14
'Iedereen heeft nu
de mogelijkheid
om voor een
breed publiek te
publiceren'
'In het
parlement
ben je een
vrije vogel.
De voorzitter
kan het niet
verbieden,
ze is geen
rechter'
pressief zijn, met gebruik van
kleurrijke taal. Rechters hebben
goed in de gaten of er sprake is van
een fel debat of dat er racisme, dis
criminatie of haat zaaien in het
spel is."
Maar het is ingewikkelder ge
worden. Behalve de Grondwet zijn
er nog andere leidende teksten als
het gaat om de vrijheid van me
ningsuiting, zoals het Europees
Verdrag voor de Rechten van de
Mens (uit 1953). ,,Dat omvat niet
alleen het recht om je mening te
uiten, maar ook om informatie te
delen en te ontvangen", zegt Joris
van Hoboken van het Instituut
voor Informatierecht (Universiteit
van Amsterdam). ,,Met de komst
van het internet heeft dat een heel
andere lading gekregen."
Wie in vroeger tijden zijn of
haar mening wilde geven, schreef
een ingezonden brief aan de krant.
Daar zaten (en zitten) redacteuren
die in principe alles toelaten, maar
wel de inhoud controleren. Van
Hoboken: ,,Nu heeft iedereen de
mogelijkheid gekregen voor een
potentieel breed publiek te publi-
ceren, via blogs, websites, sociale
media, video enzovoort. Het in-
stapniveau is heel laag. In het be
gin mocht alles. Maar langzamer
hand, met die enorme vloed aan
schadelijke desinformatie, worden
er mede onder druk van de over
heid dingen verwijderd. In Duits
land worden al rechtszaken ge
voerd over of dit wel mag: is dat
geen inbreuk op de vrijheid van
meningsuiting? Aan de andere
kant: wat mogen we van platforms
als Facebook en Google verwach
ten? Dat ze zorgvuldig moeten
handelen, ja. Maar juridisch is er
nog niks vastgelegd."
Wat kan er gebeuren als de
overheid gaat sjoemelen
met de vrijheid van
meningsuiting?
Voor een antwoord op die vraag
kunnen we onze blik naar het oos
ten wenden. Net als Nederland
heeft Rusland een artikel in zijn
Grondwet (artikel 29, in dit geval)
dat elke burger vrijheid van me
ningsuiting garandeert. ,,De prak
tijk is echter heel anders", zegt
Monique van Ravenstein, Rus-
landdeskundige bij Amnesty In
ternational. ,,Over onschuldige
onderwerpen mag je in Rusland
van alles vinden, maar als het gaat
over zaken als Oekraïne, drugs,
te veroordelen. En je kunt zomaar
twintig jaar cel krijgen voor het
delen van een satirische tweet."
Het betekent dat iedereen ex
treem voorzichtig is op sociale
media, zelfs in familie-apps. Vroe
ger kon een organisatie als Am
nesty (die in Saoedi-Arabië inmid
dels verboden is vanwege haar
'terroristische' karakter) op deze
manier nog in de gaten houden
wat er gebeurde. Maar het is nu
helemaal stil, zegt Beuming. ,,Dat
is een extreem duidelijk teken dat
mensen bang zijn. Omdat er niks
naar buiten komt, lijkt het of er
minder mensen worden opgepakt
of geëxecuteerd. Maar het grootste
deel van de mensen leeft in angst."
Je wordt er paranoïde van, weet
Yahya Asiri. Hij beschrijft hoe hij
ooit een klop op de deur hoorde, in
grote paniek allerlei papieren ver
stopte en zijn computer schoon-
veegde, terwijl hij tegen zijn
vrouw riep: ,,Ze zijn er!!" Het ble
ken kinderen uit de buurt te zijn
die de bal in de tuin hadden ge
schoten en of ze hem terug moch
ten. Maar Asiri zit ook vol verhalen
over mensen die hun stem verhie
ven en vervolgens zijn gekidnapt,
Dan heb je geen leven meer, zegt
Yahya Asiri. Hij is een mensen
rechtenactivist uit Saoedi-Arabië,
die zijn land is ontvlucht en nu in
Londen woont. „Probeer je voor te
stellen dat je overal en altijd op je
woorden moet passen. Dat je weet
dat de muren oren hebben en dat
iedereen je kan aangeven bij de au
toriteiten. Dat je kunt worden op
gehaald door een zwarte GMC (een
Amerikaans automerk dat gebruikt
wordt door de veiligheidsdienst,
red.) en dat je vervolgens zomaar
kunt verdwijnen achter de zon."
Saoedi-Arabië is een land vol
rode lijnen, zegt Floor Beuming
van Amnesty. ,,Maar niemand
weet waar die liggen. Het is verbo
den de islam en het koningshuis te
beledigen, maar hoe breed dit ver
bod is en wat er verder allemaal
niet mag, is onduidelijk. Over vrij
heid van meningsuiting staat niks
op papier. Je kunt worden opge
pakt voor iets dat je gezegd hebt,
maar ook voor iets dat je niet ge
zegd hebt. Tijdens het conflict met
Qatar is bijvoorbeeld een sjeik ge
arresteerd die weigerde de vijand
zelfmoord, het milieu, gender-
kwesties, mensenrechten, corona,
religie of politiek, wordt het een
ander verhaal. Dan krijg je ineens
te maken met allerlei uitzonderin
gen. Het aantal wetten is de laatste
jaren zo enorm toegenomen dat
het lastig laveren is. Niemand weet
precies wat wel en niet mag."
Zo is onder meer de zoge
naamde 'buitenlandse-agenten-
wet' in het leven geroepen. Elke
organisatie die geld uit het buiten
land ontvangt en zich bezighoudt
met 'politieke activiteit' (een be
wust vage omschrijving waar be
wust alles onder kan vallen), moet
zich volgens deze wet registreren
als 'buitenlandse agent'. ,,Die term
is bewust gekozen om wantrou
wen te zaaien en mensen verdacht
te maken. Onafhankelijke media
moeten in koeienletters melden
dat ze een buitenlandse agent zijn,
en als ze dat niet doen, worden ze
vervolgd of krijgen ze een boete.
Dat kost dus tijd en geld, waardoor
ze hun werk niet kunnen doen."
Ook hebben de Russen officieel
het recht om te demonstreren.
Maar door een stroom aan wets
wijzigingen is dat recht niet meer
dan een dode letter, zegt Van Ra-
venstein. ,,Als je de straat op gaat,
word je min of meer behandeld als
een crimineel. Vergunningen wor
den op het laatste moment inge
trokken, je mag niet bij het parle
ment demonstreren of bij een
school, een bushalte of een win
kelcentrum. En als er onverhoopt
toch toestemming komt, krijg je
een boete aan je broek, omdat je
het gras hebt omgewoeld. Dit haalt
alle zuurstof uit de samenleving.
Het zijn in toenemende mate
Sovjetpraktijken."
En als je helemaal niks meer
mag zeggen, wat dan?
ZATERDAG 18 DECEMBER 2021 GO
VERVOLG VAN PAGINA 13
