Wat zegt de wetenschap
en hebben emoties
tUrekci! Baby in de brandende zon
Kan Oosterscheldekering de
stijgende zeespiegel nog aan?
Houdbaarheids
datum va n de
dam valt tegen
15
h
‘Stel je voor
datje met
je vinger
toppen
zou kunnen
ruiken,
proeven
én horen’
Wetenschap wordt gemaakt in samenwerking met NewSdentiSt
De Watersnoodramp van 1953 was de aanleiding om de Deltawerken te bouwen: de verzameling
waterwerken die Zuidwest-Nederland beter moest beschermen tegen de zee. Maar door
klimaatverandering staat die bescherming onder druk.
Wekelijks vertelt een
wetenschapper over
zijn eurekamoment.
Deze keer Felix van
Hotten (38), onder-
zoeker-docent aan
de Hogeschool
Rotterdam.
„Bij ecologische econo
mie, het vakgebied dat ik
bestudeer, kijken we op
een interdisciplinaire ma
nier hoe de ecologie en
economie in de westerse
wereld weer in balans met
elkaar kunnen komen.
Deze vorm van weten
schap begon in jaren 60,70
omdat toen voor het eerst
duidelijk werd dat we be
paalde grenzen -bijvoor
beeld die van groei - aan
het overschrijden waren.
Mijn grootste moment
van inzicht kreeg ik toen
ik erachter kwam dat eco
logische destructie en
sociaaleconomische onge
lijkheid hand in hand
gaan. Het was in 2016 en
ik was in Cape Maclear in
midden Malawi, waar ik
vrijwilligerswerk aan het
doen was. Ik liep langs een
veld en zag daar een
vrouw het land bewerken
met een kind op haar rug
dat slechts een paar uur
oud was.
Die vrouw in combina
tie met het pasgeboren
kindje daar in de bran
dende zon zetten me
enorm aan het denken. In
een flits zag ik dat de
mondiale verschillen zo
groot zijn - een vrouw
met een veredelde schep
terwijl wij in Nederland
de allernieuwste tractoren
hebben - dat we die af
stand eigenlijk nooit gaan
overbruggen. Daar ter
plekke wist ik: hier moet
ik wat mee. In de jaren die
volgden, ben ik in mijn
vrije tijd een boek over dit
thema gaan schrijven, De
golven en de kaap. Al
doende kwam ik erachter
dat ik hiernaar ook onder
zoek wil gaan doen.
En ja, ik ben optimis
tisch en hoop dat ik mijn
steentje kan bijdragen om
een oplossing te vinden
voor de grootste weten
schappelijk zoektocht
die de mens ooit heeft
gehad.”
- Jim Jansen
om zand de Oosterschelde in te
voeren, breken de slikken en
schorren langzaam af. „Ze zullen
de dijken daardoor minder goed
beschermen, terwijl door de op
warming tegelijkertijd de zeespie
gel wél stijgt.”
Wat kunnen we hier tegen
doen? Van Wesenbeeck noemt een
paar reële maar pijnlijke oplossin
gen. „We kunnen de Oosterschel
dekering afbreken. Dan kan de zee
makkelijker in- en uitstromen en
wordt er meer zand aangevoerd
voor de slikken en de schorren.”
Maar dan moeten alle dijken langs
de Oosterschelde worden ver
sterkt: een ontzettend dure opera
tie. Een andere optie is om de Oos
terscheldekering voor altijd te
sluiten en te bedekken onder een
flinke laag zand of steen. Van We
senbeeck: „Je maakt er een dichte
dam van, waardoor er geen open
verbinding meer is met de zee.”
Daardoor zal dan wel het water in
de Oosterschelde veranderen van
zout naar zoet. En dat is rampzalig
voor het beschermde dieren- en
plantenleven in de Oosterschelde.
Hoewel we in Nederland de ef
fecten van zeespiegelstijging niet
van vandaag op morgen gaan mer
ken, is het volgens Van Wesen
beeck essentieel om mogelijke op
lossingen nu al te gaan onderzoe
ken. En we moeten het probleem
niet nóg moeilijker maken dan het
nu al is: „We moeten ons nog
meer inspannen om de opwar
ming van de aarde en de daardoor
veroorzaakte zeespiegelstijging
zoveel mogelijk te beperken.”
UNIVERSITEIT
Igrl VAN NEDERLAND
en met UffiSS®
symmetrisch geordend. Het groot
ste en belangrijkste deel is het
‘protocerebrum’, de voorhersenen.
Het bevat de optische kwabben
die informatie van de samenge
stelde ogen verwerken, en de pad-
denstoellichamen met belangrijke
functies voor het verwerken van
informatie uit meerdere zintui
gen.” Hij noemt de paddenstoelli-
chamen de ‘harde schijf van de
bij, met een extreem grote geheu
gencapaciteit.
Een andere belangrijke taak is
weggelegd voor het zogeheten
centrale complex. Het bevat een
geavanceerd navigatiesysteem,
verzamelt informatie over afstand,
richting en oriëntatiepunten.
„Daardoor kan een bij die langs
een kronkelig pad naar een nieuwe
bloemen met nectar heeft gezocht,
bijvoorbeeld direct naar huis te
rugkeren, waarbij gegevens over
alle afgelegde afstanden en hoeken
die langs het uitgaande pad zijn
gedraaid, worden gebruikt.”
Dat bijen dezelfde genen heb
ben, wil niet zeggen dat zij de
zelfde ‘persoonlijkheid’ hebben.
Subtiele zintuiglijke verschillen
bepalen bijvoorbeeld dat informa
tie door de ene bij anders wordt
opgeslagen en gebruikt als door
een andere. Niet alle variatie tus
sen individuele bijen is ook erfe
lijk bepaald. Onderzoek wijst uit
dat sommige bijen agressiever zijn
dan andere, sommige werken har
der, zijn slimmer of reageren voor
zichtiger dan andere. „Net zoals er
‘persoonlijkheidsverschillen’zijn
tussen individuele bijen, kunnen
er ook dergelijke verschillen zijn
tussen kolonies van sociale bijen.”
Formeel bewijs voor een be
wustzijn van bijen levert Chittka
niet, maar per saldo stapelt het be
wijs voor een op zijn minst een
voudige vorm van bewustzijn zich
wel op, meent hij. „Maar het be
wustzijn van bijen zou wel eens
heel anders kunnen zijn dan dat
van mensen. Misschien hebben zij
unieke emotionele toestanden die
gepaard gaan met de opwinding
van het zwermproces of de sensa
tie van het ontdekken van een bij
zonder nectarrijk bloemtype. Ver
der werk is nodig om deze poten
tiële geestestoestanden en hun
bijbehorende fysiologische ge-
dragsuitingen te onderzoeken.”
Volgens Chittka is er alle reden
om de bijen te koesteren. „Bedenk
dat we ze nodig hebben om onze
gewassen te bestuiven, dat de
kaarsen door de eeuwen heen, ge
maakt van hun was, wetenschap
pelijke inspanningen hebben ver
licht, en dat het oogsten van hun
honing misschien wel de nodige
koolhydraten heeft geleverd voor
de kostbare vergroting van de her
senen van onze voorouders en zo
dus de evolutie van het menselijke
bewustzijn kunnen hebben aan-
ge wakkerd. We hebben veel aan
de bijen te danken.”
et beroemdste onderdeel
van de Deltawerken is zon-
H der twijfel de Oosterschel
dekering. „Het was een toppunt
van ingenieurswerk”, vertelt
expert in waterbouw en natuur
Bregje van Wesenbeeck (TU
Delft). „Het is een halfopen dam
die bij rustig weer open blijft, zo
dat het zeewater de Oosterschelde
in kan. Daardoor blijft het plan
ten- en dierenleven daar in stand.”
Bij zware stormen sluiten de
schuiven in de kering, om het
hoogwater buiten de deur te hou
den en overstromingen te voorko
men. Toen de kering in 1986 opge
leverd werd, was de verwachting
dat die ons zeker honderd jaar be
scherming zou bieden.
Maar doordat in het verande
rende klimaat de zeespiegel naar
verwachting gaat stijgen, komt de
houdbaarheidsdatum van de ke
ring eerder in zicht. Niet alleen
omdat de dam maar 40 centimeter
zeespiegelstijging aankan, maar
ook doordat er sinds de bouw van
de kering minder zeewater de
Oosterschelde in en uitstroomt.
Daardoor voert de zee te weinig
zand aan.
En dat heeft gevolgen voor de
slikken en schorren in de Ooster
schelde: zand en modderplaten die
met eb boven, en met vloed onder
water zijn. „Zij beschermen de dij
ken langs de Oosterschelde,” ver
telt Van Wesenbeeck. „Schorren
en slikken breken de golven en
verminderen de waterdiepte,
waardoor minder hoge golven bij
de dijk komen.”
Doordat er minder stroming is
koesteren
FOTO ROBIN UTRECHT
LARISSA BIEMOND
Bijen hebben
een eigen
persoonlijkheid.
FOTO MARIT VAN
EKELENBURG
Kijk op de site bij
/wetenschap
GO ZATERDAG 28 JANUARI 2023
o.
't.