Oud Nieuw 17
haar nieuwe job valt Poetin Oekraïne binnen
Veel Russen zijn
het absoluut niet
eensmetwater
gebeurt. Ze voelen
schaamte, schuld
Ik ben niet het type
vrouw dat een leans
laat lopen vanwege
mijn partner, zo
komjeerniet
Vrouw van het jaar
De interesse in Rusland erfde Iris de
Graaf van haar oma, die was geboren in de
toenmalige Sovjet-Unie. Met haar jongste
dochter, Iris’ moeder, ondernam zij vanaf
de jaren 70 reizen naar haar moederland.
Thuis in Leeuwarden vertelde ze erover.
Haar kleindochter raakte gefascineerd
door de mysterieuze taal en vergaapte zich
aan de fotoboeken van de reizen. Als tie
ner oefende ze Russisch met een cursus
op een cassettebandje.
Ze begon aan een universitaire studie
Russisch. Die bood een uitwisselingspro
ject met Sint-Petersburg, waar ze een jaar
tje woonde. Vraag haar naar 2013 en De
Graaf spreekt vol warmte over ‘de goede
jaren van Rusland’, waarin de banden met
het Westen warm leken en de toekomst
goudomrand.
Tijdens haar daaropvolgende postdocto
raal journalistiek begon in Rusland de de
mocratische neergang. De Graaf, ze sprak
inmiddels vloeiend Russisch, liep stage bij
de NOS en werd steeds vaker betrokken
bij items over het land. Toen de corres-
pondentenpost in Moskou in 2020
vrijkwam, solliciteerde ze.
„Een paar oudooms met wie ik nauwelijks
contact heb. Ze zijn oud en conservatief.
Mijn moeder sprak ze nog wel, maar dat is
sinds februari ook kapot. De oudere gene-
„Traumatiserend vond ik dat. Natuurlijk
was het niet onverwacht, maar ik dacht al
leen: hoe moet dat dan? Ik moet zo live!
Hoe kan ik op een vliegtuig stappen? Ik
was overspannen en oververmoeid, maar
had me wel voorbereid op een langer ver
blijf.”
„Al sinds de invasie had ik een vlucht-
koffer in de gang staan. Met mijn pas
poort, een EHBO-set, een joggingpak, wat
persoonlijke kaartjes, een blouse en een
blazer voor het geval ik onderweg live zou
moeten. Maar de harddisk met mijn werk-
archief, mijn lievelingskleding, make-up
en parfum was ik vergeten.”
„Natuurlijk begreep ik de beslissing
„Ik hou er rekening mee, maar doe er niets
minder om. Ik ben wel een beetje voor
zichtig als ik met mijn vriend bel, we hou
den onze gesprekken kuis.”
„Ik weet helaas niet hoe het nu met haar
is. Meestal worden demonstranten na een
paar uur met een waarschuwing weer
vrijgelaten. Ik ken de kritiek dat we men
sen op deze manier in gevaar brengen,
maar iedereen weet heel goed hoe de een-
suurwetten in elkaar zitten. Deze Irina zei
voor ons gesprek: ‘Als ik zwijg, ben ik
geen mens meer.’”
„Zoals zij zijn er meer hoor. Het lijkt
soms alsof iedereen hier staat te applau
disseren voor Poetin, maar veel Russen
zijn het absoluut niet eens zijn met wat er
gebeurt. Ze voelen schaamte en schuld.”
„Niet iedereen durft die uit te spreken
voor een camera, ze beseffen dat er iets
kan gebeuren, maar het is niet zo dat de
politie de dag erna altijd voor de deur
staat. Het werkt willekeurig.”
„Ik ben vrij nieuw als correspondent. Ik
twijfelde eraan of ik klaar was voor zoiets
groots. Nog een reden voor paniek was dat
het ons verboden werd om ander nieuws
te brengen dan het Russische ministerie
van Defensie. Hoe moest ik aan mijn in
formatie komen? Er was geen handboek.”
„Maar mijn moeder zei: ‘Alles wat je tot
nu toe hebt gedaan, heeft je hierop voor
bereid. Je hebt geen andere keus dan het te
doen. En je kunt het ook.’ En ze had gelijk.
Het lukt blijkbaar, want ik doe het. Maar
zo heb ik het nooit gewild.”
ratie luistert naar de staatsmedia en staat
vierkant achter de president. Overal in
Rusland verscheurt dat families.”
iets eten, teksten voorbereiden, een beetje
make-up op en dan de eerste uitzending
in. Daarna een halfuurtje om te lezen, te
bellen of op een andere manier aan
nieuwe informatie te komen. En dan be
gon het weer opnieuw, ’s Nachts sliep ik
hoogsten twee uur. Mijn brein, eenmaal
in bed, wilde gewoon niet meer uit.”
„Zijn ervaring was tweeledig. Hij was ver
baasd over de kwaliteit van leven, over de
moderne architectuur in de steden. Maar
we maakten ook vervelende dingen mee.
Racisme in Rusland is veel minder ver
dekt dan in Nederland. Op straat werden
er middelvingers opgestoken, beveiligers
achtervolgden hem in winkels en er is
zelfs voor zijn voeten gespuugd. Hij wil er
nu niet meer wonen, dat klopt. Toch komt
dat vooral door de huidige omstandighe
den. Maar ik ben blij dat hij in elk geval
weet hoe mijn leven er daar uitziet.”
ook. Er gingen geruchten over een staat
van beleg, de grenzen zouden misschien
volledig op slot gaan, het werken voor
journalisten zou onmogelijk worden.
Maar toch: ik wilde mijn werk doen.”
Iedereen was blij dat ik veilig was,
maar thuis zat ik als een dood vogeltje op
de bank. Ik ging natuurlijk door met wer
ken. Maar elke keer dat ik het Media Park
in Hilversum opreed, werd ik ermee ge
confronteerd dat ik niet was waar ik
hoorde te zijn: in Rusland.”
„Dat weet ik niet precies. De eerste weken
vond ik heel spannend. Ik zat vol twijfel:
wat gebeurt er met de mensen die ik in
terview? Wat als iemand wordt opgepakt?
Het is natuurlijk precies hoe psychologi
sche repressie werkt. Op een gegeven mo
ment durft niemand meer.”
„Maar na een tijdje vond ik een soort
zelfvertrouwen. Het helpt niemand iets
om hier elke dag bang te gaan zitten zijn,
bedacht ik. Nu doe ik gewoon mijn werk
en probeer ik de censuur, die per 1 decem
ber verder is verscherpt, in mijn achter
hoofd te houden. Maar garanties dat het
goed gaat, zijn er niet.”
„We wilden proberen elkaar toch zoveel
mogelijk te zien. We hadden ervaring met
long distance omdat hij onze eerste jaren
nog in Parijs woonde. Door corona veran
derde alles. Hij kreeg geen inreisvisum.
Toen hebben we wel getwijfeld over hoe
we verder moesten.”
„Ik ben niet het type vrouw dat zegt: ‘ik
laat deze kans lopen vanwege mijn part
ner.’ Met die houding kom je niet op de
plekken die nu vooral door mannen wor
den bezet. Mijn vriend staat er gelukkig
net zo in als ik. Hij gunt me mijn carrière.
‘We vinden wel een weg’, hebben we toen
gezegd.”
„In dat coronajaar hebben we elkaar
acht maanden niet gezien. En nu is het
niet veel anders. Maar oké, we made it. Hij
is voor mij naar Nederland verhuisd en nu
heb ik hem daar achtergelaten, een opof
fering waarvoor ik hem dankbaar ben.”
„Ik ben toen even ingestort. Het was de
eerste gelegenheid om even mijn emoties
te tonen. ‘Ik kan dit niet, ik wil dit niet’,
zei ik door mijn tranen heen. Ik besefte
dat alles ineens anders was. Dat het Rus
land dat ik kende en waardoor ik gefasci
neerd was geraakt niet meer bestond. De
toekomst was in één klap kapot. Ik dacht
aan onze vrienden in Oekraïne, elke Rus
kent daar mensen, maar ook aan mijn
werk en mijn vrijheid hier.”
„Sterker, ik weet zeker dat het gebeurt.”
Hoe is het dagelijks leven in Moskou nu?
„Op het eerste gezicht is er weinig veran
derd. Er vallen hier geen bommen, het is
nog steeds erg druk. De Russen zijn be
zorgd, zeker na de mobilisatie van sep
tember, maar passen zich vrij gemakkelijk
aan aan de nieuwe werkelijkheid.”
„Winkels zijn gewoon open, alleen
die van de westerse merken niet. Star
bucks heet nu Star’s Coffee en McDo
nald’s veranderde in Vkusno i tochka, wat
je vertaalt als ‘Lekker, punt uit’. Toch, ter
wijl Oekraïne nauwelijks elektriciteit
heeft, brandt hier overal kerstverlichting.”
Het tijdschrift Harper’s Bazaar
noemde Iris de Graaf ‘onbevreesd
en vastberaden’ en riep haar zelfs
uit tot Woman of the Year.
PRIVÉFOTO
Heb je nog familie in Rusland?
De NOS haalde je negen dagen na de
invasie weg uit Moskou.
Geldt dat ook voor wat je privé doet?
En jullie bronnen? Een vrouwelijke
demonstrant die je in oktober op straat
interviewde werd voor de camera door
de politie meegenomen.
Wat dacht je dat je niet zou kunnen?
Jullie waren in 2021 nog twee keer
samen in Rusland. Ik begreep dat hij
afknapte op het racisme daar.
Je bleef tot juni vanuit Nederland werken
en keerde toen terug naar Moskou. Is het
er nu veilig?
Toen je werd aangenomen, bleef je
vriend Lionel, een Fransman uit Guade
loupe, achter in Haarlem.
Halverwege die eerste dag kreeg je je
moeder aan de telefoon.
Houd jij er rekening mee dat alles wat je
maakt wordt gescreend?
moet over 10 minuten live’
GO ZATERDAG 31 DECEMBER 2022
s
