I
6
Op Tholen herhaalt de geschiedenis zich
OMCH
Vervelend om een stukje
te moeten rijden om je te
laten testen op corona?
Ach, alles is relatief.
Inwoners van Tholen die
in de 16de eeuw
verschijnselen van lepra
vertoonden, moesten
naar Haarlem voor een
test...
De geschiedenis herhaalt
zich, zo blijkt uit het
jaarboek van de Heem
kundekring Stad en
Lande van Tholen, dat
de titel Besmet, beschadigd en hersteld
kreeg. Twee van de schrijvers lieten
zich inspireren door de coronapan-
demie en doken de gemeentelijke ar
chieven in, op zoek naar eerdere
voorbeelden.
En die leveren verrassende paral
lellen op met tegenwoordig. Neem
nou de lepra-uitbraak aan het eind
van de 15de eeuw. Nu was dat niet di
rect een pandemie, want de versprei
ding van die ziekte ging ontzettend
langzaam. Het duurde twee tot vijf
jaar voordat je er last van kreeg. Maar
dat neemt niet weg dat ook toen
maatregelen getroffen werden om
verspreiding van de ziekte tegen te
gaan.
Lepralijders werden in afzonde
ring verzorgd. Om voor verpleging in
aanmerking te komen, was het nodig
om een bewijs te hebben dat je de
ziekte onder de leden had. Wie in de
Noordelijke Nederlanden (grofweg
het huidige Nederland) woonde,
moest naar Haarlem voor zo'n 'lepra-
schouw'. Het overkwam tussen 1493
en 1499 minstens tien inwoners van
de huidige gemeente Tholen, zo
blijkt uit de bijdrage van Hans Zuur
deeg in het boek. Ze kregen van hun
gemeente allemaal twee schelling
reisgeld mee. Wat, zo zocht
Zuurdeeg uit, overigens bij
lange na niet genoeg geweest
zal zijn om tot in Haarlem te
raken.
Fraudeurs
In Haarlem verbleef de moge
lijke patiënt enige dagen bij de
testlocatie, het 'Leprooshuys'.
Wie 'positief werd bevon
den, kreeg een certificaat - de
'vuylbrief. Alleen met die
brief in handen kreeg je toe
gang tot een leprozerie (een
'lepraziekenhuis'), zoals het
'Laserse Huys' in Tholen. Een verge
lijking met de huidige QR-code is
gauw gemaakt, zeker als je hoort dat
ook met de vuylbrieven nogal eens
gefraudeerd werd. In een leprozerie
werd je namelijk jaloersmakend goed
verzorgd. Fraudeurs waren hard aan
gepakt. Je kon zelfs de doodstraf krij
gen als je net deed alsof je lepra had,
of in vuylbrieven handelde.
Kleinere dorpen hadden overigens
geen leprozerie, maar daar werd vaak
wel een 'armenhuisje' aangewezen
als onderkomen voor leprapatiënten.
In Oud-Vossemeer en
Sint-Maartensdijk stonden bij
voorbeeld zulke huisjes, zo
blijkt uit de gemeentelijke ar
chieven.
Leprapatiënten vond je na
tuurlijk niet alleen op Tholen.
Dat gold ook voor mensen die
vier eeuwen later door cholera
werden getroffen, maar het ei
land werd toen wél onevenredig
hard geraakt. Van de 244
Zeeuwse cholera-doden die al
leen al in 1866 te betreuren waren,
woonde meer dan 40 procent op
Tholen.
Sint-Annaland werd het hardst ge
troffen. Het dorp, waar toen iets
meer dan tweeduizend mensen
woonden, had in dat jaar 54 cholera-
doden te betreuren. Ook in onder
meer Sint-Maartensdijk en Scherpe-
nisse was het goed raak. En dat was
reden voor de autoriteiten om maat
regelen te nemen die ons bekend in
de oren klinken.
Zo gingen jaarmarkten en kermis
sen in meerdere Thoolse plaatsen dat
j aar niet door. Het was immers niet
de bedoeling 'die gevreesde ziekte
welligt nog grooter uitbreiding te ge
ven', zo citeert schrijver Kees de Ko
ning uit een Thoolse landbouw-cou-
rant uit die tijd. Verder kregen alle
Zeeuwse gemeenten een brief van de
commissaris van de koning, waarin
hij burgemeesters vroeg om te zor
gen voor goede ventilatie en mensen
C Wie 'positief' was,
kreeg een certificaat,
een 'vuylbrief'
op te roepen een goede hygiëne in
acht te nemen en meteen naar de
dokter te gaan als ze zich niet goed
voelden. Voor 'brandhaarden' golden
extra regels. Zo werden schepen uit
Sint-Annaland in de haven van
Sint-Philipsland in quarantaine ge
houden en eerst goed schoonge
maakt voordat de bemanning en de
lading van boord mochten.
Het hielp allemaal wel. De cholera-
pandemie doofde daarna in enkele
maanden tijd zo goed als uit.
Moordzaak
Het boek van de heemkundekring
omvat overigens meer bijdragen dan
alleen over ziektes. Zo wordt ook een
moordzaak uit 1766 in Stavenisse uit
de doeken gedaan en wordt de ge
schiedenis belicht van Joachim Jo
seph Leconte, een Franse douanier
die in de Franse tijd in Sint-Anna-
land terecht kwam en niet meer weg
ging. Ook gaan de historici op zoek
naar de oudste steenbestrating van
het eiland en wordt geschreven over
de geschiedenis van de Thoolse mo
len De Hoop.
WOENSDAG 19 JANUARI 2022 BE
Testlocatie voor 'leprabewijs'
en schepen in quarantaine
Martijn de Koning
Tholen
aller netr(hr(jcpc brfïrn ïjebbcn ttnnn
De Gasthuiskapel in
de Kerkstraat in Tho-
len. Hier stond vroe
ger het leprozenhuis.
FOTO JOHAN VAN DER HEIJDEN
put ét. Taroba «taprjjt (mptm tyntrlrm/gljeptotft tpbt mtc
i trr tpbt
Stltttté btfttitt tt UiiTciï met V .vrrtje, uiacrominc
3 Ti flbrti r.il rnrt Blltgtttf.'tm Rlii htüüxncc op at built rm
Tttitircc lioct op't lioafc/brklrtt uier roittt vnit t tn bant/TonDte ntv
Brr bant, cubr Oefen oust fpiiDeotrr 'TatenioCootenoetc
wet. KtntilfCt nes iu.irtliepts.ro (jebbcit urn (jtttirtn alKfUiO;
ttituoajftbtfetibjiefbtfeotltinetopfenotinttiie
i.ictons fartrcn Oppfemfrp jjiniOtrttiiDf f
£>c« >"V
mctiien Stcjjri^nt
Een vuylbrief, met onder meer een kleding-
Leprozenoptocht, ets van Claes Janszn Visscher uit 1608. voorschrift voor de zieke. De brief is te zien in
In veel steden werd zo'n optocht eens per jaar georgani
seerd, de eerste maandag na Driekoningen. Er werd dan
geld opgehaald voor het lokale leprozenhuis.
het Museum van Geest in Haarlem, dat geves
tigd is in het voormalige Leprooshuis in die
stad. ILLUSTRATIE HEEMKUNDEKRING STAD EN LANDE VAN THOLEN
Cover van Besmet,
beschadigd en her
steld, met eeuwen
oude bestrating uit
Sint-Maartensdijk.
Besmet, beschadigd en hersteld is
verkrijgbaar bij heemkundekring
Stad en Lande van Tholen.
