J
A
V*
17
(SUPER) RIJK IN NEDERLAND
Nederland behoort tot de rijkste landen van de wereld, maar gelijk verdeeld is al dat vermogen niet. De rijkste
1 procent van Nederland bezit meer dan 480 miljard euro, ongeveer een derde van alle rijkdom. In deze serie
onderzoekt journalist Irene van den Berg de keerzijde van deze extreme rijkdom.
Nederland mag een
egalitair land lijken,
maar wie in de porte
monnee van zijn in
woners kijkt, weet dat
niets minder waar is. Op lijstjes
van de Oeso (Organisatie voor
Economische Samenwerking en
Ontwikkeling) springt Nederland
eruit als een van de meest onge
lijke landen, stelt econoom Simon
Toussaint van de Universiteit
Utrecht - mits je de pensioenen
buiten beschouwing laat. ,,Alleen
de Verenigde Staten heeft een
hogere vermogensongelijkheid, en
sinds 2013 komen zelfs de Ameri
kaanse cijfers redelijk overeen met
de Nederlandse", stelt hij.
Toussaint werkt mee aan het
World Inequality Lab, waarin we
tenschappers van over de hele we
reld gegevens over de vermogens-
en inkomenskloof vergelijken. De
beroemde Franse econoom Tho
mas Piketty, gespecialiseerd in
economische ongelijkheid, is een
van de initiatiefnemers.
En de kloof groeit. Bas van Bavel,
hoogleraar economische geschie
denis aan de Universiteit Utrecht,
geeft de volgende verklaring: ,,Hoe
meer vermogen je hebt, des te ge
makkelijker het is om daar nog
meer van te maken. Dat komt
doordat vermogen in Nederland
weinig is belast en je hier een om
vangrijke financiële sector hebt
die mogelijkheden biedt om je
geld te laten renderen."
Volgens Ingrid Robeyns, hoog
leraar filosofie aan de Universiteit
Utrecht, vormt grote vermogens
ongelijkheid een gevaar voor de
democratie, omdat de superrijken
hun geld gebruiken om macht te
'kopen', bijvoorbeeld door lob
byisten in te zetten. Ook leggen zij
door hun levensstijl een grote
druk op het milieu. ,,Armoede
wordt vaak als probleem gezien,
maar extreme rijkdom is net zo
onwenselijk", stelt Robeyns.
De coronacrisis heeft de vermo
gensongelijkheid in Nederland
waarschijnlijk nog verder ver
groot, stelt Toussaint. Dat komt
onder meer omdat veel rijke Ne
derlanders hun vermogen hebben
ondergebracht in aandelen, die
sinds de start van de coronacrisis
fors meer waard zijn geworden.
Sommige puissant rijken zagen
hun vermogen bovendien stijgen
door de groeiende online-econo-
mie.
Het CBS stelde in december dat
vermogensongelijkheid in Neder
land daalt, maar had de gegevens
van de coronacrisis nog niet mee
genomen in het onderzoek. Ook
rekent het CBS, in tegenstelling
Hoe meer
vermogen je
hebt, des te
gemakkelijker
het is om daar
nog meer van
te maken
tot de internationale wetenschap
pers, de woning mee in het ver
mogen. Door de stijgende huizen
prijzen is het vermogen van veel
Nederlanders hierdoor - op papier
- gestegen, maar over de waarde
kunnen ze niet vrij beschikken.
Belastingparadijzen
Toussaint stelt bovendien dat het
CBS de vermogens van de extreem
rijken, de rijkste 0,1 procent, on
derschat. ,,Bij de berekening is ver
mogen in belastingparadijzen niet
meegenomen. En het CBS heeeft
onvoldoende zicht op het vermo
gen in aandelen die extreem rijken
bezitten. Door ingewikkelde con
structies krijgt de Belastingdienst
hier moeilijk zicht op."
Het jaarlijkse overzicht van
Quote 500waarin de vermogens
van de rijkste vijfhonderd Neder
landers worden becijferd, onder
schrijft de conclusies van Tous-
saint. Wie de editie van 2021 open
slaat zou niet verwachten dat we
bijna twee jaar met lockdowns
achter de rug hebben. Of kampen
met een energiecrisis en een sterk
oplopende inflatie. Want nooit
eerder telde Nederland zoveel mil
jardairs - maar liefst 45 - en niet
eerder bezaten de vijfhonderd
rijksten samen zoveel vermogen:
219,6 miljard euro.
De Nederlandse econoom Jan
Pen bedacht in 1971 een manier om
extreme vermogensverschillen te
verbeelden. Hij verzon een stoet
reuzen en dwergen, de 'parade van
Pen', die een uur lang voorbijtrekt.
Van iedereen die in de stoet loopt,
is zijn lengte gerelateerd aan zijn
vermogen. Het figuurtje met een
gemiddeld vermogen krijgt dus de
gemiddelde lengte van 1,74 meter.
De parade verplaatst zich ruim
tien minuten onder de grond: de
mensen met schulden. Pas na drie
kwartier, passeert het huishouden
met een vermogen dat gelijk is aan
het gemiddelde van Nederland. In
de laatste minuten komen miljo
nairs voorbij die een paar meter
lang zijn, en in de allerlaatste se
conden de reuzen van kilometers
hoog. Charlene de Carvalho-Hei-
neken heeft in de parade van Pen
een lengte van meer dan 100 kilo
meter.
Rijkdom onderschat
Uit onderzoek van Toussaint bleek
vorig jaar dat de kloof tussen de
puissant rijken en de rest van Ne
derland nog groter was dan ge
dacht. In een advies van het minis
terie van Financiën schatten amb
tenaren dat er 400 miljard euro in
box 2 van de inkomstenbelasting
zit. Box 2 wordt vooral gebruikt
door eigenaren van een bv om be
lasting uit te stellen. Het bedrag
viel de econoom op, omdat het
meer dan twee keer zo hoog was
als het bedrag waar het Centraal
Bureau voor de Statistiek (CBS)
mee rekende.
Na de publicatie van Toussaint is
het CBS met een herziening van
de cijfers gekomen. Volgens een
nieuwe schatting van Toussaint
bezit de rijkste 1 procent ongeveer
een derde van het totale vermo
gen, in plaats van krap een kwart.
Volgens de econoom wordt er te
weinig onderzoek gedaan naar de
allerrijksten. ,,De rijkste 1 procent
heeft gemiddeld 1 of 2 miljoen,
maar de Quote 500 begon dit jaar
vanaf 110 miljoen." Toussaint: ,,Dat
er zo veel onzekerheid bestaat over
de topvermogens is opzienbarend,
gegeven het maatschappelijke be
lang van het onderwerp."
GO WOENSDAG 12 JANUARI 2022
Ook tijdens de coronacrisis
worden de rijken steeds rijker
Irene van den Berg
ILLUSTRATIE ERIC ELLICH
- Bas van Bavel,
hoogleraar
economische
geschiedenis
Econoom Simon Toussaint.
