9
Als de strijd om Kiev uitdraait op een stadsoorlog loopt precies het culturele
erfgoed gevaar waar Poetin de oorlog om is begonnen. En dat weet hij.
f n ons museum zouden we nu
bezig moeten zijn met de voor
bereidingen van het jaarlijkse
boekenfestival, maar in plaats
daarvan moet ons team zich
volledig richten op onze medewer
kers, hun familie en de veiligheid
van onze collectie.'' Directeur van
het Arsenal Museum in het centrum
van Kiev Olesia Ostrovka vroeg vrij
dag om hulp via Artnet News, een
website voor de kunstwereld. Ze
wees op het belang van een schilder
zoals Kazimir Malevitsj voor de
Europese cultuur. Sindsdien is niets
meer van haar gehoord.
De beroemde 20ste-eeuwse schil
der Malevitsj is geboren in Kiev,
maar wordt doorgaans omschreven
als Russisch. Het is precies dat cultu
rele erfgoed waar Vladimir Poetin
het over heeft, de reden waarom
Oekraïne integraal onderdeel zou
moeten uitmaken van de 'Russische
wereld'. En dat kan in gevaar komen
door de oorlog die hij erom voert.
,,Het zou de reden kunnen zijn dat
Russische troepen niet massaal Kiev
beschieten'', zegt Sjeng Scheijen,
slavist en auteur van verschillende
boeken over de Russische cultuur.
Angst of mededogen zullen de reden
zeker niet zijn. Bij de strijd om Groz
ny in 1995 werd de toenmalige Tsje
tsjeense hoofdstad door gevechten
van man tot man zwaar beschadigd,
en in 1999 door artilleriebeschietin
gen zelfs volledig vernietigd.
,,Een mensenleven is Poetin minder
waard dan de Sint-Sofiakathedraal'',
zegt Scheijen. Hij is geen militair
specialist, maar weet alles van het
belang van Kievs kroonjuweel, een
monumentale kerk uit de 11de eeuw
met dertien koepels.
,,Het cultureel erfgoed dat op het
spel staat is enorm. En het is gemeen
schappelijk erfgoed. Kiev is de baker
mat van Rusland. Daar ontstond het
Russische idee, daar zijn de eerste
kerken gekomen en van daaruit heeft
het zich verspreid. De Sint-Sofia-
kathedraal is de eerste Russisch-
orthodoxe kerk, voor de Russen ook
een enorm belangrijk heiligdom.
Daar gaat deze oorlog volgens Poetin
over: wat is Rusland eigenlijk?''
Voor het Holenklooster, ook uit
de 11de eeuw, geldt hetzelfde. ,,Dat
was de eerste grote samenleving van
orthodoxe monniken. Daar worden
nog altijd heel belangrijke vroeg-
Russische geschriften bewaard.''
Zwaar beschadigd
In de Tweede Wereldoorlog is Kiev
bijna met de grond gelijkgemaakt.
Ook de kerken raakten zwaar bescha
digd, en dat geldt in Rusland nog
altijd als een van de grootste schand
daden van die oorlog. ,,Ik denk dat ze
proberen heel goed op te passen.
Daarom verwacht ik geen artillerie
beschietingen op het centrum. Je
kunt proberen alleen het presiden
tieel paleis te raken, maar dat ligt in
de nabijheid van de Sofia.''
Het zou dus zomaar kunnen dat
'Russisch' cultureel erfgoed de
Oekraïners beschermt. Althans,
in het historische hart van Kiev.
,,Ik denk dat Zelenski er daarom
ook voor kiest om in het centrum te
blijven in plaats van de strijd elders
voort te zetten.''
Maar een oorlog kan uit de hand
lopen en het kan ook per ongeluk
gaan. In Kiev zijn al appartementen
gebouwen geraakt. Daarom maakt
Scheijen zich grote zorgen. ,,Het kan
zo misgaan, dat weten wij zelf ook
sinds MH17.''
Redding
Hij is niet de enige. Andrea Riccardi,
oprichter en leider van de bij de paus
populaire gemeenschap van Sant'E-
gidio, publiceerde vrijdag het mani
fest Een oproep voor de redding van
Kiev. 'Dit is een heiligdom voor
christenen van over de hele wereld,
dat vereist respect', schreef hij.
Mensenleven
is Poetin
minder waard
dan de
kathedraal
Zijn voorstel: maak Kiev tot een
'open stad' die niet militair aange
vallen mag worden.
Ook Unesco liet zaterdag een ver
klaring uitgaan over de situatie in
Kiev. „Natuurlijk maken wij ons
grote zorgen'', zegt de voorzitter van
de Nederlandse commissie van
Unesco, oud-Kamerlid Kathleen
Ferrier. Zij is zelf vele malen in Kiev
geweest. ,,We verwijzen uitdrukke
lijk naar het Haags verdrag van 1954,
waarin het gaat om het beschermen
van cultureel erfgoed in tijden van
gewapend conflict.''
De Nederlandse commissie heeft
er twee jaar geleden nota bene een
speciale tentoonstelling over georga
niseerd, Ferrier is bezig die ook in het
hoofdkwartier in Brussel te krijgen.
Het is belangrijk dat militairen de
waarde van cultuur kennen. Unesco
is al langer bezig zo veel mogelijk
soldaten te voorzien van een stel
speelkaarten, met op de achterkant
van elke kaart een foto van een bij
zonder monument dat te allen tijde
moet blijven staan. Het kan net het
verschil maken: zoek je dekking ach
ter een hoop stenen of achter een bij
zondere archeologische vindplaats?
En als het toch mis mocht gaan, en
een van die prachtige kerken wordt
geraakt? ,,Dan gaat er een belangrijk
stuk identiteit verloren'', zegt Ferrier.
,,Niet alleen van het Oekraïense volk,
maar wereldwijd. En niet alleen reli
gieus, maar veel breder. Dan raken
we iets kwijt waarmee mensen zich
identificeren. De waarde die het
leven heeft, de waarde die je wilt
doorgeven aan komende generaties,
de waarde van schoonheid, van res
pect voor elkaar. Dat gaat dan verlo
ren. Om met Churchill te spreken:
Waar vechten we dan eigenlijk voor?''
GO MAANDAG 28 FEBRUARI 2022
Het monument
voor Bohdan
Khmelnytsky, een
kozakkenleider uit
de 17de eeuw, voor
de Sint-Sofia-
kathedraal.
FOTO AP
G Het schilde
rij Boeren
vrouw met
emmers
van Kazimir
Malevitsj. De
schilder werd
geboren in
Kiev en wordt
gezien als
Russisch cul
tureel erfgoed.
FOTO ARSENAL
ËOsT-3
De Sint-Sofiakathedraal uit de 11de eeuw is de
eerste Russisch-orthodoxe kerk.
FOTO GETTY IMAGES
Hoe Russisch cultureel erfgoed
de Oekraïners kan beschermen
Hans Nijenhuis
Rotterdam/Kiev
- Sjeng Scheijen,
slavist
Een uitgebrand voertuig na gevechten in Kiev afgelopen
zaterdag. FOTO EPA
