17
(SUPER)RIJK IN NEDERLAND
Een select groepje Nederlanders wordt alsmaar rijker. We vergapen ons graag aan hun pracht en praal.
In deze serie onderzoekt journalist Irene van den Berg de keerzijde van deze extreme rijkdom.
Het gapende gat
tussen arm en
rijk doorklieft
bijna de hele
menselijke ge
schiedenis. De
plek waar ik met
Ingrid Robeyns, hoogleraar ethiek
van de instituties, heb afgespro
ken, is een overblijfsel uit een tijd
van extreme ongelijkheid. Het
universiteitspand aan Janskerkhof
13 in Utrecht, met prachtige be
schilderde zalen, was ooit eigen
dom van slavenhandelaar Jan van
Voorst. In 1764 liet hij 275 tot slaaf
gemaakten naar Suriname ver
schepen, waar ze voor zo'n 375
gulden per persoon werden ver
kocht, blijkt uit historisch onder
zoek.
Een kwart millennium later is er
nog steeds grote ongelijkheid in de
wereld. Robeyns publiceerde in
2019 het pamflet Rijkdom, hoeveel
ongelijkheid is nog verantwoord?
Hierin stelt ze dat extreme rijk
dom een gevaar vormt voor de de
mocratie, omdat de superrijken
hun geld gebruiken om macht te
'kopen', bijvoorbeeld door lob
byisten in te zetten. Ook leggen
ze een grote druk op het milieu.
De CO2-voetafdruk van de rijkste 1
procent van de wereldbevolking is
in 2030 zo'n dertig keer te groot,
blijkt uit onderzoek van Oxfam-
Novib.
,,Dat het ons mensbeeld beïn
vloedt. Heel vaak wordt rijkdom
gerechtvaardigd met het idee dat
die rijke persoon dat heeft ver
diend, bijvoorbeeld door hard te
werken of creatief te zijn. Maar
weet je, bij rijkdom komt ook een
grote dosis geluk kijken: waar ben
je geboren? Welke aangeboren
talenten heb je? Heb je bepaalde
aangeboren ziektes? Als we zou
den erkennen dat toeval een grote
rol speelt bij rijkdom, net als de
bijdrage van andere mensen,
dan zouden rijken begrijpen dat ze
een morele plicht naar de samen
leving hebben."
Hoe krijg je de Jeff Bezossen van
deze wereld aan hun verstand ge
peuterd dat ze netjes met hun
personeel moeten omgaan, en
belasting moeten betalen?
,,Ik denk dat rijke mensen meer
zouden waarderen hoe fortuinlijk
ze zijn als er meer interactie zou
zijn tussen verschillende sociale
lagen. Ik ben ervan overtuigd dat
ze dan minder vaak belasting zou-
Het gaat om
de discussie:
wanneer
zeggen we
tegen mensen
'het is genoeg'
den ontwijken en zich meer zou
den inzetten voor de minder be
deelden. Vroeger was de kerk een
plek waar alle sociale lagen sa
menkwamen. Ook tijdens
de dienstplicht kwamen mensen
samen, maar die is afgeschaft."
,,Het gaat mij in eerste instantie
om de discussie: wanneer zeggen
we tegen mensen: het is genoeg
zo? Nog meer geld helpt jou niet
om je leven beter te maken. En je
moet ook realistisch zijn, met een
rijkdomsgrens help je niet meteen
alle extreme rijkdom uit de we
reld. We hebben in Nederland een
armoedegrens, maar er is nog
steeds armoede. Je zou kun
nen zeggen: het uitbannen van ar
moede is een ideaal. Wat mij be
treft zou het uitbannen van ex
treme rijkdom ook een ideaal
moeten zijn."
Robeyns onderzocht vorig jaar hoe
Nederlanders aankijken tegen zo'n
rijkdomsgrens. Uit een enquête on
der 2561 personen bleek dat de
grens tussen rijk en té rijk voor
de Nederlander op 2,2 miljoen euro
ligt. Toch gaven maar liefst vier op
de vijf ondervraagden ook aan dat
die rijkdom niet hoeft te worden
beteugeld door de overheid.
U heeft een vurig betoog geschre
ven over de risico's van extreme
rijkdom. Vindt u het niet teleur
stellend dat 80 procent vindt dat
de overheid niet moet ingrijpen?
,,Nee, het interessantst vond ik dat
96 procent van de respondenten
aangaf te vinden dat je te rijk künt
zijn. Of de overheid dan moet in
grijpen, is een andere vraag. Er zijn
allerlei redenen waarom mensen
vinden dat de overheid niet moet
ingrijpen. Bijvoorbeeld omdat
ze de overheid niet vertrouwen of
omdat ze vrijheid heel belangrijk
vinden."
,,Er zijn goede argumenten om een
maximum te stellen aan wat je
mag ontvangen aan erfenissen en
schenkingen. Alleen denk ik niet
dat dat gaat gebeuren, omdat erf-
belasting de meest gehate belas
ting is. Daarom moet de politiek
zich eerst richten op maatregelen
die wel haalbaar zijn, zoals het
sluiten van belastingparadijzen.
Zolang er geen goede internatio
nale afspraken over het belasten
van kapitaal zijn, kun je nooit een
rijkdomsgrens stellen."
,,Het economisch systeem dat we
nu hebben, is geen zuiver kapita
lisme. We hebben nu een vorm
die slechter is: de overheid geeft de
sterkste spelers binnen het sys
teem nog meer macht. Het idee
achter kapitalisme is dat de econo
mie het sterkst is als er geen mo
nopolies zijn en geen machtscon
centratie. Maar dat is precies wat
we nu wel zien: de grote bedrij
ven kunnen dreigen: als jullie be
paalde belastingmaatregelen door
voeren, zijn we weg. En de politiek
blijkt daar ontvankelijk voor. Jij en
ik hebben die macht niet."
GO DONDERDAG 20 JANUARI 2022
'Het uitbannen van extreme
rijkdom is een mooi ideaal'
Irene van den Berg
Wat is volgens u het belangrijkste
argument om kritisch te zijn op
extreme rijkdom?
Hoogleraar Ingrid Robeyns: „Overheid geeft de sterkste spelers nog meer macht.''
FOTO ERIK VAN 'T WOUD
- Ingrid Robeyns
hoogleraar
Als oplossing voor extreme rijk
dom stelt u voor een maximum te
stellen aan rijkdom, middels een
rijkdomsgrens. Gaat dat niet wat
ver?
Aan wat voor soort maatregelen
denkt u bij een rijkdomsgrens?
Is extreme rijkdom niet inherent
aan het kapitalisme?
