konden uiten, zijn afgesloten en BBC is van de kabel gegooid
li
Waarom komen de
Russen niet in opstand?
Derk Sauer
-v
15
Al het geld is
samengebald
aan de top,
onderaan is
wanhoop
avond besloot ik die site op zwart
te zetten. Toen zette Poetin zijn
handtekening onder een in snel
treinvaart door de Doema ge
jaagde wet.
Officieel konden we de woor
den 'oorlog' en 'invasie' al niet ge
bruiken en mochten we alleen of
ficiële berichten van het defensie
ministerie plaatsen over de 'speci
ale militaire operatie' zoals de
oorlog eufemistisch heet in Rus
land. Aan deze regels hielden we
ons niet en overtraden onze jour
nalisten de wet. Sinds vorige week
kun je vijftien jaar gevangenis
straf krijgen voor het verspreiden
van wat de autoriteitenfake news
noemen - maar wat in werkelijk
heid het geven van feiten is. Ik
vond het niet verantwoord mijn
Russische journalisten aan dat ri
sico bloot te stellen.
Licht uit
De afgelopen jaren waren al heel
zwaar voor Russische journalis
ten, maar in de afgelopen week
ging letterlijk het licht uit. Het in
ternet tv-station Dozhd (ook be
kend als TV Rain) werd uit de
lucht gehaald, het beroemde ra
diostation Ekho Moskvy eveneens,
lokale media in de Russische re
gio's gooiden de handdoek in de
ring en Novaja Gazeta - de mede
door Gorbatsjov opgerichte krant
van Nobelprijs voor de Vre-
de-winnaar Dimitri Moeratov
besloot alle berichtgeving over de
oorlog te staken.
Facebook en YouTube, waar
burgers en bloggers hun ongenoe
gen konden uiten, is afgesloten en
BBC van de kabel gegooid. Wat
rest een 24/7 drek aan propaganda
en desinformatie.
Alleen Telegram werkt nog en
hoofdredacteur Dima meldt opge
wekt dat we nu via Telegram in de
lucht zijn. Op de beelden van
onze reporters ter plekke zie ik
dat duizenden Russen in heel
Rusland aan de oproep van de ge
vangen gehouden oppositieleider
Navalni gehoor hebben gegeven
om tegen de oorlog te demonstre
ren. De teller van arrestaties staat
vandaag al op vijfduizend. Wat
een moed.
Ik lees ook dat meer dan 150
journalisten Rusland hebben ver
laten sinds de uitbraak van de
oorlog. Daar ben ik er nu een van.
De laatste vlucht van Aeroflot
naar Istanboel - de toestellen mo
gen uit angst om in het buiten
land aan de ketting te worden ge
legd niet langer internationaal
vliegen - is stampvol. Niet de ge
bruikelijke vakantiegangers, maar
gezinnen met heel veel koffers die
voorlopig elders hun heil zoeken.
Mijn tijdlijn loopt vol van aan
biedingen om te helpen met het
inrichten van een noodredactie
voor The Moscow Times in Neder
land. Hartverwarmend. Onze
journalisten willen per se door.
Juist nu. Ze zijn bereid huis, fami
lie en kinderen achter te laten.
Hoofdredacteur Dima - zelf gebo
ren in Oekraïne en opgegroeid in
Rusland, zegt: ,,Dit gaat over de
toekomst van onze kinderen."
Paspoort
Hij kocht in 2017 The
Moscow Times terug en
voegde er een Russisch-
talige versie aan toe.
Barrière tussen arm en rijk
Op 4 december 2019
stond een 21-jarige
student voor een
Moskouse rechtbank op ver
denking van extremisme.
Jegor Zjoekov had video's op
YouTube geplaatst, hij voerde
campagne voor de gemeente
raadsverkiezingen. Tijdens de
zitting legde Zjoekov een ver
klaring af, en die is een goed
begin voor wie zich afvraagt:
waarom komen de Russen
niet massaal in opstand?
Een ondoordringbare bar
rière deelt de samenleving in
tweeën, zo begon Zjoekov. Al
het geld is geconcentreerd aan
de top, wat onderaan over
blijft is wanhoop. „Wetende
dat ze hoe hard ze ook hun
best doen, hun families niet
gelukkig kunnen maken, rea
geren Russische mannen hun
agressie op hun vrouw af,
drinken zichzelf dood, of ver
hangen zich."
Inderdaad, van de Russi
sche mannen overlijdt 30 pro
cent vóór zijn 60ste. In Ne
derland is dat 7 procent. Oor
zaak: drankgebruik, ongeluk
ken, zelfmoord. De kleine bo
venlaag is een gevolg van de
chaotische privatisering van
staatseigendom in de jaren
90. Natuurlijk, in grote steden
is wel een middenklasse ont
staan. Maar winkelen bij Ikea
maakt iemand nog niet een
maatschappelijk betrokken
burger. Luister maar.
,,Nu wil ik het hebben over
liefde", vervolgt de student.
„Liefde is onmogelijk zonder
vertrouwen. Echt vertrouwen
wordt geboren uit gezamen
lijke actie. Ten eerste is collec
tieve actie zeldzaam in een
land waar verantwoordelijk
heid niet is ontwikkeld. Daar
naast, als collectieve actie wel
ergens opduikt, zien veilig
heidstroepen dit onmiddel
lijk als een bedreiging. Het
maakt niet uit wat je doet - of
je gevangenen helpt, mensen
rechten verdedigt of de na
tuur beschermt - vroeg of laat
krijg je de status 'buiten
landse agent' opgeplakt of
sluiten ze je zonder reden op.
De boodschap van de staat is
duidelijk: ga terug naar je hol
en neem geen deel aan ge
meenschappelijke actie. Waar
kan vertrouwen vandaan ko
men in een land als dit? Waar
kan liefde groeien? Ik heb het
niet over romantische liefde,
maar over menselijkheid."
Wat in Rusland ontbreekt,
is wat wij het maatschappe
lijk middenveld noemen.
Niet-gouvernementele orga
nisaties, gedragen door ac
tieve burgers die belangen en
waarden delen. Denk aan
Vluchtelingenwerk, aan Ver
eniging Eigen Huis. Of aan
amateurvoetbal. Ouders die
bardienst draaien, vrijwilli
gers die fluiten - niet in Rus
land. Sport is altijd verbonden
geweest met de organen van
de staat. CSKA Moskou bij
voorbeeld betekent letterlijk
Centrale Sportclub van het
Leger. Niet voor niets zag
Tom Sauer een gat in de
markt en ging hij voetbalvel
den aanleggen en competities
organiseren.
Onder de tsaren was het niet
anders. Ook zij waren niet de
mocratisch gekozen en ook zij
kampten met de controle over
het enorme land. ,,In Rusland
is altijd een worsteling ge
weest tussen de centrale au
toriteit die het land met een
harde regie bijeen probeert te
houden, en de middelpunt
vliedende krachten vertegen
woordigd door regionale lei
ders en dwarsdenkers die zich
daaraan probeerden te ont
trekken", schreef de Ameri
kaanse Ruslandspecialist Ro
bert Beris.
Rusland heeft wel institu
ten die dezelfde naam hebben
als bij ons - partijen, een par
lement - maar die zijn opge
richt 'om ervoor te zorgen dat
de eigenaardigheden van
onze politieke cultuur niet al
te veel aandacht van onze bu
ren trekken', vertelde Vladis
lav Soerkov in 2019. ,,Ze zijn
als een zondagskostuum, aan
getrokken als we anderen be
zoeken, terwijl we ons thuis
kleden zoals we ons thuis
doen." Soerkov is geen dissi
dent, maar een hoogge
plaatste adviseur van Poetin.
Ook de media moeten zich
ondergeschikt maken aan die
centrale macht. In Rusland
geen Nieuwsuur, geen Özcan
Akyol. We hoeven niet naar
opiniepeilingen te kijken -
hoe onafhankelijk zijn die? -
om aan te nemen dat een
flink deel van de bevolking
Poetins oorlog steunt: zij krij
gen een heel andere oorlog te
zien krijgen dan wij.
Waarom veel jonge Russen
toch denken dat het anders
hoort te zijn, is omdat het 25
jaar lang echt anders was. Mi-
chail Gorbatsjov geloofde dat
openheid (glasnost) zou bij
dragen aan verandering (pe
restrojka), die nodig was om
de vastgeroeste economie los
te trekken. Vanaf eind jaren
80 ontstond er ruimte voor
nieuwe media, nieuwe bedrij
ven, nieuwe rockbands. En
voor een hernieuwd verlan
gen naar zelfbeschikking - die
middelpuntvliedende krach
ten, weet u nog? Delen van
het reusachtige land begon
nen zich onafhankelijk te ver
klaren, fabrieksbazen begon
nen voor zichzelf, de geest
was uit de fles.
Poetin probeert die geest er
weer in te duwen, ook al moet
hij het glas ervoor breken. In
de eerste jaren van zijn re
gime deed hij dat door voor
orde te zorgen, daarna door
loyaliteit te eisen, en vervol
gens door zijn grip te verster
ken. Als de slang uit Jungle
Book die Mowgli eerst om
armt en daarna wurgt.
O, er zijn altijd mensen te
gen hem opgestaan. Oligarch
Chodorkovski, politicus
Nemtsov, punkband Pussy
Riot, om er een paar te noe
men. Strafkamp of vermoord.
De terugkeer van blogger
Aleksej Navalny in januari
2021, nadat hij een vergifti
ging overleefde, was mis
schien wel de laatste grote
golf van protest. In drie dagen
werden 17.000 mensen opge
pakt. Activist Sergei Davidis
vertelde onlangs op de site
van Open Democracy: ,,Zelf
zat ik vorig jaar tien dagen in
administratieve hechtenis, al
leen maar voor het retweeten
van een aankondiging van
een vreedzaam protest."
Jegor Zjoekov kwam er met
drie jaar voorwaardelijk vanaf.
Hij trok zijn kandidatuur voor
de gemeenteraad in. Zijn
Twitter- en YouTube-
accounts zijn uit de lucht.
GO ZATERDAG 12 MAART 2022
Derk Sauer (69) is ge
trouwd met Ellen Ver
beek, in Moskou hoofd
redacteur van de Russi
sche Cosmopolitan en
Yoga Journal. Zoon Tom
is een succesvol onder
nemer in Moskou, Pjotr is
journalist bij The Guar
dian, Berend werkt bij
een groen investerings
fonds. Op Pjotr na is het
gezin sinds deze week in
Nederland.
Sauer begon als jour
nalist bij verschillende
tijdschriften.
Hij werd in 1982 hoofd
redacteur van Nieuwe
Revu.
Sauer vertrok in 1989
naar Rusland, waar hij
één van de oprichters
werd van Independent
Media, uitgever van The
Moscow Times en tal van
Russischtalige tijdschrif
ten.
Dat bedrijf verkocht hij
in 2005 aan Sanoma.
In 2012 werd Sauer di
recteur bij het Russische
onlinemediabedrijf RBK.
Hij kwam daar in 2015
onder vuur te liggen na
berichtgeving over de
rijkdom van Poetin.
Deze maand haalde hij
de site na de invoering
van een nieuwe media
wet tijdelijk uit de lucht.
Sauer probeert de re
dactie naar Nederland te
verhuizen en heeft voor
lopig onderdak bij DPG
Media, uitgever van deze
krant.
T*'
*W
Een veelgehoorde vraag, nu
zware sancties Rusland
treffen als gevolg van Poe-
tins oorlog: waarom gaat de
Russische bevolking niet
massaal de straat op?
HANS NIJENHUIS
