13
-
VAN INDIË NAAR INDONESIË
De dekolonisatie van
Indonesië (1945-1949)
blijft in de vaderlandse
geschiedenis een
etterende wond die niet
wil helen. Daar staat het
grote onderzoek dat
vandaag gepubliceerd
wordt, symbool voor.
UITKOMSTEN VANDAAG OPENBAAR
Alles begint bij de datum. Voor
Indonesië is dat 17 augustus
1945, de dag van de proclama
tie van de republiek. Voor Ne
derland 27 december 1949, de
dag van de soevereiniteitsoverdracht. Daar
tussen zitten 1593 dagen vol geweld en on
derhandelingen.
Het onderzoek dat drie instituten van
daag presenteren, is vanaf dag één voer voor
discussie. Belangenorganisaties, onderzoe
kers en ooggetuigen bestoken elkaar met
kritiek en beschuldigingen. ,,Soms lijkt het
debat aan verschillende politieke kanten te
zijn gekaapt door radicale stemmen", vindt
onderzoeksleider Frank van Vree (Niod).
Voor de 95-jarige Cisca Pattipilohy is het
duidelijk. Sinds de proclamatie, waar ze in
Jakarta als tiener ooggetuige van was, is
Indonesië volgens haar een onafhankelijke
staat. ,,Nederland heeft Indonesië aangeval
len met een leger, tanks en vliegtuigen. Het
was een agressie-oorlog. Nederland had
daar niets te zoeken."
Samen met Jeffry Pondaag (stichting
Comité Nederlandse Ereschulden) be
klaagde ze zich over het onderzoek. Dat
moet volgens haar gaan over 350 jaar onder
drukking. „Kolonialisme is een misdaad
tegen de menselijkheid. Pas als Nederland
dat erkent, kunnen we tot elkaar komen."
Maar de regeringsopdracht beperkt zich
tot de dekolonisatieperiode. In onderzoe
ken lag het vergrootglas op het geweld van
Nederlandse militairen, zoals de standrech
telijke executies door het Depot Speciale
Troepen (DST) en het bloedbad van Rawa-
gede, waar bijna alle mannen werden ver
moord.
Extreem geweld
Het boek De brandende kampongs van gene
raal Spoor, waarin historicus Rémy Lim-
pach concludeerde dat Nederlandse militai
ren structureel en op grote schaal extreem
geweld gebruikten, was aanleiding tot een
breder onderzoek. De excessen waren in de
politieke en militaire top bekend en werden
soms strafrechtelijk onderzocht. Nooit
werd een militair veroordeeld of nam de re
gering politieke verantwoordelijkheid. Pas
decennia later stelde de rechter de Neder
landse staat aansprakelijk voor Rawagede.
Inmiddels heeft Nederland meermaals
excuses gemaakt, bij monde van koning
Willem-Alexander het meest recent, tij
dens het staatsbezoek in 2020. En de datum
17 augustus 1945 heeft toenmalig minister
van Buitenlandse Zaken Ben Bot namens
de regering in 2005 'in politieke en morele
zin' aanvaard, maar juridisch niet.
Dat steekt de Indonesiërs. Want, zegt
Pondaag, als Nederland het bestaan van een
Indonesische staat op die datum niet er
kent, heeft ze destijds haar eigen 'koloniale
onderdanen' vermoord.
Bersiap
De bersiap is dat tweede heikele punt.
Daarmee wordt een periode aangeduid
waarin duizenden Nederlanders, Indische
Nederlanders, Molukkers, Chinezen en
Menadonezen door vrijheidsstrijders (pe-
moeda's) werden belaagd, verkracht of ver
moord. De Federatie Indische Nederlanders
(FIN) vreest dat het Indonesisch geweld on
derbelicht blijft. „Onderzoeken richten zich
van meet af aan op excessief geweld door
Nederlandse militairen", zegt voorzitter
Hans Moll. „Uitstekend dat er onderzoek
wordt gedaan, maar bekijk de context.
Waarom kwamen Nederlandse militairen
in groten getale naar Nederlands-Indië?"
De Indonesiërs voerden een guerrilla-
C De Federatie Indische
Nederlanders (FIN) vreest
dat het Indonesisch
geweld onderbelicht blijft
oorlog. De pemoeda's en criminele bendes
(rampokkers) richtten hun bamboesperen
niet alleen op (Indische) Nederlanders en
pro-Nederlandse groepen, maar ook op
Indonesische burgers om loyaliteit af te
dwingen. Nederlanders zien het optreden
van het Nederlandse leger als een reactie op
de bersiap en de 'rood-witte terreur'. Indo
nesiërs zien het bersiapgeweld als een reac
tie op de Nederlandse provocaties.
Schone oorlog bestaat niet
De oorlogsvrijwilligers en dienstplichtigen
werden slecht voorbereid en onervaren in
een guerrillaoorlog gegooid. De militairen
van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch
Leger (Knil) waren getraumatiseerd door
Japans krijgsgevangenschap.
Bijna zesduizend Nederlandse militairen
kwamen om het leven. Het aantal Indonesi
sche doden wordt geschat op 100.000, maar
betrouwbare cijfers ontbreken.
Oud-commando Herman van Goethem
zei in 2016 in deze krant: ,,Waar gehakt
wordt, vallen spaanders. Een schone oorlog
bestaat niet. Natuurlijk zijn er dingen ge
beurd die fout waren. Maar soms was de
harde hand nodig om het oplaaiende ge
weld de kop in te drukken.''
De Indiëgangers werden thuis verfoeid.
Nu voelen ze zich weggezet als 'oorlogsmis
dadigers. Hun gedachten gaan naar gesneu
velde kameraden die ze verminkt terug
vonden, soms met afgesneden geslachts
deel in de mond.
Onderzoeksgenootschap Aurore vindt
dat de drie instituten zich niet houden aan
de regeringsopdracht van een breed onder
zoek naar geweld aan beide zijden. ,,Het
onderzoek concentreert zich eenzijdig op
het beweerde excessieve geweld van de Ne
derlandse militairen en heeft dit, in het ka
der van de politieke opvatting van het anti
kolonialisme, selectief onderbouwd."
Dat gevoel wordt versterkt door de titel
van het hoofdonderzoek: 'Over de grens.
Nederlands extreem geweld in de Indonesi
sche onafhankelijkheidsoorlog, 1945-1949'.
FIN-voorzitter Hans Moll: ,,De titel geeft
het hele frame weer: racistische Neder
landse onderdrukkers maken slachtoffers
onder ongewapende Indonesische burger
bevolking. Men is op zoek naar de westerse
schuld en ziet in de blanke man een grote
oorlogsmisdadiger."
Frank van Vree van het Niod zegt dat de
onderzoekers de discussie hebben gezocht
met een klankbordgroep van zeven koepel
organisaties, en met de FIN en het Comité
Nederlandse Ereschulden. Hij wijst erop
dat niet is afgeweken van het onder
zoeksopdracht bij de goedgekeurde subsi
die. De opzet is gericht op de aard van het
Nederlandse militaire optreden, met 'ruime
aandacht' voor de historische, politieke en
internationale context en de nasleep. Daar
bij is ook gekeken naar Indonesisch geweld.
,,De focus van het programma lag in het
bijzonder op het gebruik van extreem ge
weld door de Nederlandse krijgsmacht en
de gevolgen daarvan", zegt Van Vree. ,,En
de vraag in hoeverre toentertijd en later
voor dit extreem geweld politiek en juri
disch verantwoording is afgelegd."
Onderzoek
Dekolonisatie, geweld en
oorlog in Indonesië
GO DONDERDAG 17 FEBRUARI 2022
In aanloop naar de presentatie van
het omvangrijke Niod-onderzoek
naar Nederlands geweld rond de
onafhankelijkheid van Indonesië,
brengt deze krant verhalen over
deze roerige tijd. In deel 3: Zelfs de
invalshoek van het onderzoek
leidt al tot controverse.
Invalshoek van onderzoek
leidt tot heftige onenigheid
Tonny van der Mee
Den Haag
Indonesiërs die tijdens operatie Quantico gevangen zijn genomen, worden ondervraagd en bedreigd door een marinier. foto nimh
Vandaag verschijnen de resultaten van
het onderzoek Dekolonisatie, geweld
en oorlog in Indonesië 1945-1950 van
het Niod, Koninklijk Instituut voor Taal-,
Land- en Volkenkunde (KITLV) en Ne
derlands Instituut voor Militaire Histo
rie (NIMH). Het onderzoeksprogramma
geeft antwoord op vragen naar de
aard, oorzaken én impact van het Ne
derlandse geweld in Indonesië.
