Oekraïense school
helpt waar ze kan
m
leugens, angstzaaien en mediacontrole'
9
Op de Oekraïense school in
Voorburg is het de laatste
weken een drukte van belang.
Tussen de taallessen door
worden er spullen en geld
ingezameld voor het
kapotgeschoten vaderland.
Om te zeggen dat Oleksandra
Khokhla (36) veel aan haar hoofd
heeft, is nogal zacht uitgedrukt.
Tijdens een rondje door de
Oekraïense zaterdagschool, onder
de rook van de A12 in Voorburg,
vliegen de vragen en verzoekjes
haar om de oren. In de ene hoek
van het gebouw worden spullen
ingezameld voor het door oorlog
getroffen thuisland. Zo meteen
moet Khokhla taalles geven aan
5- tot 7-jarigen. En dan zijn er ook
nog eens tientallen gevluchte
Oekraïners die zich bij het
schooltje melden met vragen over
hoe het allemaal werkt in Neder
land.
,,Ik heb ook nog gewoon een
baan als docent wiskunde", ver
zucht Khokhla. ,,En die oorlog. Ik
heb een paar keer per dag contact
met mijn ouders, ze wonen in het
westen van Oekraïne. Ze slapen
met hun kleren aan, zodat ze snel
naar de schuilkelders kunnen als
het luchtalarm afgaat. Het is
vreselijk."
Bij een docent die kinderen
wekelijks onderwijst in de taal,
cultuur en tradities van het land,
doet de manier waarop de Russi
sche president Vladimir Poetin
haar thuisland wegzet als een
vazalstaat ontzettend veel pijn.
,,Hij ontkent alles wat en wie wij
zijn. Het is gewoon een psycho
paat, het maakt hem niets uit.
Hij wil het Oekraïense grond
gebied hebben. Al is het straks een
land zonder mensen."
Bij de Oekraïense school, die
alleen op zaterdag open is, meld
den zich de laatste weken veel
gevluchte Oekraïners met hun
kinderen, en met heel veel vragen
dus. ,,Hoe je een bsn-nummer
kunt krijgen, hoe ze aan werk
kunnen komen, hoe het werkt met
de Nederlandse scholen, ga maar
door. We proberen iedereen te
helpen, maar we hebben daar
eigenlijk helemaal geen capaciteit
voor", zegt Khokhla.
Verdubbeld
Het aantal kinderen dat les krijgt
in Voorburg is in een paar weken
tijd verdubbeld. Voor de oorlog
uitbrak waren het er vijftig, nu
honderd. Een van die nieuwelin
gen is de dochter van Denys
Haponenko. De accountmanager
uit Kiev streek neer bij zijn
schoonmoeder in Pijnacker.
„Gisteren heb ik mijn bsn-num-
mer gekregen, dus ik kan hier nu
ook aan het werk."
Vanwege astma is Haponenko
afgekeurd voor militaire dienst.
,,Dus ik blijf hier om mijn gezin te
onderhouden. Ik hoop dat we snel
terug kunnen naar Kiev en dat ons
appartement de oorlog doorstaat,
maar ik weet het niet. Mijn moe
der woont vlakbij het militaire
hoofdkwartier in Kiev, dus ik bid
elke dag dat ze het overleeft."
Alle Oekraïners hier in het
schooltje zijn goeddeels machte
loos, en dat is ontzettend frustre
rend. Maar ze doen wat ze kunnen.
In een zijvleugel worden spullen
voor het thuisland gesorteerd.
Meneer Wapenaar komt er de
medicijnen afleveren die hij
speciaal is gaan kopen. ,,Je wil toch
je steentje bijdragen."
Wat ze ook gemeen hebben: de
vernietiging van de middenklasse.
Stalin deed dat door grondbezitters
en middenstanders naar de strafkam
pen te sturen. Onder Poetin vlucht
de middenklasse zelf weg uit Rus
land. Duizenden Russen die een
redelijk leven hadden opgebouwd,
googelden zich de afgelopen twee
weken een weg naar Helsinki, Istan-
boel en andere plekken via welke je
het land nog kunt verlaten.
Natuurlijk vertrekt niet iedereen.
Er blijven altijd mensen achter, ook
dapperen. Blogger Aleksej Navalny is
er zo een: die kan niet weg, hij zit ge
vangen. Maar wie ook achterblijft, is
de homo sovieticus. De man die
voortdurend op zijn tellen past, zich
aanpast aan de situatie en die een
diep wantrouwen koestert tegen elk
initiatief om de bestaande hiërarchie
te verstoren. Daar schrijft de Russi
sche, maar in het buitenland wer
kende, journaliste Masha Gessen over
in het bekroonde boek dat in het
begin van dit stuk al even werd
genoemd.
Lauw
Gessen haalt de socioloog Joeri
Levada aan, die in 1989 Ruslands
eerste opinieonderzoeksbureau
begon. Hij dacht toen nog dat met
de komst van een liberale democratie
de 'sovjetmens' zou uitsterven. Maar
de opiniepeilers van zijn befaamd
geworden Levada Centrum kwamen
in de jaren daarna tot de ontdekking
dat Russen lauw bleven over hun po
litieke vrijheden, verontwaardigd
bleven over de verloren status van
hun land en bovenal hunkerden naar
stabiliteit. 'Homo sovieticus over
leefde niet alleen, hij plantte zich ook
voort.' Het Levada Centrum is in 2016
door Moskou op de lijst van buiten
landse agenten geplaatst.
De Engelse romanschrijver George
Orwell gebruikte de term 'Koude
Oorlog' in 1945 in een essay getiteld:
U en de atoombom. Dwars door
Europa liep een Muur, een IJzeren
Gordijn, een versperring met prik
keldraad, wachttorens en mijnenvel
den. Aan de ene kant het Westen, ge
leid door de VS, aan de andere kant
het Oostblok, in de greep van de Sov
jet-Unie. Contacten over en weer wa
ren er nauwelijks.
Toen er begin jaren 80 massaal
werd gedemonstreerd tegen de plaat
sing van nieuwe kernwapens in
Nederland, zeiden de voorstanders:
'Beter een raket in de tuin dan een
Rus in de keuken.' Maar wie die Rus
was, geen idee, we hadden er nog
nooit een in het echt gezien. En zie,
Poetin beperkt opnieuw de contac
ten: hij heeft Facebook, Instagram
en Twitter in Rusland uit de lucht
gehaald.
,,Het internationale systeem is zo
anders dat een directe vergelijking
niet zinvol is'', aldus historicus Arne
Westad, auteur van het standaard
werk Cold War. ,,In sommige opzich
ten is het angstaanjagender omdat de
Koude Oorlog wel enige stabiliteit
bood'', zei hij op een bijeenkomst in
Harvard. Nu zijn er meer dan twee
blokken - ook China heeft een
belangrijke stem. Westad ziet dan
ook eerder gelijkenissen met de tijd
voor de Eerste Wereldoorlog.
kan echte patriotten onderscheiden
van klootzakken en verraders. We
zullen ze uitspugen, als vliegen uit
onze mond'', zei Poetin over degenen
die het Kremlin niet steunen. ,,Ik ben
er zeker van dat deze noodzakelijke
en natuurlijke zelfreiniging van de
samenleving onze saamhorigheid zal
versterken.''
Ruslandkenner Anne Applebaum
tweette nadat ze de video had
gezien: 'Poetins oproep tot een zelf-
zuivering van de Russische samenle
ving kan maar één bedoeling hebben:
de Russen herinneren aan Stalin en
zijn zuiveringen. Hij wil dat ze
achtervolgd worden door duistere
herinneringen, zich de verhalen van
hun grootouders herinneren en
verstenen van angst.'
Tiran
Natuurlijk, er zijn talloze verschillen.
'Stalin was een marxist, Poetin is een
tiran uit de 21ste eeuw, een beoefe
naar van een identiteitspolitiek die
zowel ouderwetse militaire midde
len als de nieuwe hightech-wapens
van de sociale media inzet', schrijft
historicus Simon Sebag Montefiore
in het tijdschrift The New Statesman.
Om daar meteen aan toe te voegen:
'Toch kan Stalin op dit moment niet
relevanter zijn. Zijn invloed is nog
alom aanwezig in de structuren van
de staat. De repressie van Poetin lijkt
steeds meer op stalinistische tirannie
- in het angstzaaien, het patriottisch
vlagvertoon, het neerslaan van pro
testen, de brutale leugens en totale
controle over de media - hoewel nog
zonder de massale deportaties en
massa-executies. Tot dusver.'
De homo
sovieticus
plantte zich
ook voort
GO MAANDAG 21 MAART 2022
Oleksandra Khokhla (boven) in de Oekraïense zaterdagschool. In
de zijvleugel worden hulpgoederen gesorteerd. fotos guus schoonewille
Chris van Mersbergen
Voorburg
De Amerikaanse
jeugdcultuur kreeg
eind vorige eeuw
steeds meer vat
op de Russiche jon
geren.
FOTO'S GETTY IMAGES
- Levada Centrum,
opinieonderzoekers
