‘Als een bedrijf
klaprozen afdrukt op
een pak MELK verkoopt het
meteen beter’
manier om te verbinden. Als
wij samen zouden eten in een
restaurant en jij bestelt hetzelfde
als ik, dan geeft dat al een band,
nog voordat we met elkaar hebben
gesproken.’
‘Voedsel is ook een middel om
je te onderscheiden, dat klopt.
Als jij een decaf haver flat bestelt,
dan plaats je jezelf al in een
andere groep dan iemand die
zegt: doe mij maar een lekker
bakkie. Dat is overigens altijd
zo geweest. Bijna alle religies
schrijven van oudsher voor wat
hun gelovigen wel of niet mogen
eten. Daar waren ook praktische
redenen voor. Taboes gaan vaak
over dierlijke eiwitten, want die
waren schaars maar essentieel
voor ons voortbestaan. In het
Amazonewoud zijn bepaalde
vissen nog steeds voorbehouden
aan mannen, en dat zijn natuur
lijk net de beste vissen. In veel
gezinnen in India eten de vrouwen
na de mannen. In West-Europa
is het belang van religie sterk
afgenomen, maar nu is voedsel
zelf een vorm van religie geworden
en zijn het bloggers en diëtisten
die vertellen wat je niet mag.’
Gij zult geen vlees eten?
‘Vlees is in bepaalde kringen een
symbool van het kwaad geworden.
Wie goed doet eet geen vlees omdat
het funest is voor het klimaat,
voor het dierenwelzijn, voor de
gezondheid, enzovoort. Daar valt
veel op af te dingen. Maar zo
iemand zegt impliciet ook dat
hij zichzelf beter vindt dan de
ander. En dat is helemaal onzin.’
‘Niet per se. Dierlijke eiwitten zijn essentieel,
vooral voor ouderen en kinderen. Die hebben
een kleinere maag en die moeten dus extra
letten op de verhouding tussen eiwitten en de
andere voedingsstoffen die ze binnenkrijgen.
Gezonde mensen in de leeftijd tussen 25 en
55 kunnen zeker met véél minder vlees toe,
maar het is onzin om het iedereen te ontzeggen.
De mens heeft soms de neiging om wat hij
voor zichzelf goed acht, ook het beste voor
anderen te vinden. Weet je nog dat macro
biotisch eten ‘in’ was? Ook nu zijn er weer
influencers die je rauwkost voorschrijven.
Maar rauwkost kenmerkt zich door een
enorm volume voor weinig calorieën. Kinderen
op een macrobiotisch dieet kregen een groei
achterstand. Niet alleen fysiek maar ook
cognitief. Er zijn mensen op dat onderzoek
gepromoveerd, juist mensen trouwens die
hun kinderen ook op zo’n dieet hadden. Die
zijn er meteen mee gestopt.’
‘Het feit dat jij het formuleert als ‘goed bezig
zijn’, zegt al veel over hoezeer voedsel een
ethische kwestie is geworden. Jammer, want
ik denk dat je niet aan één voedingsmiddel
een morele waarde kunt toekennen, het gaat
juist om het hele patroon. Is het ‘goed’ om
gezonde blauwe bessen te eten? Die worden
’s winters ingevlogen vanaf de andere kant
van de wereld en verkocht in plastic emmertjes,
daar zijn best bezwaren tegen. Aan de andere
kant, het geeft ook weer werkgelegenheid in
die landen, dat moet je ook niet uitvlakken.’
LOUISE FRESCO PLEIT voor bewust eten. Dus
niet handenvol bessen of stukken vlees achte
loos naar binnen happen. En verder is het,
zegt ze, gewoon erg ingewikkeld. Vrije-uitloop-
eieren? ‘Prima. Maar kippen lopen buiten meer
risico op vogelgriep. Buiten lopen kost ook
meer energie, dus hebben ze meer voedsel
nodig, dat betekent meer CO2-uitstoot. Ook
de broeikasgassen die koeien uitstoten kun
je het beste opvangen als ze in een stal staan.’
‘Kun je het begrip geluk op een
koe toepassen? Koeien hebben
bewustzijn en we kunnen goed
meten hoe ze zich voelen. Maar
het is toch lastig te zeggen of ze
gelukkiger zijn of niet. Het heeft
meer te maken met het beeld
dat wij als mensen hebben van
buiten, van de natuur. Daarom
gebruiken marketeers ook zo
vaak woorden als natuurlijk,
zongerijpt, eerlijk, puur. Ik zag
het vanmorgen nog ergens staan:
de natuur heeft het goed met ons
voor. Klinkt fijn, maar is onzin.’
Is de natuur niet beter dan de
boerderij?
‘Al ons voedsel uit de natuur
halen kan helemaal niet. We
zouden de natuur te gronde
richten. Landbouw hebben we
echt nodig. En dat de natuur
goed zou zijn, is een hardnekkig
misverstand. De natuur heeft
geen intentie met ons, die is
volkomen neutraal. Gebaseerd
op concurrentie en verdringing.
Dieren in de natuur hebben een
kort, angstig en vaak hongerig
leven. Coronavirussen zijn even
zeer natuur als panda’s of heide
velden. Maar door de combinatie
van overvloed, industrialisatie,
urbanisatie en het wegvallen van
religie zijn we als mens zoekende
geworden. We verlangen naar
harmonie. Naar iets dat te midden
van alle onzekerheid nog oor
spronkelijk is: de paradijselijke
natuur. Dus als een bedrijf klap
rozen afdrukt op een pak melk
wordt het meteen beter verkocht.’
Is melk van Klara 4 op boerderij
Zonneweide gezonder dan die
van een anonieme koe?
‘Niet per se, maar er zijn mensen
die er gelukkiger van worden.
Omdat ze streven naar het
authentieke. Prima. Maar besef
dat het een luxe is. De meeste
mensen zijn gewoon blij dat ze
betaalbare melk hebben. Het feit
dat wij in Nederland hoogwaardig,
dat wil zeggen gezond en niet-
bedorven voedsel duurzaam
30
VI
Is eten tegenwoordig niet een
reden om een ander juistte
veroordelen?
Wie geen vlees eet is toch ‘goed bezig’?
Goed bezig voor het klimaat dan?
Maar koeien zijn toch gelukkiger
in de wei?