H
H
11
Wetenschapper Robbert Dijkgraaf is de nieuwe minister
van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Deze krant sprak
hem kort voor zijn voordracht als bewindsman over het
belang van de wetenschap in de samenleving.
INTERVIEW! ROBBERT DIJKGRAAF
schap heb je twee dingen nodig: in
houd, feiten en kennis, én creativi
teit, want het gaat bij onderzoek om
de reis naar het onbekende. Daar
moeten we in het onderwijs mensen
voor opleiden. We moeten ervoor
waken dat de creativiteit tegen de
werkelijkheid aanbotst en zijn oor
spronkelijke geest verliest. Je moet
studenten aanleren om vrijer te den
ken, om te gaan jongleren met al die
ingewikkelde kennis die ze opdoen.''
,,Wat niet werkt, is dat de weten
schap zich erop beroept dat zij de
wijsheid in pacht heeft. Allereerst
moeten wetenschappers zelf de
waarheid respecteren en erkennen
dat we nog veel niet weten. Als zij
geen antwoord kunnen geven op een
vraag, moeten ze dat zeggen. Het
mooie van wetenschap is dat je kunt
laten zien waaruit haar waarheid is
opgebouwd. Dat lukt niet met com
plottheorieën. Dat zijn luchtbellen.
Een wetenschapper moet uitleggen
dat er wetmatigheden zijn, natuur
wetten waaraan je niet kunt tornen
Ik verbaas me erover
wat de wetenschap
allemaal al kan. We zijn
al verder gekomen dan
ik had durven dromen
en waaruit blijkt dat wetenschap be
trouwbaar is. Belastingwetten kun je
ontduiken, natuurwetten niet."
Te veel enthousiasme kan een grote
vijand zijn. Het is verleidelijk om
dingen net iets steviger neer te zet
ten. Maar je moet nooit harder gaan
duwen dan je kunt. Als je in gesprek
bent met critici dan moetje je aan
je regels houden: dus eerlijk zijn,
niet overdrijven. Dat zal uiteinde
lijk lonen, maar ik voel soms datje
als wetenschapper in het pu
blieke debat al met 10-0 achter
staat voordat je aan het debat
begint."
„Dat is zeer verontrustend.
Gediskwalificeerde artikelen
die al lang zijn teruggetrok
ken, duiken nog steeds op in
debatten. Samenzwerings
theorieën gedijen prima op
sociale media. We zitten nu in
een soort wildwestfase, waarin
mensen eerst schieten en dan pas
praten, maar uiteindelijk zal het in
ternet ons en de wetenschap veel
goeds brengen."
dan verdubbeld, maar toch zijn er
nog veel ziektes. De wetenschap doet
ook elders haar uiterste best, maar zij
kan ook de economische ongelijk
heid in de wereld, de problemen
rond duurzame energie en het kli
maat niet alleen oplossen. Daar zijn
fundamentele beleidsbesluiten voor
nodig. Toch is het glas halfvol. Ik ver
baas me erover wat de wetenschap
allemaal al kan. We zijn al veel verder
gekomen dan ik had durven dromen.
Het feit dat we zoveel begrijpen van
de wereld om ons heen, van onszelf,
van ons gedrag en onze geschiedenis,
is verbazingwekkend.''
,,In de strijd tegen corona zie je dat
samenwerking cruciaal is. De pande-
mie is behalve een medisch pro
bleem een gedragsprobleem. We be
grijpen de werking van een vaccin,
maar de werking van de gemiddelde
Nederlander is een stapje ingewik
kelder. Hoe moetje omgaan
met de natuur, communice
ren, hoe breng je de rech
ten van de samenleving in
lijn met die van indivi
duen? Voor meer samen
werking tussen discipli
nes moet de architectuur
van de wetenschap veran
deren; de wetenschapper
zelf veranderen. De vraag is
of dat kan.
„Ook in de wetenschap
zijn we vaak nog erg conser
vatief. Maar je ziet dat mo
derne, jonge wetenschap
pers graag grenzen ver
leggen, van alles wat
willen doen. In
de weten-
Nee, zelfs tot een korte
reactie op zijn politieke
avontuur liet Robbert
Dijkgraaf zich gisteren
niet verleiden. Daarvoor
is het nieuws nog te pril. De hoogle
raar mathematische fysica aan de
Universiteit van Amsterdam en di
recteur van het Institute for Advan
ced Study in Princeton (VS) heeft een
intensief jaar achter de rug en dat op
zich levert al meer dan genoeg ge
spreksstof op. ,,Ik ben niet alleen we
tenschapper, ik leid ook een weten
schappelijke organisatie", zegt hij in
een van de statige kamers van het
Maagdenhuis in Amsterdam.
,,Er was een hoop te regelen. We
konden gelukkig open blijven, want
we liggen geïsoleerd in de bossen.
We hebben schoolborden buiten ge
zet, met straalkacheltjes ernaast, zo
dat we nog konden blijven doorwer
ken", aldus Dijkgraaf (61). ,,Ik heb
vooral alle informele contacten van
het afgelopen jaar extra weten te
waarderen. Die zijn cruciaal in ons
werk. Ik zeg weleens als grap 'degene
die het gemakkelijkst is te bedriegen
dat ben je zelf. Je kunt makkelijk ge
loven in je eigen briljante idee, maar
er is niets zo goed als een collega die
dat luchtbelletje van zelfoverschat
ting kan doorprikken. Dat iemand
zegt 'ik vind het een waardeloos idee,
maar als we het nou zo gaan doen
danDie momenten zijn heel be
langrijk, daar zit de kracht van we
tenschappelijk onderzoek.''
,,In bepaalde sectoren, zeker op het
gebied van biomedisch onderzoek,
zie je een grote versnelling. Met een
gigantische uitwisseling van data. Ik
vond het heel inspirerend dat weten
schappelijke ideeën zo snel de wereld
over gaan. Voor mij is de les van de
pandemie dat wetenschap werkt. Ze
ker nu, omdat er een pandemie uit
breekt en de maatschappij dringend
om hulp vraagt. Dat antwoord kwam
ongekend snel. In april 2020 was het
meest optimistische scenario dat er
in februari 2033 een adequaat vaccin
Uiteindelijk zal het
internet ons en de
wetenschap veel
goeds brengen
zou zijn tegen Covid. De werkelijk
heid was anders: de eerste vaccins
werden in november 2020 goedge
keurd!''
,,Absoluut. Toen de pandemie uit
brak, was de mRNA-technologie nog
maar kort voorhanden. Zij werd in
eerste instantie ontwikkeld omdat
die goed zou kunnen werken tegen
kanker. Niet tegen virussen. Toch
werden er razendsnel vaccins ont
wikkeld die goed bleken te werken.
Woow! Dat was fantastisch.
,,Een prestatie die je kunt vergelij
ken met de ontwikkeling van de
atoombom. Om dat formaat gaat het.
Misschien dat we ons dat te weinig
realiseren. Ik zeg altijd 'niets is zo
praktisch als een goede theorie',
maar er is ook niets zo praktisch als
een nieuwe technologie. Nieuwe
technologieën blijken ontzettend
nuttig te zijn, ook voor een nut dat
niemand kon bedenken."
„Ja. De wereld wordt complexer. De
afhankelijkheid van technologie
neemt toe. Of we nu willen of niet,
de wereld wordt een dorp. Ook op
het gebied van klimaat, infectieziek
tes, dataverkeer. De boodschappen
van de wetenschap zullen daar
door aan gewicht winnen,
persoonlijk en collectief
gedrag beïnvloeden.
We willen dat de we
tenschap de wereld
beter maakt, maar
als de boodschap
niet welkom is dan
wordt er wel be
hoorlijk tegengas
gegeven."
,,De weten
schap kan
ons niet al
lemaal ge
zond ma
ken. Het
grote ver
haal van de
afgelopen eeu
wen is hoe de
mens enorm
heeft geleden onder
ziektes en nog steeds
doet. Onze gemid
delde levensduur is de
laatste honderd jaar meer
GO MAANDAG 3 JANUARI 2022
'Belastingwetten kun je wel
ontduiken, natuurwetten niet'
De wetenschap streeft de waarheid
na, maar die staat steeds meer on
der druk. Dat maakt haar werk en le
ven er niet gemakkelijker op.
Wekken wetenschappers soms te
hoge verwachtingen?
Polarisatie vervuilt het debat.
Sommigen maken van weten
schap een wapen.
Het lijkt erop dat samenwerking tus
sen wetenschappelijke disciplines
een absoluut vereiste is.
Hans van Zon
Amsterdam
Heeft de pandemie het wetenschap
pelijk onderzoek veranderd?
F Wetenschapper
Robbert Dijkgraaf
treedt als minister toe
tot het nieuwe kabi
net. FOTOPIM RAS
Wordt deze prestatie onderschat?
Wordt de samenleving afhankelijker
van de wetenschap?
Kan de weten
schap leveren
waar de sa
menleving om
vraagt?
