i
Giftig klimaat in Tweede Kamer door ophef over 'functie elders'
8
VVD-leider Mark Rutte stond 1 april aan de rand van
zijn eigen politieke afgrond. De ontsnappingskunstenaar
van het Binnenhof heeft het nog nooit zo benauwd
gehad. Een reconstructie van een van de gekste dagen
in de Tweede Kamer.
In de
laatste
dagen
van 2021
schrijven
onze
verslag
gevers
verhalen
over grote
en kleine
gebeurte
nissen
in het
nieuwsjaar
dat bijna
achter
ons ligt.
Vandaag
het
'functie
elders-
debat'
dat
premier
Rutte
bijna
de kop
kostte.
Ik ga even naar het
toilet'', zegt Mark
Rutte. Het loopt te
gen enen in de nacht
van 1 op 2 april en in
de fractiekamer van
de VVD zit de top
van de partij bijeen.
Het Kamerdebat
over de omstreden notitie 'Pieter
Omtzigt functie elders' is geschorst.
Rutte zelfis er, natuurlijk. Net als
Tweede Kamerleden Sophie Her
mans, Bente Becker en partijvoor
zitter Christianne van der Wal.
Later komt partijvriend en mentor
Ben Verwaayen erbij. De samenstel
ling van dit gezelschap duidt erop
dat dit de laatste uren van Rutte als
premier zouden kunnen zijn.
Alle opties komen voorbij in het
beraad, ook het terugtreden van de
VVD-leider. Dat is het moment dat
Rutte opstaat en aankondigt een
sanitaire stop in te lassen. ,,Zo gaf hij
ons ruimte'', weet een aanwezige.
Als Rutte terugkeert, blijkt dat
niemand vindt dat hij weg moet. De
schorsing van het debat is even
daarna voorbij, Rutte moet rennen
om op tijd terug te zijn in de zaal.
In het urenlange 1 april-debat
draait het om één onthulling: de
VVD-leider blijkt wel degelijk over
het CDA-Kamerlid Omtzigt ('func
tie elders') gesproken te hebben, iets
wat hij eerder stellig had ontkend.
Dat het 'functie elders-debat' het
politieke lot van de VVD-leider kan
bepalen, is al vroeg die dag duide
lijk. De oppositie ruikt bloed en wil
een motie van wantrouwen steu
nen, de coalitie koerst op de gele
kaart, de motie van afkeuring. Er
moet een stevig signaal komen voor
de premier, vinden de coalitiepar
tijen na intern beraad. Wel een tik
op de vingers dus, geen ontslag.
Coalitiepartner D66 heeft al snel
de conclusie getrokken dat het per
motie wegsturen van Rutte als pre-
mier van het demissionaire kabinet
'onverantwoord' zou zijn. Er zijn
net verkiezingen geweest en het
land zit in een enorme crisis.
Ook CDA-leider Wopke Hoekstra
denkt er zo over. Al is er in zijn frac
tie weerstand, blijkt 's nachts. Mona
Keijzer wil liever de motie van wan
trouwen steunen. En thuis op de
bank in Enschede zit de (dan nog)
nummer twee van de partij Pieter
Omtzigt, van wie iedereen weet dat
hij ook niet meer met Rutte in een
kabinet wil. Er wordt een heftige
discussie gevoerd. Een enkel lid eist
meer bedenktijd. ,,Maar de meer
derheid beseft: Rutte heeft 2 mil
joen kiezers, hem wegsturen ver
oorzaakt enorme chaos'', vertelt een
aanwezige.
Schade
Ook Christen
Unie-leider Gert-
Jan Segers pro
beert de schade te
beperken die dag.
Hij zoekt niet
lang na de start
van het debat con
tact met SGP-leider
Kees van der Staaij.
Die geeft aan een motie
van afkeuring meer op zijn
plaats te vinden dan een motie van
wantrouwen. ,,Zou jij niet een
tekstje kunnen opzetten?" vraagt
Segers aan Van der Staaij. Die begint
met schrijven.
Rutte weet om half 8 in de och
tend al dat hij een heel zwaar debat
gaat krijgen. Dan krijgt de VVD-lei-
der 'via via' te horen dat er in de
gespreksverslagen van verkenners
Annemarie Jorritsma en Kajsa Ol-
longren tóch te lezen is dat hij over
Kamerlid Pieter Omtzigt heeft
gesproken. Uit de vrijgegeven noti
ties blijkt dat Rutte zei: 'Je moet wat
met Omtzigt: minister maken.' In
de later gefotografeerde aantekenin
gen van Ollongren staat bondig
'Pieter Omtzigt - functie elders'.
De VVD-leider weet: dit is foute
boel. Rutte informeert zijn intimi.
Als het debat
begint, ziet
iedereen een
andere Mark Rutte
dan normaal. Hij is
gespannen, oogt
nerveus
Als de andere partijleiders uren later
hun eigen gespreksverslagen inzien
bij de Oude Zaal van het Kamer
gebouw, weten ze nog van niks. Pas
na afloop lezen ze het nieuws over
Rutte in de media: iedereen staat
perplex. Alsof de beoogde nieuwe
premier een kritisch Kamerlid kan
wegpromoveren en daar nog over
loog ook. Binnen en buiten de VVD
is meteen duidelijk: dit kan Rutte
zijn premierschap kosten.
Als het debat begint, ziet iedereen
een andere Rutte dan normaal. Hij
is gespannen, oogt nerveus. Sowieso
hangt er een rare sfeer die dag, het is
voor veel fractievoorzitters hun eer
ste echt grote debat dat ze sinds hun
verkiezing voeren. CDA-leider
Wopke Hoekstra en D66-lei-
der Sigrid Kaag weten
amper hoe de inter
ruptiemicrofoon
werkt.
Oppositiepar
tijen ruiken bloed
en lijken tien jaar
lang opgekropte
rancune bij Rutte
voor de voeten te
gooien. Het zorgt
voor een giftig kli
maat die dag en avond,
opgeklopte spanning. En dat
laatste vooral bij een van de meest
ervaren politici in de zaal: Rutte
zelf. Zijn ogen staan dof, hij oogt
nerveus, hij doet gemaakt vriende
lijk tegen zijn collega's, vinden zij.
Alsof hij zich een houding probeert
aan te meten.
Quarantaine
Andersom wordt op Rutte een vorm
van politieke quarantaine toegepast,
vinden VVD'ers: partijleiders zoe
ken amper oogcontact. Iedereen
mijdt de VVD-leider, als een paria.
,,Het was ieder voor zich die dag",
zegt een aanwezige.
Ruttes regeringspartners D66,
CDA en Christenunie maken zich
ook zorgen. Als de motie van wan
trouwen wordt aangenomen en het
demissionaire kabinet wordt per
direct onthoofd, kunnen de aanpak
van de coronacrisis en de formatie
van een nieuw kabinet ontploffen.
Tegelijkertijd kan Rutte niet
onbestraft blijven. Dus als Segers de
rest vertelt dat Van der Staaij een
motie van afkeuring overweegt,
zien ze een uitweg. Door Van der
Staaijs motie te steunen, kan veilig
vanachter de rug van de altijd rede
lijke SGP een signaal worden afge
geven zonder dat dit tot onherstel
bare schade leidt.
Wat zij nog niet weten, is dat Van
der Staaij in de loop van de dag is
gaan twijfelen. De verdediging van
Rutte (,,Ik heb niet gelogen") over
tuigt niet. De SGP-fractie wordt
overspoeld met boze reacties van
leden. En ook in zijn fractie wordt er
verschillend over gedacht. Dan hakt
Van der Staaij in de pauze de knoop
door: hij zal de motie van afkeuring
niet indienen, maar de motie van
wantrouwen van PVV-leider Geert
Wilders steunen.
De SGP fungeert op dit vlak als
een kanarie in de kolenmijn: slechts
één keer eerder steunde de partij
een motie van wantrouwen (in het
DINSDAG 28 DECEMBER 2021 GO
De dag dat
Mark Rutte
een paria was
Hans van Soest
Niels Klaassen
Den Haag
f
