13
KMH
ten voor een onzekerheid?'', vroeg hij
zich af.
Er kleefden toentertijd wel degelijk
grotere risico's aan vaccinatie. Men
sen die besmet werden met koeien-
pokken kregen soms per ongeluk een
andere infectie - bijvoorbeeld omdat
dezelfde naald gebruikt werd bij het
inenten van verschillende mensen.
Vooral de besmettingen met syfilis
trokken de aandacht - opvallend,
omdat dat ging om naar schatting 750
gevallen op 100 miljoen vaccinaties.
De gevaren van variolatie of eenvou
digweg de pokken krijgen, waren
veel groter, maar boezemden soms
minder angst in.
Vrezen mensen een bekend kwaad
minder dan een onbekend risico? ,,Ja,
dat zit er denk ik ook gedeeltelijk in'',
zegt Van Prooijen.
Ten tijde van het pokkenvaccin
wist men bovendien nog helemaal
niet waaróm het werkte. Bacteriën
waren nog niet ontdekt, virussen al
helemaal niet. Maar, zegt Van
Prooijen, ook in de coronapandemie
was niet meteen alle kennis beschik
baar, aangezien het om een nieuw vi
rus ging. En dat heeft een impact op
de beleving van mensen.
,,Het zijn vooral gevoelens van
angst die van belang zijn. Die komen
voort uit onvoorspelbaarheid van een
virus dat we niet kennen. De weten
schap gaat hard, maar met vallen en
opstaan. Daardoor zijn er tegenstrij
dige berichten te horen." Hij neemt
de mondkapjes als voorbeeld: ,,Eerst
zei men 'mondkapjes hebben geen
zin'. Daarna kwam het voortschrij
dend inzicht: ze werken toch wel.
Dat had in Nederland overigens wel
wat sneller gemogen, maar dat ter
zijde. Aarzelingen geven een signaal
af aan het publiek: de wetenschap
weet het ook niet, en dat maakt men
sen gevoeliger voor internetgoeroes."
Internet
Over internet gesproken: ook de toe
gang die mensen tot informatie had
den was twee eeuwen terug natuur
lijk totaal anders. ,,Ik denk wel dat
het aantal complotten is toegenomen
door de pandemie en de invloed van
sociale media", zegt Van Prooijen.
,,Maar ik denk ook dat mensen on
derschatten hoe wijdverbreid com
plotten vroeger waren. In de middel
eeuwen werden vrouwen op het
marktplein verbrand omdat ze zou
den samenzweren met de duivel, en
iedereen vond dat de normaalste
zaak van de wereld. Dus als je het mij
vraagt: nu in het digitale tijdperk
stijgt het aantal complotdenkers een
beetje. Maar sinds de jaren 50 is com-
plotdenken eerder afgenomen. Dat is
ook niet helemaal onlogisch: mensen
hebben steeds meer kennis van we
tenschap."
En: des te minder er bekend is, des
te meer ruimte er is voor complotten.
,,Een verschil is wel dat het toenter
tijd vaak een supernatuurlijk sausje
had." Al is ook die vorm niet uitge
doofd. Zie bijvoorbeeld de overtui
ging dat elites doen aan kindermis
bruik, met een satanistisch pedofie-
Complotten
toegenomen
door sociale
media
Van aspirine werd
gezegd dat het juist
ziek maakte. foto getty
lennetwerk. Ook dat is 'oude wijn in
nieuwe zakken', zegt Van Prooijen.
,,Het is een variant van een complot
theorie die al meer dan duizend jaar
oud is: Blood Libel. In het verleden
was dat een Joodse complottheorie.
Joden zouden elk jaar een christelijk
kind ontvoeren, om dat ritueel te
slachten en zijn bloed te drinken."
De overgrote meerderheid gelooft
de theorieën niet. Wat maakt dat
sommigen wél vallen voor samen
zweringstheorieën, en anderen
niet? ,,Dat is een moeilijke vraag",
zegt Van Prooijen. ,,Wat wel bekend
is: als je eenmaal één complot hebt
omarmd, dan verlaagt dat de drempel
om in meer te geloven."
Ook je positie in de samenleving
maakt uit, zegt hij. ,,Vooral mensen
die machteloos zijn, die echte proble
men hebben, die zich gediscrimi
neerd voelen, die veel te maken heb
ben gehad met teleurstelling, zijn
vatbaarder voor complottheorieën.
Tegelijk: het komt in alle lagen van de
samenleving voor."
Daarnaast speelt nog een hele an
dere factor een rol: ,,Recent onder
zoek laat zien dat mensen een com
plottheorie ook gewoon entertaining
vinden. Des te vermakelijker mensen
het vinden, des te meer ze erin gelo
ven. Als een spannende film, haast."
Appelleren dergelijke complotten
aan het verlangen bijzonder te zijn,
als een soort superheld? ,,Ja, zeker.
We ontdekten dat het ook te maken
heeft met sensatiezucht, en verve
ling."
Europol legt hand
op 1534wapens
Bijleveld tijdelijk
burgemeester
Asielaanwijzing op
losse schroeven
GO ZATERDAG 15 JANUARI 2022
I
V
Het virus voor de
Spaanse griep zou in
1918 door de Duitsers
zijn gemaakt en ver
spreid. FOTO GETTY
- Jan-Willem van
Prooijen, hoogleraar
DEN HAAG
Tijdens een internationale
operatie gericht op de illegale
handel in omgebouwde gas-
en alarmpistolen, heeft Euro
pol 1534 wapens in beslag
genomen. Alarmpistolen zijn
populair bij criminelen, omdat
ze gemakkelijk kunnen wor
den omgebouwd om scherpe
munitie mee af te vuren. In juli
vorig jaar werd misdaadver
slaggever Peter R. de Vries
waarschijnlijk met een omge
bouwd alarmpistool neerge
schoten. De operatie met de
naam Conversus werd geleid
door de Roemeense politie in
het kader van een Europese
aanpak tegen criminele drei
gingen.
ALMERE
Ank Bijleveld-Schouten (CDA)
gaat aan de slag als waarne
mend burgemeester van Al-
mere. Dat heeft de provincie
Flevoland bekendgemaakt.
De voormalig minister van
Defensie volgt Franc Weer-
wind op, die is begonnen als
minister voor Rechtsbescher
ming in het kabinet-Rutte IV.
De provincie stelt dat met
deze benoeming rekening is
gehouden met de wensen
van de gemeenteraad. Com
missaris van de Koning Leen
Verbeek installeert Bijleveld
(59) komende maandag voor
onbepaalde tijd.
DEN HAAG
De nieuwe staatssecretaris
van Asiel Eric van der Burg
heeft begrip voor de boos
heid van gemeenten die een
asielaanwijzing kregen. Zij
werden door zijn voorganger
verplicht asielzoekers onder
te brengen, maar daarvoor
bleek geen juridische basis te
zijn. Van der Burg wil het an
ders doen. ,,U zult mij niet
snel het woord 'aanwijzing'
horen gebruiken." Vlak voor
het aantreden van het nieuwe
kabinet zei Ankie Broe-
kers-Knol (de staatssecreta
ris van Asiel in Rutte III) op
Kamervragen dat er geen ju
ridische basis was voor de
omstreden asielaanwijzing.
