Obsessie voor cijfers is
I I I I I I I I I I I I I I I I I
18
Op de bouwplaats zorgt 'meten is weten' voor een deugdelijk
bouwwerk. Maar tegenwoordig leggen we alles, ook prestaties
van mensen en organisaties, langs de meetlat. Met alle gevaren
van dien. ,,We slaan door in wat we meten'', concludeert Berend
van der Kolk in 'De Meetmaatschappij'.
Als iets wél
meetbaar
is, betekent
dat nog niet
dat dat er
perse toe
doet
HANS VAN ZON
uist rond de
jaarwisseling
meten we er
weer op los.
Het afgelopen
jaar moet zo
veel mogelijk in
statistieken en
lijstjes worden
samengevat.
Dat moet houvast geven, zeker in een
tijd waarin het bestaan zo onrustig is
door een pandemie, politieke onrust,
polarisatie, klimaatverandering. Me
ten zou moeten leiden tot rust, tot
overzicht, een afrekening met het
verleden en nieuwe doelstellingen. In
zijn boek De Meetmaatschappij legt
onderzoeker Berend van der Kolk de
gevaren bloot van al dat meten. ,,We
verliezen uit het oog waarom we dat
eigenlijk doen. Door ons zo hevig op
meetbare prestaties van onszelf en
anderen te richten, bevinden we ons
meer en meer in een constante com
petitie met alles en iedereen. Mensen
raken overbelast, terwijl gedaan
wordt alsof wat niet meetbaar is niet
bestaat, of onbelangrijk is'', aldus de
universitair hoofddocent aan de VU
in Amsterdam.
De drang om prestaties te meten is
natuurlijk niet van deze tijd. Hon
derd jaar geleden werd al gedacht dat
het meten van prestaties in fabrieken
zou kunnen leiden tot groot voor
deel, voor zowel werknemers als
werkgevers. Maar de komst van tech
nologie heeft het meten een enorme
vlucht gegeven. Tot op de kleinste
details kunnen er cijfers worden ver
zameld ter meerdere glorie van effici-
entie, service, beter overzicht voor de
managers die daardoor betere beslis
singen zouden kunnen nemen. Vol-
gens Van der Kolk heeft de meetex-
plosie ook veel goeds gebracht. Me
tingen leggen bijvoorbeeld patronen
bloot. Zij kunnen mensen motiveren,
bijdragen tot een slimmer gebruik
van mensen en middelen. Met me
tingen kunnen beslissers ter verant
woording worden geroepen. ,,Maar
de hoge verwachtingen zijn niet
waargemaakt'', concludeert hij in De
Meetmaatschappij. Er is een andere
kant van de medaille. Het meten
heeft bijgedragen aan fraude en po
gingen om de werkelijkheid fraaier te
maken dan die is. ,,Verder zijn we
door al dat meten en vergelijken van
prestaties in een continue competitie
beland. In toenemende mate beïn
vloedt onze meetobsessie de werke
lijkheid. We trekken ons massaal iets
aan van het aantal ontvangen likes op
LinkedIn en Instagram en strijden
om de aandacht en waardering van
anderen.'' Dat roept grote gevaren op:
overmatige prestatiedrang die onszelf
doet opbranden, de gestelde doelen
raken uit beeld, er wordt een schijn
werkelijkheid gecreeërd en meten
wordt een machtsmiddel. Meetob
sessie kan ook leiden tot 'misplaatste
arrogantie en onterechte zelftwijfel'.
Niet compleet
Bovendien zorgt kwantificeren altijd
voor verarming van informatie, aldus
Van der Kolk. Hij gebruikt daarbij de
Cito-toets als voorbeeld. Toetsen en
cijfers geven geen compleet beeld van
een kind. Er wordt voorbijgegaan aan
alles wat niet gemeten wordt of on
meetbaar is. „Wat zegt een Cito-toets
bijvoorbeeld over het doorzettings
vermogen van een leerling? Of
over pestgedrag? Over de
gave om origineel te
zijn?'', aldus de onderzoeker.
Van der Kolk noemt 'indicato
risme' een van de meest schadelijke
bijwerkingen van al dat meten. Dan
wordt het eigenlijke doel uit het oog
verloren, kan het meten een doel op
zichzelf worden en raken allerlei as
pecten die niet worden gemeten, on
dergesneeuwd. Van der Kolk geeft
daarbij een voorbeeld uit 'eigen keu
ken', uit de academische wereld.
,,Prestatiedruk kan studenten tot
wanhoop drijven en zelfs aanzetten
tot plagiaat of spieken. Ook is het niet
moeilijk om het schrijven van een es
say of scriptie 'uit te besteden' tegen
betaling. Dit heeft natuurlijk niets
meer met 'leren' te maken, het eigen
lijke doel van onderwijs'', beschrijft
de onderzoeker.
Zelfbeeld
Van der Kolk waarschuwt ervoor dat
de 'alomtegenwoordigheid van me
tingen en ranglijsten ons in een con
stante competitie met anderen stort'.
,,Om onze onzekerheid met betrek
king tot onze positie in de organisatie
of de maatschappij te bevechten,
gaan we op zoek naar informatie die
ons zelfbeeld kan bevestigen. Door
de sfeer van competitie die zo ont
staat, wordt de vraag 'Wie ben ik?'
langzaam verdrongen door 'Waar sta
ik ten opzichte van anderen?"', aldus
de universitair hoofddocent. Hij
vindt het belangrijker dat iedereen
zich afvraagt 'of we een maatschappij
willen waarin vrijwel alles aan com
petitie wordt onderworpen, of dat er
misschien gebieden zijn die we liever
niet onder het regime van meten en
beoordelen willen plaatsen'.
Maar het blijft in De Meet
maatschappij niet alleen bij
ZATERDAG 8 JANUARI 2022 GO
A
Het gevaar van de
eindeloze meetlat
