9
PROPAGANDA
RUSSEN EN OEKRAÏNERS BESTOKEN ELKAAR MET DUISTER VERLEDEN
Rusland en Oekraïne wijzen
in deze oorlog naar elkaar
als nazi's. Beiden gebruiken
de geschiedenis voor
propagandadoeleinden.
andaag maakt ons leger
het werk afvan de
B helden van de Grote
Vaderlandse Oorlog en
zuivert Europa op
nieuw van het nazis
me'. De video van Anton Demidov, voor
zitter van de jongerenafdeling van de rege
ringspartij Verenigd Rusland is duidelijk.
De Grote Vaderlandse Oorlog is de Tweede
Wereldoorlog, zoals iedere Rus weet. Met
de letter Z op zijn sweater steunt hij
de oorlog.
Terwijl de slag om Kiev volop woedt,
spookt de Tweede Wereldoorlog nog al
tijd in de hoofden van menige Rus en
Oekraïner. Beide volken bedienen zich
daarbij van een selectieve omgang met het
verleden. De bedoeling is de ander te
framen met foute nazi-geschiedenis.
Vladimir Poetin heeft zichzelf opgewor
pen als de grote 'denazificator' van Oekra-
ine. Het Russische thuisfront wordt door
de president steeds weer ingeprent dat
Rusland wordt bedreigd door een gevaar
lijke kliek van Oekraïense (neo)nazi's, in
clusief president Volodimir Zelenski. De
kliek maakte zich schuldig aan 'genocide'
en 'marteling van vrouwen, kinderen en
bejaarden' in de regio Donbas die nu door
Russische troepen en rebellen wordt be
vrijd. Dezelfde ongefundeerde beschuldi
gingen, online verspreid door Russische
bots, deden overigens de ronde in 2014
toen Rusland de Krim annexeerde.
Volgens de bangmakerij uit het Kremlin
zou Zelenski duistere plannen hebben met
veertien miljoen Russisch sprekende Oe-
kraïners en zelfs heel Rusland van de kaart
willen vegen, zodra hij de beschikking
krijgt over atoomwapens. ,,Een uit Ame
rika afgeschoten kernraket doet er twintig
minuten over om Moskou te bereiken.
Weet u hoelang een kernraket uit Oekraïne
erover zou doen? Vier minuten!'' huiverde
dit weekend alvast een presentator van de
Russische staatszender RT.
Maar ook van de andere kant worden
nazivergelijkingen ingezet voor propagan
dadoeleinden. Oekraïense leiders zetten
Vladimir Poetin nu naast Adolf Hitler
vanwege 'massamoord' op burgers, refere
rend aan de 'holocaust door kogels' door
de SS in de eerste jaren van de Tweede
Wereldoorlog. De namen Poetin en Hitler
worden door Oekraïners samengetrokken
tot Poetler.
En om het nog gecompliceerder te ma
ken: tegelijk vieren andere Oekraïners juist
nu de nagedachtenis aan Stepan Bandera
(1909-1959). Een beruchte fascist van de
nationalistische Oekraïense beweging
wiens manschappen destijds betrokken
waren bij afgrijselijke moordpartijen op
Joden.
Emoties
Begin over de Oekraïense geschiedenis en
emoties lopen snel hoog op. Historicus
Marc Jansen schreef het boek Grensland, een
geschiedenis van Oekraïne. De strijd tegen
Duitsland is voor Russen nog steeds hét
hoofdstuk uit de recente geschiedenis, zegt
hij. ,,Vladimir Poetin gebruikt denazifica-
tie bewust als zwaar argument in zijn reto
riek, ook tegen Zelenski. Dat is opmerke
lijk, aangezien de Oekraïense president
van Joodse origine is. Je kunt hem toch
moeilijk verwijten dat hij, min of meer als
slachtoffer van de holocaust, aan nazipro-
paganda zou doen. De overgrootvader van
Zelenski heeft in het Rode Leger gevoch
ten, drie ooms van hem zijn door de nazi's
vermoord, dus wat wil je nog meer.''
,,Dat framen is het duistere van elke oor
log. Dat de Russen agressors zijn, betekent
niet dat iedereen die aan Oekraïense kant
meevecht boven alle blaam verheven is.
Alleen hoe zeg je dat zonder de heroïsche
strijd die het Oekraïense leger voert te de-
legitimeren'', zegt Bob Deen, coördinator
van het Rusland en Oost-Europa-centrum
aan Instituut Clingendael.
Feit is ook dat ze bestaan, die beruchte
extreemrechtse gewapende strijdgroepen
in Oekraïne. In 2014 werd een deel daarvan
onder minister Avakov ook ingelijfd door
het Oekraïense ministerie van Binnen
landse Zaken. ,,Op een manier die wij niet
altijd even comfortabel vonden'', zegt
Deen. In die categorie valt ook een Oekra-
iense overheidssubsidie van 17.000 euro
voor een vakantiekamp van de jeugdafde
ling van C14, een beruchte neonazigroep.
Eén pot nat
In Poetins verhaal is het allemaal één pot
nat, alle Oekraïners zijn nazi's die het op
Rusland hebben gemunt. In werkelijkheid
hebben Oekraïense neonazi's het vooral op
Oekraïners gemunt, vooral als die homo
zijn of milieuactivist. Bij demonstraties
werden die laatsten regelmatig door knok
ploegen aangevallen, waarbij de politie
toekeek of de milieuactivisten arresteerde.
Mensenrechtenorganisaties waarschuw
den vijfjaar geleden al dat Oekraïne een
'magneet' was geworden voor extreem
rechtse militanten. Als oorlogsgebied in
Donbas had het land extra aantrekkings
kracht op extreme paramilitaire figuren.
In 2014 was er bij de Euromaidan-protes-
ten (de protesten in Oekraïne die op 21 no
vember 2013 ontstonden tegen de regering
van president Viktor Janoekovitsj naar aan
leiding van diens niet ondertekenen van
het associatieverdrag tussen de Europese
Unie en Oekraïne) ook de nodige nazisym
boliek te zien. ,,Dat zijn kwalijke dingen'',
zegt Deen, die eraan toevoegt dat neonazi's
geen exclusief Oekraïens probleem zijn.
,,De combinatie van extreem nationalisme,
geweld en skinheads steekt op gezette tij
den de kop op, ook in West-Europa. Neder
landse veiligheidsdiensten hebben daar
meer dan eens hun zorg over uitgesproken.
De meeste Oekraïense soldaten hebben
geen interesse in het neonazigedachte
goed. De extreemrechtse leider van het
Azov-bataljon, Andriy Biletsky, heeft in
2014 gebruikgemaakt van zijn status als
oorlogsheld om zich in een district van
Kiev in het parlement te laten verkiezen.''
Oekraïne heeft een probleem met de
herinnering aan Stepan Bandera, denkt
ook historicus Jansen: ,,In West-Oekraïen-
se steden heb ik standbeelden voor Ban
dera gezien. Maar bij verkiezingen speelt
extreemrechts altijd een heel geringe rol.
Extreemrechts haalt maar een fractie van
de stemmen, je kan dat moeilijk de hele
Oekraïense bevolking kwalijk nemen.''
Premier Mark Rutte kreeg daar ook mee
te maken omdat hij 'Slava Ukraine', ofwel
'Glorie aan Oekraïne' had gezegd aan het
einde van een toespraak. Deen: ,,De Russi
sche ambassade sprong erbovenop omdat
Slava Ukraine een naziterm zou zijn, maar
dat klopt niet. Die term werd al lang voor
de Tweede Wereldoorlog gebruikt. Het
illustreert hoe snel je door de Russen ge-
framed wordt als je de Oekraïners steunt.''
GO WOENSDAG 9 MAART 2022
Nazibeschuldiging
kent geen grenzen
Bob van Huët
Rotterdam
Anton Demidov in een propaganda-
video voor Rusland (boven). Oekraïense
nationaalsocialisten (onder). foto afp
Een Oekraïense vrouw toont het portret van fascistenleider Stepan Bandera tijdens een betoging in 2018. foto nurphoto via getty
