13
Sint-Elisabethsvloed had lange nasleep
INTERVIEW WETENSCHAPPER VINDT DAT ONVOLDOENDE IS GELEERD VAN DE SINT-ELISABETHSVLOED
De Sint-Elisabethsvloed zorgde zes eeuwen terug
voor de ondergang van 28 dorpen. Van die ramp
hebben we later te weinig geleerd, betoogt
aardwetenschapper Steven Weisscher.
,,We wanen ons veiliger voor het water dan we zijn."
Vandaag op de kop af
600 jaar geleden
stuwde een harde
storm het water in
het westen van Ne
derland zo hoog op
dat sommige dijken braken. Het
was het begin van de Sint-Elisa-
bethsvloed, die er in de jaren
daarna voor zou zorgen dat ver
moedelijk 28 dorpen en buurt
schappen in de Grote Waard door
het water werden verzwolgen.
In de decennia na de vloed ont
stond op de plek waar het water
had huisgehouden, ten zuidoosten
van Dordrecht, de Biesbosch. Dat
waterrijke natuurgebied ligt van
daag de dag een paar meter hoger
dan de omgeving. Dit komt omdat
de Biesbosch door de mens met
rust werd gelaten, en door de na
tuur zelf werd opgehoogd met
zand, slib en planten, toonde de
Utrechtse aardwetenschapper Ste
ven Weisscher (27) aan in zijn la
boratorium in de Universiteit
Utrecht. Volgend jaar zomer hoopt
hij op zijn onderzoek te promove
ren.
Zandbak
Niet zonder trots laat Weisscher
de meterslange zandbak zien
waarin hij de landspiegelstijging
na de Sint-Elisabethsvloed na
bootste. Een ondergelopen stuk
land - legt hij aan de rand van de
bak uit - wordt door de werking
van eb en vloed vanzelf elk jaar
een klein beetje opgehoogd met
zand. ,,En de aanwezigheid van
slib en planten kan dat proces flink
versnellen." De promovendus
wijst naar een buisje aan de rand
van de zandbak. ,,Daar gooiden we
zaadjes van plantjes in, die vervol
gens begonnen te groeien in de
bak. Uiteindelijk hebben we voor
het eerst in een laboratorium de
werking van dit proces realistisch
kunnen nabootsen."
Waar de Biesbosch op hoogte
blijft, zakt de rest van Nederland
juist langzaam weg, stelt Weis
scher. ,,Dat komt omdat we de na
tuur daar juist niet haar gang laten
gaan. Tot de komst van de Romei
nen zorgden regelmatige overstro
mingen ervoor dat ons land op
hoogte bleef, door de afzetting van
zand, slib en veen. Daarna hebben
we heel het land omringd met dij
ken, en daar zijn we trots op. Maar
omdat het land wegzakt, inclusief
de dijken, moeten we die steeds
ophogen. En dan krijgen we de ko
mende decennia ook nog eens te
maken met de stijging van de zee
spiegel door klimaatverandering.
Wat we aan het doen zijn, is ge
woon niet houdbaar. Maar we lij
ken ons dat niet te realiseren."
Dat is opeens een verrassend ac
tuele boodschap bij een terugblik
op een gebeurtenis van zolang ge
leden. Ook bij de Sint-Elisabeths-
vloed was er door zware regenval
sprake van hoge waterstanden. En
Wat we aan het doen
zijn, is niet houdbaar.
Maar we lijken ons
dat niet te realiseren
ook toen lag aan de andere kant
van de dijk een soort lege badkuip
te wachten: mede door veenafgra-
vingen en ontwatering lagen de
len van het land ook toen al laag.
Het water kon op een gegeven mo
ment geen kant meer op, en vond
de zwakke plekken in de dijken,
die destijds natuurlijk van een an
der kaliber waren dan nu. ,,Je kunt
je voorstellen dat hoe lager het
land ligt, hoe groter de schade is
bij een dijkdoorbraak", doceert
Weisscher.
Doorbouwen
Grofweg kun je stellen dat Zee
land, de Randstad, Flevoland en
Noord-Nederland zich onder zee
niveau bevinden en het oosten en
zuiden er juist boven. ,,In die zin is
het vrij absurd dat we in het wes
ten van het land gewoon doorbou
wen alsof er niets aan de hand is.
Er is zelfs sprake van de bouw van
een compleet nieuw dorp in de
Zuidplaspolder bij Gouda, een van
de laagst gelegen polders in ons
land." Weisscher schudt niet-be-
grijpend het hoofd. Zelf kocht hij
onlangs ook een huis. „Richting
het oosten van het land, inder
daad. In de Amerikaanse staat Flo-
rida zie je dat woningen die onder
zeeniveau liggen al minder waard
worden. De kans is groot dat dit
Nederland ook staat te wachten."
Terug naar het promotie-onder
zoek, want dat biedt volgens de
promovendus wel aanknopings
punten waar Nederland in de toe
komst iets mee kan. Samengevat:
,,De natuur kan ons helpen, als we
ze weer haar gang durven laten
gaan. In de Randstad is daar helaas
weinig plaats voor, dat is echt wel
een probleem. Maar je zou dijken
in bijvoorbeeld Zeeland tijdelijk
kunnen doorprikken, waardoor
het achterliggende land kan mee
stijgen met de zeespiegel. Dat kan
bij toekomstige doorbraken de
schade echt beperken. Je zou dat
bovendien kunnen combineren
met recreatie en natte landbouw,
dan hebben we er zelf ook nog ple
zier van."
Ophogen
Waardevolle polders opgeven voor
de natuur, je kunt je het verzet al
voorstellen. Het is in Nederland
toch al vechten om de schaars be
schikbare ruimte. Wat zijn de an
dere opties: de dijken ophogen?
,,Dat kun je ook niet volhouden.
Dijken moeten dan ook steeds
breder worden, en daar is lang niet
overal plek voor. Je moet je ook af
vragen hoeveel hoogteverschil je
accepteert tussen land en water."
Het land zelf ophogen dan mis
schien? ,,Dat gaat je in steden na
tuurlijk nooit lukken, dat is onbe
taalbaar."
Maar wat dan? ,,Als we te lang
wachten met serieuze maatrege
len, ontkom je op lange termijn
bijna niet aan het opschuiven van
ons land richting het oosten. Ik
denk niet dat veel Nederlanders
dat besef al hebben. We wanen
ons echt veiliger dan we in werke
lijkheid zijn."
GO DONDERDAG 18 NOVEMBER 2021
Promoven
dus Steven
Weisscher in
zijn waterlab.
FOTO ERIK VAN 'T WOUD
G Luchtfoto
van in juli on
dergelopen
gebied rond de
Maas.
FOTO REMKO DE WAAL
Chris van Mersbergen
Utrecht
- Steven Weisscher
Volgens de overle
vering vond de
Sint-Elisabeths-
vloed plaats in de
nacht van 18 op 19
november 1421. In
werkelijkheid duurde
het een jaar of tien
voor zo'n 28 dorpen
en buurtschappen in
een landbouwgebied
tussen Dordrecht en
het noorden van
Noord-Brabant door
het water werden
verzwolgen. Ook het
ontstaan van de
Biesbosch duurde
een paar decennia.
,,Mensen hadden
destijds natuurlijk
veel minder techni
sche mogelijkheden
dan wij", zegt aard
wetenschapper Ste
ven Weisscher. ,,Ze
probeerden de ga
ten in de dijk wel te
dichten, maar dat
lukte steeds niet."
Nooit is helemaal
duidelijk geworden
hoeveel levens de
vloed kostte. Werd
dat aantal ooit ge
schat op honderd
duizend, maar twee
duizend, lijkt veel
aannemelijker.