”
neemt, zegt de hoogleraar. Maar
het falen in Groningen is niet
zozeer één bewindspersoon of
één kabinet aan te wrijven. Een
hoofdschuldige ontbreekt.
Al vanaf 1959, nadat het eerste
gas bij Kolham werd ontdekt,
groeide de boel scheef. De bijna
onbeheersbaar geworden schade-
en hersteloperatie is wel vooral
iets van de laatste tien jaar, nadat
de bevingen in kracht toenamen.
Die in Huizinge in 2012 was een
keerpunt. Dat zorgt ervoor dat
ook Mark Rutte, die al die tijd
premier was, reden zou hebben
om eenzelfde conclusie te trek
ken als in 2021.
Rutte zelf noemde de conclu
sies ‘hard en pijnlijk’. Het is vol
gens hem ‘begrijpelijk dat de
Groningers boos en verdrietig
zijn en zich in de steek gelaten
voelen’. „De gaswinning begon
zestig j aar geleden mooi maar het
is voor de Groningers geëindigd
in een nachtmerrie. We moeten
als kabinet goed kijken wat we
ermee kunnen doen.” Vooralsnog
houdt Rutte alle vragen over de
politieke consequenties af. „Om
het werk van de commissie eer
aan te doen, moet ik niet nu al re
ageren op enkele onderdelen van
het rapport. Het moet nu over de
Groningers gaan en niet over ons
of over mij.”
Makkelijk gebaar
Volgens Bovend’Eert was het
aanbieden van het ontslag in 2021
meer symbolisch. „Toen kon je
makkelijk zo’n edelmoedig ge
baar maken, de verkiezingen
kwamen eraan.” Nu zit het kabi
net in een heel andere fase. „Het
heeft nog drie jaar te gaan.”
Met zo veel bestuurlijk falen
zou het niet gek zijn dat iemand
politieke verantwoordelijkheid
Ambtenaren en
bedrijven faalden,
maar ministers zijn
verantwoordelijk
- Tom Postmes, hoogleraar
R STATE N-GE N ER
Binnenkort komt de com
missie naar de Tweede Ka
mer om verantwoording af
te leggen over het rapport.
Eind april komt het kabinet
naar verwachting met een
reactie. Dan komt er hoe dan
ook een debat met staats
secretaris van Mijnbouw
Hans Vijlbrief. Waarschijnlijk
zal ook premier Rutte daarbij
zijn, mogelijk het hele kabi
net, omdat de problematiek
rond de gaswinning en de
hersteloperatie meerdere
bewindslieden raakt. Het is
daarna aan de Kamer om te
beslissen of zij nog vertrou
wen hebben in de bewinds
personen. Ook bepaalt de
Kamer of en zo ja welke
aanbevelingen van de com-
missie-Van der Lee worden
overgenomen.
- Paul Bovend’Eert, hoogleraar
Marcia Nieuwenhuis
Den Haag
Ook Mark Rutte getuigde voor de parlementaire enquêtecommissie. De premier wil niet ingaan op
de politieke consequenties van het rapport, fotophlnuhuis
GO MAANDAG 27 FEBRUARI 2023
HULYAKAT
ANNE KUIK
PETER KWINT
STIENEKE VAN
DER GRAAF
