13
ft
1912 voor de tweede keer gehouden
en Jan Noske was inderdaad weer
present. Maar opnieuw als enige
Zeeuw. Couwenhoven: ,,Noske stond
als tweede inschrijver voor de toer
tocht op de lijst, maar hij haalde geen
kruisje. Er gingen 25 rijders van start.
Van hen bereikten vier man Leeu
warden. In de doorkomsttijden komt
Noske niet voor. Dat betekent waar
schijnlijk dat hij al zeer vroeg van het
ijs ging.''
Zijn dadendrang op het ijs matchte
met zijn inspanningen in het dage
lijkse, ijsvrije leven. Noske was van
professie belastingontvanger, eerst in
Noordwelle en vanaf 1905 op Tholen.
Vooral op Tholen was hij een man
met aanzien. Hij was voorzitter van
het Groene Kruis, gemeenteraadslid,
actief voor het Nationaal Steunco
mité, de commissie voor ongevallen
verzekering en de Maatschappij tot
het Nut van het Algemeen.
In een Thools heemkundig perio
diek wordt hij een betrokken en soci
aal geëngageerd regent genoemd 'die
zich geheel in de liberale traditie met
hart en ziel inzette voor de verhef
fing van het gewone volk'. Langs de
Vest in Tholen liet hij een statige villa
in art deco-stijl bouwen die de naam
van zijn vrouw droeg: Villa Gizelina.
In 1922 werd Noske belastingontvan
ger in Eindhoven, waar hij in 1927 op
slechts 57-jarige leeftijd overleed.
De Thoolse harten had hij al voor
eeuwig gestolen vanwege een hel
dendaad, vertelde de lokale krant.
Een driejarig jochie gleed bij het spe
len pardoes in het water. ,,De heer
Noske, die op zijn kantoor hulpge
roep hoorde, sprong uit het raam en
snelde onmiddellijk toe. Door ge
kleed te water te gaan, smaakte hij
het genoegen, met hulp van W. Blaas,
het kind nog in tijds te redden.'' Een
held op én in het water.
was nog niet noodzakelijk. Voorzitter
Hylkema van de Frieschen Ijsbond
kan de 22 rijders met gemak monde
ling commanderen'', trapt Lolkama
af.
In de eerste fase klonterden de rij
ders in groepjes samen. Sommigen
reden met carbid-lantaarns aan een
stok om voor licht in het duister te
zorgen. Het officiële rapport ver
meldde: 2 graden dooi. Zuidelijke
wind. Den geheelen dag door, vooral
's morgens en 's avonds zware, natte
mist'. Geen weer voor onze Jan, aldus
Lolkama. ,,Als hekkensluiter fun
geert al snel Jan D. Noske. Hij had ge
rekend op hard ijs en heeft tevoren
zijn schaatsen laten slijpen. Nu snij
den ze door het zachte ijs.''
In Franeker had Noske een kwart
van de wedstrijd achter de kiezen.
,,Hij kwam als 21ste en laatste in de
controle op 11 uur 20'', rekent Cou-
wenhoven voor. ,,Hij had dus over de
eerste 50 kilometer zes uur ge
daan. Dat was wel erg traag. Hoe dat
kwam - hij lag twee uur achter op de
koplopers - is niet duidelijk. Wellicht
had hij pech gehad. Uit de aankomst
en de vertrektijden van de rijders
blijkt overigens dat men overal in de
controleposten veel rust nam. Dat zal
Noske ook gedaan hebben.''
Omdat hij anoniem in de staart
reed, werden niet al zijn passages ge
noemd in de verslagen. In Harlingen
wel (nog steeds laatste), in Bolsward
niet, in Workum niet, in Hindeloo-
De heer Noske
sprong uit het
raam en snelde
onmiddellijk
toe
Elfstedentocht 1909
pen evenmin, maar in Stavoren wel.
Jan Noske had zijn tweede adem ge
vonden. ,,Hij reed in Stavoren in ge
zelschap van de broers Kalt uit Leeu
warden. Bij de controle in Bolsward
werd hij nog niet genoemd bij de
passanten. Henny Kalt en zijn broer
IJsbrand wel. Dus vermoedelijk heeft
hij hen daarna ingelopen.''
Maar in Stavoren eindigde het
avontuur van Jan Noske. Na ruim 120
kilometer stapte hij, samen met de
broers Kalt, van het ijs. Het Sloter-
meer was nauwelijks te begaan. ,,He-
laas is niet geregistreerd hoe laat
Noske met de broers Kalt in Stavoren
aankwam. Dat hij daar de strijd
staakte, had ongetwijfeld te maken
met het feit dat er al een treinverbin
ding met Leeuwarden was vanuit
deze stad. Vanuit Sloten of Ijlst was
het een hele toer om terug naar Leeu-
warden te komen.''
Slechts negen rijders haalden de fi
nish in Leeuwarden. Minne Hoek
stra, een student theologie uit Warga,
ging als eerste winnaar van de Elfste
dentocht de boeken in.
En toen?
Nog geen twee weken na de tocht
werd in Leeuwarden de Friesche Elf-
stedenvereniging opgericht. Die in
stantie zou de organisatie van de
tocht borgen. Jan Noske speelde daar
bij een rol. Hij liet per brief weten
achter het idee van de vereniging te
staan en: „beloofde het volgende jaar
terug te zullen komen met nog meer
dere Zeeuwen, waarvan reeds 5 zich
bij hem wilden aansluiten'', ver
haalde de Leeuwarder Courant in die
tijd.
De Tocht der Tochten werd (pas) in
GO ZATERDAG 8 JANUARI 2022
Dokkum
Harlingen A—JO*-' O
Franeker Leeuwarden
r ran6Ker !(start en finish)
I
1 I
Bolsward 'A Sneek
Workum
Hindeloopen Qf
I
Stavoren
OpenStreetMap contributors
De rijders en organi
satoren van de aller
eerste Elfstedentocht
in 1909. Jan Noske
staat direct achter
president Simon Hyl-
kema van de Friese
IJsbond, die achter
het derde tafeltje van
links zit. bron fries scheep
vaart MUSEUM
- Thoolse en
lerseksche Courant
in 1906
F De zeilboot (mid
den) van Jan Noske
die hij noemde naar
zijn dochter Cecilia.
BRON REVUE DER SPORTEN, JAAR
GANG 5, NUMMER 18
De eerste Elfstedentochten werden tegen de klok in door Friesland gereden. Begonnen werd met het
retourtje Leeuwarden-Dokkum en vervolgens werden linksom alle andere steden aangedaan. Vanaf
1933 werd er met de klok mee gereden. Dit is de route van de eerste Tocht, in 1909.
