Schrijver van 'De meeste mensen deugen' over denkwijze van
16
'Hoe kan je
iemand die in zo'n
andere wereld
leeft een stap
terug laten doen?'
'Je wordt
schaamtelozer
naarmate je
langer aan de
macht bent'
,,Je bent niet de
eerste die me dat
in deze weken
vraagt en mijn antwoord is steeds
hetzelfde. Ik geloof er nog altijd
voor de volle 100 procent in.''
,,Ik begin mijn boek met het ver
haal over Adolf Hitler die dacht dat
hij het Britse volk wel even zou
knakken met bombardementen.
Het tegendeel bleek waar. De Brit
ten waren veel moediger, sterker
en meer eensgezind dan Hitler
verwachtte. Precies hetzelfde zien
we nu in Oekraïne. Ook daar dacht
Poetin wel even over een volk
heen te walsen, ook daar zien we
dat een diepe crisis het beste in
mensen naar boven kan halen. Dat
geeft me hoop. Maar hoop is niet
hetzelfde als optimisme. Ik ben
ook angstig en somber. Niet voor
niets gaat een groot deel van mijn
boek over de vraag waarom de
mens, als hij in wezen een vrien
delijke soort is, tot zulke vreselijke
dingen als oorlog in staat is.''
„Vooropgesteld: ik ben geen Rus
land- of Oekraïne-expert. Maar als
historicus geloof ik niet dat het
westen de agressie van Poetin heeft
'uitgelokt'. Dit is bovenal Poetins
oorlog. Hij kon het niet verdragen
dat Oekraïne steeds meer naar
waarden als vrijheid en diversiteit
verlangde en steeds dichterbij de
Europese Unie kroop. Het Oekrai-
ense vrijheidsverlangen botste kei
hard met Poetins duistere visie van
een Groot-Russisch rijk, waarvan
Oekraïne een onvervreemdbaar
deel zou zijn. Ik denk dat we het
hier bovenal hebben over een ideo
logische strijd, met aan de ene kant
een land dat vecht voor zijn vrij
heid en aan de andere kant een dic
tator die zichzelf meet aan histori
sche heersers als Ivan de Verschrik
kelijke en Peter de Grote. Poetin
denkt dat het liberalisme dood is
en dat hij het Russische rijk in
oude glorie moet herstellen; ook
als Oekraïne juist bij het liberale
Europa wil horen. Er is maar één
hoofdschuldige: Poetin.''
,,We geven wel eens af op de Hol
landse 'maaiveldcultuur', waar
niemand boven de middenmoot
mag uitstijgen, maar eigenlijk is
die cultuur zo gek nog niet. Als
een machthebber zich te veel in
beeldt, wordt hij in gezonde de
mocratie weggebonjourd. Maar als
een democratie niét goed functio
neert, leiders hun macht jaar na
jaar kunnen uitbreiden, dan ont
staat het fenomeen van 'the survi
val of the shameless'. Je klimt op
omdat je schaamteloos bent én je
wordt schaamtelozer naarmate je
langer aan de macht bent. Ik denk
dat we dat ook kunnen zien bij
Poetin. Macht corrumpeert. En de
harde realiteit is dat één dictator
meer schade kan aanrichten dan
één miljoen burgers goed kunnen
doen. Let wel: die dictator heeft al
tijd 'de schaamlap van het goede'
nodig, en zal altijd claimen dat hij
een hoger doel heeft. Voor Poetin
is dat het onzinverhaal van de 'de
nazificatie' van Oekraïne.''
,,Ik denk dat we de vrijheid van de
consument niet moeten verwar
ren met de vrijheid van de burger.
Je kan lekker shoppen, naar Ikea en
McDonald's gaan, maar dat wil
nog niet zeggen dat je in democra
tische zin 'vrij' bent. De verkiezin
gen in Rusland verlopen al jaren
niet eerlijk. En we moeten niet on
derschatten hoe erg de roebelcrisis
eind jaren 90 erin hakte. Een col
lectief trauma, Russen verloren al
hun spaargeld. Die periode doet
denken aan de hyperinflatie van
de jaren 20 in Duitsland, een eco
nomische chaos waar Hitler uit
eindelijk van profiteerde. Juist in
een periode van economische de
pressie klinkt vaak de roep om een
'sterke man'. Poetin beloofde de
Russen stabiliteit en kon zo steeds
meer macht vergaren. En trou
wens: wat Poetin tot op de dag van
vandaag enorm helpt, is dat hij via
de winning van gas en olie op een
makkelijke manier aan veel geld
voor zijn oorlogsmachinerie kan
komen.''
„Sommigen noemen Poetin knet
tergek maar in zijn realiteit zijn
wij knettergek en is hij heel ratio
neel bezig. Vijftigduizend doden?
Honderdduizend? In Poetins reali
teit is dat bijzaak. Hij gelooft niet
in individuele mensenrechten. De
grote vraag is dan ook: hoe kan je
iemand die in zo'n andere wereld
leeft toch een stap terug laten
doen? Dat is heel moeilijk. Ik denk
dat je heel, heel doordacht moet
manoeuvreren. En gelukkig wor
den we in de EU of VS op dit mo
ment niet geleid door de grootste
schreeuwers maar door - vind ik -
nuchtere politici als Biden en
Scholz.''
,,Iedereen die nu niet voor dialoog
is, verwijst natuurlijk naar die
mislukte strategie van appease
ment (vrede handhaven door con
flicten te mijden, red.) aan de
vooravond van de Tweede Wereld
oorlog. Maar er is wel een groot
verschil met toen. Hitler had geen
atoomwapens, Poetin wel. Zal hij
ze inzetten? We hopen van niet,
maar weten we het zeker? Durven
we ook een kleine kans op een
atoomoorlog te riskeren? Ik denk
dat het heel onverstandig is om te
roepen dat hij sowieso bluft.''
,,Wie ben ik om vanuit het com
fort van dit café waar ik met jou in
alle vrijheid zit te praten daar iets
over te zeggen? De waarheid: we
weten niet goed wat de Russen
denken. Het is heel moeilijk om te
weten wat mensen denken in een
dictatuur: het denken zelf is ge
vaarlijk geworden. Elk vuurtje van
verzet wordt uitgestampt. En de
geschiedenis toont aan dat revolu
ties vaak pas ontstaan als er enige
ademruimte is, als je kranten mag
lezen, mag debatteren, demon
streren. Dan pas ontstaat het ge
voel: als die durft, dan ik ook, zoals
bijvoorbeeld bij de Arabische
Lente.''
ZATERDAG 26 MAART 2022 GO
Geloof je nog in
de titel van je
boek?
Zelfs nu bloederige oorlogsbeel
den ons dag in dag uit overspoe
len?
Had deze oorlog voorkomen kun
nen worden?
Als de meeste mensen deugen,
hoe kon Poetin dan zo machtig
worden?
Waarom zijn de Russen niet op
enig moment in opstand geko
men? Ze hadden na de val van de
muur ook meer vrijheid.
Wie kan de oorlog eindigen?
Je werpt de vraag zelf op. Valt er
met Poetin te praten?
Geloof jij in het scenario dat het
Russische volk Poetin afzet?
In je boek leg je uit dat soldaten
vechten eigenlijk haten. Hoe dich
ter ze bij de vijand staan, hoe min
der ze geneigd zijn die pijn te
