UIT HET LEVEN...
H
13
Als onderduikkind met een gefusilleerde vader en veel omgekomen familieleden, was voor Chawwa
Wijnberg, beeldend kunstenaar en dichter, de oorlog nooit ver weg. Angst en twijfel speelden in haar leven
en werk een grote rol. Toch genoten zij samen jarenlang uitbundig, vertelt haar vrouw Marianne Gossije.
worden gevoegd: ,,De maanden voor
ze stierf, keek zij ze zelf diagonaal
door en zei dat ze er wel heel veel in
mopperde."
Elke zondagavond zaten ze aan de
keukentafel tabletten voor de ko
mende week uit de verschillende
strips te drukken en verdeelden ze in
de vakjesdoosjes over de daarvoor be
stemde dagen: ,,Chawwa bewaarde
alle lege verpakkingen om ze eens
achter haar scootmobiel te binden en
zo met die opwaaiende knisperende
baal door het centrum te scheuren."
Het is er niet meer van gekomen.
De eerste maanden na haar dood at
Marianne regelmatig bij vrienden en
buren: ,,Dat had Chawwa geregeld.
'Zorgen jullie voor Marianne als ik er
niet meer ben?', had ze aan veel men
sen gevraagd."
Het leven voelt leeg zonder degene
die haar wezenlijk kent, zegt ze. Maar
ze weet zeker dat Chawwa trots zou
zijn op hoe zij zich nu een weg baant
door het missen.
Nooit gingen ze bij elkaar
vandaan zonder afscheid
nemen. Ook niet op die
avond van de kortste dag
van het jaar. Zijzelf zou
in de Zeeuwse Concertzaal de Mes
siah van Handel bijwonen, was wat
aan de late kant en schoot gehaast in
haar jas. Chawwa, die sinds maanden
de deur niet meer uitkwam, wenste
haar veel plezier. Snel wisselden ze
een kus: ,,Tot straks, schat!" Maar
toen ze na een paar uur weer binnen
stapte, zat Chawwa onbeweeglijk in
haar stoel voor de televisie. Een hart
stilstand. Naast haar fauteuil, op de
grond, lag een half opgerookte siga
ret.
Al in 2018 had Chawwa haar toe
vertrouwd dat ze eigenlijk niet meer
verder wilde, zegt Marianne Gossije
(69). ,,Door de opeenstapeling van
diabetes, chronisch hoge bloeddruk,
nier- en hartfalen werden alle bewe
gingen pijnlijker en moeilijker. Ze
viel af, haar buik zwol op. Hoelang
moest ze zo doorgaan? De internist
schatte toen dat ze nog zes tot twaalf
maanden te leven had. Ik kreeg de in
druk dat Chawwa dat wel overzichte
lijk vond. Zelf ging ik uit voorzorg
aan de kalmeringspillen."
Verstrengelde vrouwen
Vier decennia zouden ze uiteindelijk
samenzijn. Nadat zij eerst Chawwa's
beeldend werk leerde kennen tijdens
de opening van een expositie in En
schede en daar de twee verstrengelde
vrouwen die elkaar liefkozen aan
kocht, volgde hun kennismaking,
vriendschap en kwam hun liefde tot
bloei. Chawwa scheidde van haar
echtgenoot. Marianne verliet haar
toenmalige vriendin. Ze woonden in
Kockengen en voedden samen Cha
wwa's zoon en dochter op in de roe
rige jaren tachtig, met de economi
sche crisis, punkers, krakersrellen,
vrouwenstakingen en -cafés, lesbi
sche archieven en schrijven voor Lust
Gratie, een driemaandelijks tijd
schrift dat tot 2001 zou blijven be
staan.
Ze konden samen prachtig ruzie
maken, lacht Marianne. Fel stonden
ze eens aan weerszijden van hun
auto, schreeuwend naar elkaar over
het dak. Pas toen ze de aanzwellende
menigte opmerkten, doken ze naar
binnen en reden weg. Ze voelden
zich absoluut veilig bij elkaar: ,,Dat
we onverwoestbaar waren, stond
vast. En Chawwa had een groot hart.
Ze was wezenlijk geïnteresseerd in
wat mensen drijft. Er kwamen regel
matig jongeren over de vloer die
graag met haar praatten. Haar humor
was lichtvoetig."
Eerste stadsdichter
Nadat ze naar de Bierkaai in Middel
burg verhuisden, ijverde Chawwa bij
de gemeente voor het installeren van
een stadsdichter. Als eerste be
kleedde zij in 2003 het ambt. Ook sti
muleerde zij het opluisteren van
oude gevels met Zeeuwse gedichten,
en waren zij samen de motor van het
jaarlijkse Park Poëzie-evenement
waar dichters optraden die later lan
delijk zouden doorbreken. Ze fre
quenteerden de terrassen, want daar
was Chawwa dol op; hadden een
vaste tafel in Brasserie de Drukkery;
slenterden over de boulevard; reis
den veel en vertaalden samen son
netten van Vita Sackville-West: ,,We
steggelden over de kleinste details."
Regelmatig bracht Chawwa een ei
gen bundel uit en trad door heel Ne
derland op.
Sinds het lopen moeizamer ging,
bewoog ze met een scootmobiel door
de binnenstad. Keurig gekapt. Een
kek jasje aan. Opgeheven sigaretten
pijpje tussen haar vingers. Ze was ei
genzinnig en opmerkzaam: ,,Geen
querulant, maar wel zeer uitgespro
ken en soms het middelpunt van pu
blieke controverses."
In ganzenpas
De laatste zeven jaar was Marianne
mantelzorger. Met de 'ganzenpas'
hielp zij Chawwa van de ene kamer
naar de andere: ,,Ik liep vlak achter
haar en hield haar vast onder haar ok-
sels, zodat ze niet omviel. We moes
ten tegelijkertijd ons rechterbeen
vooruitzetten en daarna tegelijkertijd
ons linkerbeen bijtrekken. Op de
maat van onze stappen zong ik 'To-
dom-todom-todom!' en kregen we
onbedaarlijk de slappe lach. Eenmaal
neergeploft in een stoel, zei ze dan:
'Je bent een zalfje voor mijn ziel.' Dat
troost mij nu. Ik heb het dus niet
slecht gedaan in die tijd."
Ze herinnert zich dat Chawwa in
één van haar gedichten het loslaten
van leven en geliefden verwoordt:
,,De regel: 'Ik weet niet hoe erg het is,
het missen' blijft me voortdurend bij.
Ze jammerde wel eens: 'Ik zou niet
wéten wat ik zonder jóu zou moe
ten!', en dan zei ik: 'Kalm maar - jij
gaat eerst.' Dat gaf even rust. Maar
het gevoel van gemis, ook van haar
autonomie, bleef."
De angst voor oorlog en aanslagen
was eveneens hardnekkig: Voorzet
ramen mochten niet worden verwij
derd, en we moesten altijd geld ach
ter de hand hebben om snel met onze
koffers naar Canada te kunnen gaan."
Stapels dagboeken
In de grote werkkamer op de eerste
verdieping liggen de 120 dagboeken
van Chawwa op stapeltjes. Marianne
wil ze nog lezen voordat ze in het Li
teratuurmuseum bij het andere werk
Dat we
onverwoest
baar waren,
stond vast
GO VRIJDAG 21 JANUARI 2022
Chawwa Wijnberg
6 juli 1942 - 21 december 2019
Heeft u ook mooie
2 herinneringen aan een
overleden dierbare? En is
er een datum die daarom speciaal
voor u is? U kunt uw verhaal doen
in 'Uit het leven'. U kunt mailen naar
uithetleven@pzc.nl
'Chawwa wist wat missen was'
Jacoline Vlaander
Middelburg
Chawwa Wijnberg
met opgeheven siga
rettenpijpje tussen de
vingers.
FOTO LEX DE MEESTER
- Marianne Gossije
