12
GESCHIEDENIS
GELOOF IN COMPLOTTHEORIEËN IS VAN ALLE TIJDEN
Het pokkenvaccin: creëert mensen die half stier zijn. De Spaanse griep: verspreid
door de Duitsers. Het is een greep uit de complotten die door de jaren heen in tijden
van gezondheidscrises bon ton waren. Want: complotdenken is van alle tijden.
Wat kunnen we leren als we terugkijken in de geschiedenis? ,,Het is deels een
verdedigingsmechanisme dat in de mens ingebakken zit."
„Hoewel de pers en de beroepsgroep
roept 'Vaccineer! Vaccineer! Vacci
neer!', en mensen in duizendtallen
hun blinde leiders volgen - zeg ik
nog steeds: DOE HET NIET." Het zou
een tekst kunnen zijn die vandaag de
dag geschreven is. Maar hij is afkom
stig uit een pamflet uit 1885 van
Alexander Ross, een arts uit Montreal
(Canada) die zich hevig verzette te
gen de pokkenvaccins.
In het pamflet klopt Ross zichzelf
op de borst als 'de enige arts die
durfde te twijfelen aan de 'fetisj' van
vaccinatie'. Zelf bleek hij overigens
wél ingeënt tegen pokken. Over het
vaccin, dat bestond uit een besmet
ting met de veel minder gevaarlijke
koeienpokken, deden wilde verhalen
de ronde: het zou vrouwen er bij
voorbeeld toe bewegen seks te heb
ben met stieren, waardoor ze mino-
taurussen - half mens, half stier -
zouden baren.
In populaire teksten werden vac
cins voorts vergeleken met tatoeages
of brandmerken, en vaccinweigeraars
vergeleken zichzelf met voortvluch
tige slaven. Het kost weinig moeite
om de parallellen met onze huidige
tijd te vinden. Half 2019 bestempelde
de wereldgezondheidsorganisatie-
OUTRAGE ON PERSONAL LIBERTY!
UONTBIAL WOSmtMlXN AHD WOMEN
FORCED TO BE VACCINATED 1
WHO vaccinatietwijfel reeds als een
van de top 10-bedreigingen voor de
wereldgezondheid. En sinds de co-
ronapandemie zijn complotten - van
elites die vaccins zouden gebruiken
als controlemiddel via microchips,
tot het idee dat corona slechts een
verzinsel is - niet weg te denken uit
het publieke debat.
Ook tijdens de pestepidemie in de
middeleeuwen en de uitbraak van de
Spaanse griep in 1918 tierden de com
plottheorieën welig, zegt hoogleraar
Jan-Willem van Prooijen, als onder
zoeker bij de Vrije Universiteit Am
sterdam gespecialiseerd in radicalise
ring, extremisme en complotden-
ken. „Tijdens de Spaanse griep zag je
iets wat je nu ook ziet. Mensen dach
ten dat het door Duitsers in het lab
gemaakt was."
Verklaringen
De Duitsers waren, kort na de Eerste
Wereldoorlog, een populaire zonde
bok. ,,Er is een aardige anekdote over
de Duitse medicijnenproducent
Bayer. Bayer had aspirine aan het
einde van de 19de eeuw gepaten
teerd. Maar ze deden toen enorm
slechte zaken in Amerika. Mensen
dachten dat ze door aspirine juist be
smet zouden worden."
Wat maakt dat mensen geloven in
dergelijke verhalen, juist in tijden
van crisis? Een factor is dat mensen
in onzekere tijden zoeken naar ver
klaringen. ,,Je voelt je bedreigd, je
wereldbeeld staat op zijn kop. Daar
komt ook bij dat mensen een zonde
bok zoeken. Dat zijn groepen die je
toch al niet vertrouwde. Tijdens de
pest kregen de Joden de schuld: zij
zouden het water hebben vergiftigd.
Nu zijn het de farmaceuten, het
OMT, Hugo de Jonge en Mark Rutte."
Een complot is bovendien aantrek
kelijk, omdat het iets is dat bestreden
kan worden, legt Van Prooijen uit:
,,De aanname dat er allemaal vijan
den op de loer liggen, complotten
zijn, daar kun je wat mee. Je kunt je
niet wapenen tegen kans of toeval."
Een vermogen om snel samenzwe-
ringen te herkennen bood vroeger,
toen er bijvoorbeeld veel stam
menstrijden waren, juist een evoluti
onair voordeel, zegt hij. ,,Het is deels
een verdedigingsmechanisme dat in
de mens ingebakken zit."
Daarbij speelt de menselijke nei
ging tot het zien van patronen een
belangrijke rol. ,,Dat is ook heel nut
tig, want er zijn veel patronen. Maar
soms ziet ons brein patronen die niet
echt bestaan. Dat noemen we
illusoire patroonherkenning, en is
heel sterk onder bijvoorbeeld gokver
slaafden. Het zien van patronen die
niet echt zijn, hangt ook samen met
complotdenken."
Ook na de introductie van het pok-
kenvaccin - het allereerste vaccin -
aan het einde van de 18de eeuw, be
streden sommigen dat er überhaupt
een pokkenepidemie was. In Canada
stelde Ross dat er sprake was van een
'nodeloze paniek'. Er zouden slechts
'heel weinig gevallen' zijn.
Een deel van de tegenstanders van
de prik zag bovendien meer heil in
besmetting met de reguliere pok
ken. Vóór het vaccin werd die me
thode, genaamd 'variolatie' al ge
bruikt: men bewaarde de korsten van
besmette personen, droogde die en
bracht ze vervolgens in, bijvoorbeeld
via een kleine snee in de arm. Kinde
ren kregen daardoor een mildere
vorm van de pokken.
De methode kende grote risico's -
veel groter dan vaccinatie met koei-
enpokken. Toch geloofden veel men
sen dat variolatie veiliger was, omdat
daarbij gebruik werd gemaakt van
materiaal dat 'natuurlijk' voorkomt
in mensen. Dit terwijl vaccinaties af
komstig waren van beesten, die 'niet
compatibel zijn met mensen'. Een
andere fanatieke tegenstander van
vaccinatie uit die tijd, de Britse dr.
William Rowley, zei daarover: ,,Pok-
ken zijn een visitatie van God, en af
komstig van mensen. Koeienpokken
zijn gemaakt door de arrogante, god
deloze mens." Ook toen speelde het
idee dat iets dat 'natuurlijk' geacht
werd ook beter zou zijn dus een rol.
Rowley maakte in 1805 ook een pam
flet tegen vaccins, waarin onder meer
een plaatje te zien was van 'het jon
getje met het ossengezicht'. Het idee
was dat vaccinatie met koeienpokken
zou leiden tot allerlei misvormingen,
waarbij mensen eigenschappen van
stieren zouden kunnen krijgen.
Altaar
Rowley bekritiseerde ouders die hun
kinderen lieten inenten - volgens
hem werden zij door 'extravagante
beloften' van de vaccineerders aange
moedigd om 'hun onschuldige kin
deren op te offeren voor dit nieuwe
altaar van waarschijnlijkheid - ze
verlieten de realiteit voor een experi
ment'. ,,Waarom een zekerheid verla-
het stopt
als WU nee
ZEGGEN
ZATERDAG 15 JANUARI 2022 GO
'Mensen zoeken
in crisistijd naar
een zondebok, nu
dus de ministers'
Anita van Rootselaar
No work for those who «fuse to have the murk of the -BEAST on their bodies I
TALK NO LONGER OF RUSSIAN TYRANNY I Tyranny is
detestable in any shape, but in none so formidable u when ft is unearned and
exercised by a number of petty tyrants. It is in vain for working-men and women
to plead that they do not believe in the efficacy of Vaccination. They are told that
they may believe what they like, but tbat Vaccinated THEY MUST BE, or
leave thair employment, which to many of them means STARVATION 11
E Niets nieuws onder de zon: een pamflet uit de
19de eeuw tegen vaccinatie. pamflet ross
i
fxBPI-s-AmpI
E Ook nu geloven velen in een coronacomplot.
FOTO JORIS VAN GENNIP
gaat NIET
r JfTEN VIRUS
MAAR OM
CONTROLE
f*TT SToPr
AJlfCN^
WIJ
ONZE
REGERING
Li,EGT
BEGEN ONS
