15
Doel van het centrum
eigenlijk gewoon een Nederlandse kolonie", zegt Van
Koningsbrugge. ,,Het eerste ziekenhuis van Rusland,
de eerste wapenfabriek, de eerste goede landkaarten
van dat enorme land: er staat allemaal een Neder
landse handtekening onder. In de 17de eeuw had je in
Moskou een vreemdelingenwijk; dat was een soort
openluchtmuseum van de moderniteit, naar Neder
lands model gebouwd. Met stoepen, bruggen: een
beetje Amsterdam.'' En toch, als je het totaalplaatje
bekijkt, is de relatie tussen de twee landen de afgelo
pen eeuwen nooit innig geweest. Kraft van Ermel vat
het samen als 'een geschiedenis van wederzijds onbe
grip'. ,,Nederland en Rusland zochten elkaar wel op,
verwachtten dan dingen van elkaar, maar die ver
wachtingen werden om allerlei redenen nooit waar
gemaakt.''
Valkuil
Een merkwaardige mix van verwachtingen en onbe
grip; misschien is die wel te verklaren door het gege
ven dat de gemiddelde Rus qua uiterlijk redelijk op
ons lijkt, maar in veel opzichten totaal anders in het
leven staat dan de Nederlander. Van Koningsbrugge:
,,Een Nederlandse ambassadeur zei een keer: 'Waren
de Russen maar paars geschilderd, dan konden we
meteen zien dat ze anders zijn.' Denken dat ze het
zelfde zijn is echt een valkuil."
Het heeft allemaal zo zijn redenen: de totaal ver
schillende geografie, grote historische ontwikkelin
gen die het ene land passeerden en het andere vol
raakten, en ook: Rusland ligt nou eenmaal niet naast
de deur. Dan krijg je dus ook andere mensen, betogen
de twee Ruslandkenners. En staatshoofden met een
compleet andere regeringsstijl.
Dat Poetin als een autocraat met harde hand dat
immense land regeert, het is typisch Russisch, zegt
Van Koningsbrugge. De bevolking is door de eeuwen
heen nauwelijks iets anders gewend. Van Konings-
brugge: ,,Wij zijn ook weleens boos op onze regering.
Maar dat is ook omdat wij iets verwachten van onze
leiders. De gemiddelde Rus heeft geen verwachtin
gen, die wendt zich van de politiek af. Heel cynisch,
maar het is puur een overlevingsmechanisme. Veel
Russen leiden een hard bestaan, ze zijn echt op zich
zelf aangewezen.''
Russen en Russinnen die zich in Groningen meld
den voor een zomerschool - helaas staat deze zin in
verleden tijd - kregen van Van Koningsbrugge stee
vast de vraag: 'Wat zie je in Rusland wel, maar hier
niet of nauwelijks?' 'Politie en militairen', was dan
het antwoord. ,,In feite probeerden we ze hier ge
woon op te voeden in democratie, ze een beetje te
vernederlandsen.'' Kraft van Ermel: ,,Je merkte dat ze
het heel lastig vinden om kritische vragen te stellen.
Bijvoorbeeld als het gaat om de geschiedenis. Ik ver
telde dan vaak wat over het koloniale verleden van
Nederland, en dat dat een lastige, pijnlijke discussie
is. Op die manier probeerde ik ze een spiegel voor te
houden: geschiedenis is niet alleen wat de overheid je
vertelt.''
MH17
Een zeer recent stukje geschiedenis waarover de ge
wone Rus nog wel wat onderwijs kan gebruiken: de
ramp met vlucht MH17, die in juli 2014 in Oost-Oek-
raïne uit de lucht werd geschoten door een BUK-ra-
ket, zéér vermoedelijk door Rusland geleverd. Van
Koningsbrugge: ,,In de jaren daarna bleven we maar
Russen tegenkomen die zeiden: 'Het is toch niet
waar?' Alsofje zo'n BUK-installatie bij de Albert
Heijn kan halen.'' MH17 leidde tot een absoluut diep
tepunt in de Nederland-Russische betrekkingen.
Poetin winkelt selectief
in het verleden en maakt
daar propaganda van.
Dat is altijd gevaarlijk
Het maakt de oorlog die Poetin ontketende in buur
land Oekraïne voor Nederland extra beladen: er
wordt nota bene gestreden om grond waarboven 193
Nederlanders sneuvelden. Die grond kan straks van
Rusland zijn. ,,Intens tragisch voor nabestaanden'',
weet Kraft van Ermel. ,,Zolang de Russen geen
betrokkenheid erkennen, kan de relatie tussen
Nederland en Rusland ook nooit normaal worden.
MH17 is zoiets groots.''
Veel bozer
Juist de vliegramp verleidde de internationaal opere
rende Georgische journaliste Natalia Anteleva om
een artikel te schrijven met de vraag: waarom zijn de
Nederlanders niet nog veel bozer over wat er nu in
Oekraïne gebeurt? ,,Die vraag stel ik me al langer'',
zegt Kraft van Ermel. ,,We hebben terecht een appel
tje te schillen met Rusland, en niet zomaar één. Maar
het land dat het zwaarst te lijden heeft onder de Rus
sische politiek, en dat land heet Oekraïne, daar heb
ben wij sinds 2014 dus consequent niets voor gedaan.
Ja, nü sturen we wapens. Maar het is heel laat."
Kraft van Ermel promoveerde bij het Neder
land-Rusland Centrum op een studie op de politieke
ontwikkelingen van 1991 tot 2019 in Oekraïne, en het
beeld dat politici sinds het uiteenvallen van de Sov
jet-Unie van Oekraïne en zijn geschiedenis proberen
te scheppen. Zijn de Oekraïners echte Europeanen?
Hoe gaan ze om met het communistische verleden?
Hoe eerlijk zijn ze over hun rol in de Tweede Wereld
oorlog? Al dat soort vragen passeren de revue.
Wie het boek leest dat het eindresultaat van de pro
motie is, begrijpt niet alleen meer van het land van
Zelenski, maar ook van de twijfelachtige claims waar
mee Poetin de oorlog in Oekraïne ontketende. ,,Het is
een ontzettend relevant boek'', zegt Van Konings-
brugge. ,,Het laat zien hoe politici de geschiedenis
gebruiken om hun handelen te rechtvaardigen. Zoals
Poetin het nu ook doet. Hij winkelt selectief in het
verleden en maakt daar propaganda van. Dat is altijd
gevaarlijk."
Om dat soort dingen te begrijpen, om te snappen
wat voor landen Rusland en Oekraïne zijn, en wat wij
daar als Nederland mee zouden moeten, daarvoor is
het Nederland-Rusland Centrum op aarde. ,,Wij
willen dingen inzichtelijk maken, bijdragen aan
meer kennis en daardoor meer begrip'', zegt Kraft van
Ermel.
Waar ook nog wel wat denkkracht voor nodig is:
hoe de toekomstige relatie met Rusland eruit zou
moeten gaan zien. Van Koningsbrugge: ,,Nu is de re
latie kapot, en het is moeilijk om over de toekomst na
te denken als het verleden niet eens verwerkt is. Maar
je moet het toch doen. Rusland is geen China, het ligt
hier in Europa, we zullen iets met het land moeten.''
Wat zou helpen in de toekomst: dat Russen zichzelf
massaal paars gaan schilderen. Maar dat zal wel niet
gebeuren. Gelukkig kunnen we het Nederland-Rus
land Centrum bellen.
GO DINSDAG 21 JUNI 2022
'v*.
G Hans van Koningsbrugge (links) en Nicolaas Kraft van Empel. foto corné sparidaens
Het Nederland-Rusland Centrum, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen,
werd opgericht in 2007 en richt zich op het aangaan van zakelijke en culturele
contacten tussen Nederland en Rusland. Vanuit het centrum worden cursussen
gegeven, wordt onderzoek gedaan en ook konden Nederlandse ondernemers
die de Russische markt op wilden, er tot voor kort terecht voor advies.
- Hans van Koningsbrugge,
Nederland-Rusland Centrum
