k
Iff
8
Veel Amerikanen willen het er liever niet over hebben, weet historicus Marcus
Rediker uit ervaring. Maar ook Nederlanders vinden het uiterst confronterend
hoe het er op de trans-Atlantische slavenschepen aan toeging.
SLAVENSCHEPEN
e Amerikaanse
historicus Marcus
Rediker heeft niet
heel veel woorden
nodig om uit te
leggen wat voor
humanitaire trage
die zich afspeelde op de slavensche
pen die pendelden tussen Afrika,
Amerika en Europa tussen grofweg
1680 en 1860. Een tragedie die vol
gens Rediker nog doorwerkt tot op
de dag van vandaag, ook in Neder
land.
,,Probeer het je eens voor te stel
len", zegt Rediker vanuit zijn stu
deerkamer in Pittsburgh. ,,Je dorp is
overvallen. Ze hebben jou en je
dierbaren gevangengenomen en
geketend voor een lange mars naar
de kust. Daar word je opgesloten,
verkocht en ingeladen op een
'machine' zoals je nog nooit hebt
gezien. Dat angstaanjagende gevaarte
schommelt op de golven. In de tropi
sche hitte zit je met driehonderd
man benedendeks samengepakt. Er
klinkt geschreeuw, gejammer en
gekrijs. Angstzweet loopt langs de
gezichten. Waar brengen ze je heen?
Sommigen worden zeeziek en kotsen
de boel onder. Het stinkt afgrijselijk
naar urine en poep. Als je geluk hebt,
Er klinkt
geschreeuw,
gejammer
en gekrijs.
Angstzweet
loopt langs
de gezichten
v 4
m
hoor je niet bij de 12 procent van de
tot slaaf gemaakten die al omkomen
tijdens de reis. Hun lichamen wor
den over de reling gegooid voor de
haaien die de schepen altijd volgen."
Marcus Rediker (1951) is een emi
nent Amerikaans historicus en een
met prijzen overladen expert in de
westerse maritieme geschiedenis. En
een verteller die je met je neus op die
walgelijke stank drukt die opstijgt uit
zijn boek over de trans-Atlantische
slavenhandel. ,,In Charleston, een
stad in de staat South Carolina, waar
de meeste slavenschepen voor de
Amerikaanse markt destijds aan
kwamen, vertelden de inwoners dat
je een slavenschip bij aanlandige
wind al kon ruiken voordat het aan
de horizon verscheen."
Rediker wil confronteren en richt
zich met een speciaal geschreven
voorwoord tot de lezers van zijn nu
ook in het Nederlands vertaalde stan
daardwerk The Slave Ship. De door
ons vaak bewonderde en prachtig
geschilderde zeilschepen uit de 17de
en 18de eeuw beschrijft hij als drij
vende gevangenissen waarin slaven -
onderweg naar de suiker- en tabaks
plantages van de Nieuwe Wereld -
meedogenloos werden geterroriseerd
en 'getransformeerd tot handels
goed'.
Geesten
Alle zintuigen zet Rediker in voor
zijn geschiedschrijving van onderaf:
de geur, de geluiden, de angstige
zwarte ogen die 'bleke mannen met
lange zwarte haren' als geesten zagen
die - zo dachten velen - hen zouden
afleveren in een dodenrijk.
Waarop baseert hij eigenlijk zijn
kennis van die penetrante geur aan
boord? De kapiteins zullen het vast
niet hebben genoteerd, toch? ,,Er zijn
wel degelijk fragmenten waaruit je
dit alles heel goed kunt destilleren",
zegt Rediker. ,,Soms becommentari
eert een historische passagier de
stank. Mijn voordeel voor dit boek
was dat ik al dertig jaar onderzoek
doe in maritieme archieven. Ik had al
een hele collectie van dat soort
details verzameld. Maar hoeveel je er
ook hebt, je moet ook jezelf in die
situatie kunnen verplaatsen om in je
hoofd een reconstructie te doen. Dus
dan ga je je afvragen: hoe rook het?
Wat zag je? Ik voelde een doorbraak
toen ik me afvroeg: hoe klinkt een
slavenschip eigenlijk? Het klappen
van de zweep, de rouwklacht van de
mensen onder het dek, het zingen
van de vrouwen. Het gaat erom dat je
het echt maakt, zodat lezers het kun
nen beleven als een menselijke erva
ring."
Niet iedereen is daar blij mee.
Regelmatig is hem verweten dat hij
de Amerikaanse trots en vaderlands
liefde ondermijnt met dit boek. Om
die reden werd een nationale discus
sie rond het uitkomen van The Slave
Ship in 2007 afgekapt. Het boek ver
scheen oorspronkelijk ter gelegen
heid van de tweehonderdste verjaar
dag van de afschaffing van de Atlan
tische Slavenhandel in het Verenigd
Koninkrijk (1807) en in de Verenigde
Staten (1808).
Onder president George W. Bush
werd de subsidie voor allerlei mani
festaties daaromheen geschrapt. Te
gevoelig, te omstreden, luidde het
argument. In Groot-Brittannië
volgde er wel een nationale discussie.
Rediker hoopt op herhaling daarvan
in Nederland en dat zijn boek een
bijdrage kan leveren aan onze be
wustwording.
„Absoluut. Eens komt ook dat aan de
orde. Maar het is aan politici, niet aan
historici die discussie te leiden. Zelf
heb ik eens een soort Marshallplan
voorgesteld voor de zwarte achter
standswijken. Knap ze op en inves
teer miljarden in onderwijs en
sociale zorg. Maar dat is maar een
idee, je kunt dit op vele manieren
repareren."
,,Toen ik in Amsterdam was, zag ik op
al die schilderijen uit de Gouden
Eeuw veel geografische kaarten. Het
geweten van de wereld ligt ingebed
in de kunst. De connectie van de
kunst met het zeilschip is ook heel
krachtig. Mij boeit het dat er heel veel
mensen betrokken waren bij de sla
vernij, maar dat er ook ontzettend
veel kennis circuleerde over die han
del. Als in Engeland Thomas
Clarkson het land rondgaat in zijn
strijd om de slavernij af te schaffen, is
hij geschokt over hoeveel de mensen
die hij wil overtuigen er al van weten.
Want ze hadden bijna allemaal een
zeeman in de familie, of iemand die
in de haven werkte en die de verha
len kende. In Nederland was dat
natuurlijk ook zo. De kennis was
groot en de sociale impact was veel
belangrijker dan we achteraf willen
toegeven."
,,Ik heb dit boek geschreven als mari
tiem researcher, maar er ligt zeker
ook een politieke lading onder. Dat
hangt samen met mijn strijd tegen de
doodstraf in de VS en heel specifiek
het geval van Mumia Abu-Jamal, een
militante journalist en lid van de
Black Panthers. Iemand die om
politieke redenen geweld gebruikte
en de doodstraf kreeg, omdat hij een
politieman neerschoot in 1981.
Mumia zit overigens nog altijd ge
vangen, maar niet meer in de doden
cel. Met hem sprak ik in de gevange
nis over de relatie tussen ras en ter
reur. De geschiedenis van zwart zijn
in Amerika heeft vaak die link, vond
hij. Denk aan de lynchpartijen in het
zuiden of aan het politiegeweld.
Later gaf ik een lezing over The Slave
Ship in Auburn Prison, een gevange
nis in New York. Gedetineerden ver
telden me dat ze die plek als 'een mo
dern slavenschip' ervoeren. Dat on
derstreepte voor mij dat geweldda-
WOENSDAG 9 FEBRUARI 2022 GO
'Het hele verhaal van
de slavernij wordt nog
steeds niet verteld'
Bob van Huët
Rotterdam/Pittsburgh
amm
- Marcus Rediker
vertelt over de reis
op slavenschepen
STOWAGE Of THE BRITISH SLAVE SHIP BROOKES UNDER I
RKCl'LATKI) S LAYK Tit AUK
r-'T'-.r.-rrr-r*? T*-
/E „*1 - HJ
ft- /A '"T.
Slaven zaten als haringen in een ton in een slavenschip.
Moet het dan ook gaan over com-
pensatiegelden?
Amerikanen duiken weg voor hun
geschiedenis, zegt u. Doen Neder
landers dat ook?
U legt een link tussen het slaven
schip en dat verhoudingsgewijs
veel zwarte mensen nu in de Ver
enigde Staten in de dodencel zit
ten.
