Ogen in de ruimte meten
18
Er worden steeds meer afspraken gemaakt om
klimaatverandering tegen te gaan. Maar hoe
meet je nou of landen zich daaraan houden?
ooi natuurlijk, dat
op de klimaattop in
Glasgow landen
met elkaar afspre
ken de uitstoot van
methaan terug te brengen, maar
hoe controleren ze dat dit ook echt
gebeurt? Mooi ook, dat de Euro
pese Commissie alleen nog 'ont-
bossingsvrije' producten wil toela
ten, maar hoe bewijzen bedrijven
dat hun cacao of palmolie op duur
zame wijze is geproduceerd?
Voordat iedereen argwanend
naar elkaar gaat kijken: de blik kan
ook omhoog. Daar, op 800 kilome
ter boven de aarde, zweeft een deel
van de oplossing. Satellieten. Een
Nederlands ruimte-instrument op
een Europese satelliet onthulde
vorige maand dat de methaanuit-
stoot van Australische kolenmij
nen hoogstwaarschijnlijk veel gro
ter is dan het land rapporteert. Dat
was een primeur.
,,Internationale afspraken zijn
het strijdplan om klimaatverande
ring tegen te gaan, satellieten zijn
onze ogen bij de uitvoering'', zegt
Anton Leemhuis die bij TNO
Ruimtevaart verantwoordelijk is
voor aardobservatie. ,,Als je de
strijd wilt winnen, moet je weten
waar je staat en wat er verandert.
Anders doe je eigenlijk maar wat.''
De wereld staat nog wel een
beetje met de ogen te knipperen,
als we de beeldspraak mogen
doortrekken. De gevolgen van kli
maatverandering - smeltende
ijskappen, stijgende zeespiegel -
worden weliswaar al tientallen ja
ren vanuit de ruimte in kaart ge
bracht. Maar de oorzaken - de uit
stoot van broeikasgassen - dat is
technisch een stuk ingewikkelder.
Er vliegt nu om precies te zijn
één satelliet die dagelijks wereld
wijd methaan meet, waarmee de
uitstoot van grote bronnen be
paald kan worden. Hij is van de
Europese ruimteorganisatie ESA
en het arendsoog erop is het Ne
derlandse Tropomi: het Tropo-
spheric Monitoring Instrument, in
2017 ontwikkeld door TNO, SRON
(het Nederlands instituut voor
ruimteonderzoek), KNMI en Air
bus Nederland. Het Canadese be
drijf GHGSat (slogan: Be the first to
know) heeft sinds een jaar twee
kleinere satellieten die hetzelfde
kunnen, maar dan alleen in gebie
den van enkele tientallen kilome
ters. De uitstoot van CO2, veruit
het 'belangrijkste' broeikasgas,
wordt nog bijna helemaal niet met
satellieten gemeten. ESA gaat het
vanaf midden 2026 doen, de Ame
rikaanse collega's van de NASA
zijn mogelijk iets eerder. Dat
'vanaf en 'mogelijk' staat er niet
voor niets: het is makkelijk noch
goedkoop.
Kolenmijnen
Maar het komt er dus aan en het
gaat enorm helpen, zegt Leem
huis. ,,Klimaatverandering is een
wereldwijd probleem. Als je daar
iets tegen wilt doen, heb je we
reldwijde data nodig. Data die ver
gelijkbaar en voor iedereen toe
gankelijk zijn.'' Het kostte zes jaar
en 80 miljoen euro om het Tropo-
mi-instrument te bouwen, be
taald door de overheid, en Neder
land mag er volgens Leemhuis
supertrots op zijn. ,,Nu kunnen we
niet alleen zien hoeveel methaan
er weglekt uit Australische kolen
mijnen, maar die hoeveelheid ook
vergelijken met, zeg, een lekkage
uit een pijpleiding in Turkmeni
stan of bij gaswinning in de VS.''
Vooralsnog is het gebruik dat
landen de gegevens over hun uit
stoot zelf verstrekken. Het ene
land baseert zich op metingen in
de schoorsteenpijp, het andere op
rekenmodellen. Er zijn ook landen
die niet alles melden, schreef The
Washington Post vorige maand.
Leemhuis wil beslist niet zeggen
dat nationaal verstrekte data niet
kloppen - metingen in de pijp zijn
zelfs veel nauwkeurig dan die van
een satelliet. Maar de satelliet meet
overal op dezelfde manier en
maakt de gegevens openbaar. Dat
kan landen aansporen zelf hun
data nog eens te checken. Of elkaar
daartoe aan te sporen.
Er is veel onzekerheid over
emissies, wil Leemhuis ook on
derstrepen. Het is exacte weten
schap maar ook weer niet zó exact.
Methaan bijvoorbeeld, komt vrij
bij olie- en gaswinning, in de
landbouw, maar kan zich ook vor
men op vuilnisbelten. Hoe houd je
dat vanaf de grond in de gaten?
Overigens heeft Australië, de
grootste kolenexporteur ter we
reld, het pact over minder me-
thaanuitstoot helemaal niet on
dertekend. ,,Nee, maar het kan
voor andere landen toch belang
rijk zijn om te zien wat er in Aus
tralië gebeurt.''
Ontbossing
De uitstoot van broeikasgassen
verminderen is één kant van de
strijd tegen klimaatverandering.
De andere kant is het instandhou
den van het vermogen van de na
tuur om broeikasgassen op te ne
men. Ontbossing tegengaan, dus.
Dat is vanuit de ruimte iets mak
kelijker, bomen tellen, en wordt
dan ook al volop gedaan. Lang
hadden alleen overheden en
milieuorganisaties daar belang
stelling voor, maar de vraag bij be-
drijven groeit. Hard zelfs. Steeds
meer consumenten willen dat hun
producten duurzaam zijn gepro
duceerd. Als het aan de Europese
Commissie ligt, moeten impor
teurs in de toekomst zelf bewijzen
dat voor hun palmolie, hout, soja,
cacao, koffie of vlees geen terrein
is ontbost. Het inzichtelijk maken
van satellietmetingen is een groei
markt. Vliegtuigbouwer Airbus le
vert die dienst bijvoorbeeld. Maar
Niels Wielaard ook.
Brommertjes
Wielaard is in 2016 met twee colle
ga's Satelligence begonnen. Inmid
dels zijn ze met z'n dertigen en
hebben ze grote bedrijven als Uni
lever en Mars als klant. ,,We heb
ben een soort Google Earth ge
maakt voor het detecteren van mi
lieuproblemen", vertelt hij. Wie
laard kan voor elk bedrijf de rele
vante gegevens uit de ruwe data
van satellietwaarnemingen halen.
Met behulp van kunstmatige in
telligentie en machine learning
maakt hij vervolgens een analyse.
Behalve ogen in de lucht heeft Sa-
telligence ook lokale contacten op
de grond: 'Jongens op brommer
tjes'. Die rijden langs lokale over
heidskantoren om kaarten en
adressenbestanden te digitalise
ren. ,,De satelliet ziet waar het fout
gaat, wij achterhalen bij wie pre
cies.'' Het helpt dat Wielaard en
zijn compagnons sinds hun studie
in Wageningen al twintig jaar in
de natuurbescherming zitten: ze
hebben een wereldwijd netwerk.
,,Voor ons is dit een belangrijk
instrument om op basis van feiten
ZATERDAG 11 DECEMBER 2021 GO
A
Je ziet het niet
zonder satellie
HANS NIJENHUIS
Het
Tropospheric
Monitoring
Instrument
(Tropomi),
het arendsoog
dat dagelijks
wereldwijd
methaan
meet.
Boven: Anton Leem
huis, onder: Niels
Wielaard. foto's tno en
SATELLIGENCE.
Door ontbossing neemt de natuur minder CO2 op. foto ap
