Wat zegt de wetenschap
naar veilige plek
Door slimme folie-truc is er iets
meer kans op een Elfstedentocht
41 fis?
ïureku! ‘Moccona-moment’ met drank
‘Oplossing voor
zwakke plekken
op de route’
Wat is
bliksem?
15
daarom ook nog wel een keer
zijde. Gedurende de proeven
was het luchtruim boven de
Zwitserse bergtop gesloten voor
vliegverkeer omdat de laserstraal
overvliegende piloten zou kun
nen verblinden. Toch zou het ge
bruik van lasers bij luchthavens
geen probleem mogen zijn, om
dat voor delen van luchthavens
nu al vaak ‘no-flyrestricties’ gel
den. Op die plekken zouden la
sers kunnen worden opgesteld.
broeikas daarom goed kan werken
als je iets snel wilt laten afkoelen.
Ze ontwikkelden folie dat precies
het tegenovergestelde doet van
een broeikas: het zonlicht weer
kaatsen, en tegelijkertijd de aard-
warmtestraling doorlaten zodat
die kan uitstralen naar de atmo
sfeer.
Van de Giesen: „Als je dat folie
over de zwakke plekken in het ijs
spant, weerkaatst het dus zonlicht,
waardoor het niet het koude water
of ijs eronder kan bereiken. Tege
lijkertijd laat het folie wél de
warmtestraling van de aarde
door.” Hierdoor koelt het koude
water sneller af. „Op een winter
dag wordt het ijs daaronder elk uur
deze mensen omhoog
gaat. Mijn grootste mo
ment van inzicht kreeg ik
begin jaren 90 toen we
een groot onderzoek de
den naar gezondheid en
leefstijl. Die zaken wor
den bepaald door een
combinatie van geneti
sche aanleg, gedrag - zoals
roken, drinken en wel of
niet sporten - en omge
vingsfactoren zoals wo
nen en werk. In Eindho
ven deed ik een interview
met een alleenstaande
moeder met weinig geld
en precies in die tijd zag je
bijna dagelijks op tv de
koffiereclame van Moc-
cona: ‘Een moment voor
jezelf, een moment voor
Moccona’. Ze vertelde dat
ze elke dag een glas alco
hol dronk, dat was het
enige wat ze voor zichzelf
had en was haar ‘moment
voor Moccona’. Ter plekke
begreep ik dat armoede
een onderliggend pro
bleem is voor heel veel an
dere problemen. Ik reali
seerde me dat we mensen
niet alleen op hun keuzes
moeten aanspreken, maar
dat we er als maatschappij
voor moeten zorgen dat
iedereen in de omstandig
heden is om gezonde keu
zes te kunnen maken. Ik
heb beleidsmakers hierop
geattendeerd en zorgpro
fessionals geïnformeerd.
Zo kan je echt een veran
dering teweegbrengen.”
- Jim Jansen
Prijskaartje
Een ander aspect is dat aan
krachtige lasers vele malen
duurder zijn dan bliksemaflei
ders. „Maar als blijkt dat lasers
een prima wapen zijn tegen
blikseminslagen zal dat opwe
gen tegen het risico dat uiterst
gevoelige en kostbare infrastruc
tuur loopt bij gebrekkige be
scherming”, aldus professor
Manu Haddad - verbonden aan
het Morgan-Botti Lightning La
boratory van de universiteit van
Cardiff - in The Guardian. Voor
het zover is, is er nog een lange
weg te gaan. Het Zwitserse on
derzoeksteam wil nu ook op an
dere plekken, met andere condi
ties, het gebruik van lasers testen
om de ervaringen op de Zwit
serse bergtop te kunnen bevesti
gen. „Met lasers met nog meer
kracht en een hogere pulsfre-
quentie om het bereik te vergro
ten”, zegt Houard.
De inzet van lasers tegen blik
sem is de zoveelste bijdrage van
‘geo-engineering’, het inzetten
van nieuwe technologieën om
het klimaat te redden en de
mensheid beter te beschermen
tegen weersinvloeden. Met soms
gedurfde voorstellen, waaronder
het gebruik van ruimteschilden
die zonlicht weerkaatsen om de
temperatuur op aarde te verla
gen. Of het gooien van grote
hoeveelheden ijzer in de ocea
nen om de groei van plankton,
dat CO2 opneemt, te stimuleren.
Een andere techniek, ‘cloud
seeding’ (regen maken), wordt al
door tientallen landen gebruikt.
Onder meer door China, dat
door droogte de voedselvoorzie
ning van zijn enorme bevolking
gevaar ziet lopen. Men schiet er
chemicaliën de lucht in, waaraan
zich waterdruppeltjes hechten.
Als steeds meer chemicaliën en
druppels samenklonteren, wor
den ze te zwaar en vallen ze als
regen naar beneden.
1 millimeter dikker. Bijkomend
voordeel is dat los van het produ
ceren van het folie zelf, het ge
bruik ervan geen extra energie
kost, zoals dat bij het koelen met
airco’s wel het geval is.” Het folie
wordt daarom ook ingezet voor
andere toepassingen: zo worden er
bushokjes mee gekoeld in warme
landen.
Maar hoe haalbaar is het om dit
folie in te zetten voor een Elfste
dentocht? Van de Giesen: „Het is
natuurlijk niet realistisch om de
volledige route van 200 kilometer
onder folie te leggen. Maar we
kunnen dit hulpmiddel gebruiken
bij de zwakkere plekken op de
route, waar het ijs net niet dik ge
noeg wil worden. Zo zouden we
van een bijna-Elfstedentocht toch
een echte Elfstedentocht kunnen
maken.”
„Hoewel ik op de middel
bare school zeker niet al
tijd op de barricade stond,
had ik wel al een gevoel
dat het de bedoeling is dat
iedereen het - enigszins -
goed heeft in deze wereld.
Het rechtvaardig
heidsprincipe heeft er bij
mij altijd wel ingezeten. Ik
doe onderzoek naar
‘kwetsbare groepen’.
Denk bijvoorbeeld aan
mensen met een versla
ving of dakloze mensen.
In mijn werk probeer ik er
niet alleen achter te ko
men wat de oorzaken
daarvan zijn, maar vooral
wat we eraan doen kun
nen. Het moet leiden tot
antwoorden waardoor de
kwaliteit van leven van
ederlandse onderzoekers
toonden in 2009 aan dat
I het bij voorgaande edities
van de Elfstedentocht vijftien da
gen lang gemiddeld -4,2 graden of
kouder was geweest. De kans op
zo’n lange vorstperiode in ons
land wordt er niet groter op. Maar
volgens Nick van de Giesen, hoog
leraar watermanagement aan de
TU Delft, kan de natuur een beetje
worden gestuurd. Er is namelijk
speciaal folie ontwikkeld door een
Amerikaans chemiebedrijf dat het
aanvriezen van ijs een handje kan
helpen.
Natuurlijk blijft kou essentieel.
Maar het mooie is dat zodra de
temperatuur van het water onder
de 4 graden boven nul zakt, het al
gunstig wordt voor ijsvorming,
weet Van de Giesen. „Dat komt
doordat water vooral van bovenaf
bevriest. Water kouder dan 4 gra
den wordt namelijk, doordat het
afkoelt, lichter dan het warme wa
ter eronder. Het koude laagje wa
ter blijft daardoor aan de opper
vlakte liggen en bevriest sneller.
Voor ijsvorming moeten we dus
vooral dat bovenste laagje water
onder die 4 graden krijgen.”
Hoe doen we dat? De oplossing
vond men gek genoeg door broei
kassen te bestuderen, vertelt van
de Giesen. „In een broeikas schijnt
de zon door het glas en warmt
daardoor de grond en planten op.
Maar deze warmte van de aarde -
de warmtestraling - kan vanwege
dit glas niet ontsnappen uit de kas.
Daardoor wordt het extra warm in
een broeikas.” Onderzoekers be
dachten dat een omgekeerde
FOTO ANP
LARISSA BIEMOND
De indrukwekkende
lichtflitsen ontstaan
door een elektrische
ontlading in de atmo
sfeer, tussen twee
wolken of tussen een
wolk en de aarde als
de ladingen tegenge
steld zijn. Meestal is
de wolk positief gela
den, de aarde nega
tief. Bij die ontlading
overbruggen grote
massa’s elektronen
de onderlinge af
stand met onge
kende snelheid: tot
wel 150.000 kilome
ter per seconde. De
temperatuur kan
daarbij in een mil
joenste van een se
conde oplopen tot
30.000 graden Cel
sius. Dat is vijf keer
zo heet als de tem
peratuur op de op
pervlakte van de zon.
Deze hitte veroor
zaakt een lichtflits en
een geluidsgolf, de
donder, doordat door
die hitte de lucht snel
uitzet. Eerst is er de
flits, doordat licht
zich 100.000 keer zo
snel verplaatst als
geluid. De bliksem
straal heeft een
doorsnee van slechts
een paar centimeter
en een lengte van 6
tot 16 kilometer.
Wetenschappers
vertellen over hun
eurekamoment. Deze
keer Dike van de
Mheen (59),
hoogleraar
Transformaties in de
zorg aan Tilburg
University.
Kijk op de site bij
/wetenschap
Het is door de warme winters al meer dan 25 jaar geleden dat de Elfstedentocht op natuurijs werd gereden.
Ook deze winter lijkt de schaatstocht verder weg dan ooit. Toch is er iets meer hoop op terugkeer van het
unieke evenement, met dank aan een ingenieuze wetenschappelijke oplossing.
UNIVERSITEIT
VAN NEDERLAND
GO ZATERDAG 4 FEBRUARI 2023
Wetenschap wordt gemaakt in samenwerking met NewScïentiSt en met uWHNOBUID
'T■-- l
tS'?''
