ZEELAND GEBOEKT
'Nou ja, we kunnen altijd zelf iets verzinnen'
Herinneringen
aan de lessen
van toen en nu
7
Van Oxhoofd tot Kattekopis een verrukkelijk boek over de wijnhandel in onze
streken. Twintig eeuwen wijn op Zeeuwse bodem.
Iuis en Leeuw zijn terug.
Nee, niet als de theaterfi
guren die Josien de Graaf
in 1992 tot leven liet komen. Nu
heeft ze de dierennamen ver
werkt in haar pas verschenen
jeugdboek Leon Mikki. Mikki en
Leon zijn vrienden, Mikki noemt
Leon Leeuw, Leon noemt Mikki
Muis. Op een regenachtige mid
dag vervelen ze zich zo ongeveer
te pletter en geeft Leons moeder
hen opdracht om de zolder op te
ruimen. Daar hebben ze tijdens
een vorige spelmiddag een
enorme puinhoop achtergelaten.
Met gezonde tegenzin gaan ze
naar boven.
Als ze het voorleesboek vinden
van Leons overleden opa duikt
meneer Bril op. Zomaar uit een
oude kist op zolder. Hij slist. En
maant de jongens een beetje
voorzichtig om te gaan met het
oude voorleesboek. 'Allesssj kan.
In verhalen kan allesssjj,' zegt me
neer Bril. Dat blijkt. Als de jon
gens na hem in de oude kist afda
len komen ze in een paleis terecht
waar ze een lakei pesten, een ge
vaarlijke draak kruist hun pad, ze
bevrijden prinses Charlotte Isa
bella Esmeralda Anastasia zeg
maar Lotte, een heks wordt in een
standbeeld betoverd en na nog
wat avonturen belanden ze weer
op hun zolder. Daar wacht Leons
moeder met appeltaart. Uit opa's
voorleesboek is een bladzijde ver
dwenen. 'Nou ja', zegt Leons
moeder, 'we kunnen altijd zelf
iets verzinnen.'
Zo is het maar net.
Josien de Graaf (1958) is artis
tiek leider van de Jeugdtheater-
school Zeeland en theatermaker.
In 2010 publiceerde ze het kinder
boek Lotte Lawaaikind. Twee jaar
geleden schreef ze het bundeltje
Ik versta een beetje meeuws, korte
uit het leven gegrepen schetsen
met puntloze zinnen.
Zeeuwse schrijvers
Weinigen kennen zijn
naam, iedereen kent zijn
woorden. Jaap Toorenaar
bedacht een aantal reclameslogans
die door alle Nederlandse geheu
gens dwarrelen. Leuzen als Calvé
pindakaas. Wie is er niet groot mee
geworden? en Een beter milieu
begint bij jezelf.
Toorenaar werd in 1954 geboren
te Wilhelminadorp. Zijn vader
was daar fruitteler. Thuis waren ze
lid van de Gereformeerde Ge
meente in Goes, maar van het ge
loof is weinig bij hem blijven han
gen, hooguit zijn eerbied voor het
woord.
Hij werd niet alleen een succes
volle Zeeuwse reclamemaker,
maar ook een succesvolle Zeeuwse
schrijver. Zijn debuut, het jeugd
boek De jongen
©met de tien ge
zichten, trok
Mijn niet veelaan-
leraar dacht, zijn boe-
vertelde kenmetfami-
eeiiS liespreuken des
te meer.
it_uii Mijn moeder zei
altijd (2015) en
Mijn vader zei
altijd (2017)
werden bestsellers. Zijn Zeeuwse
moeder was goed voor Bijbeltek
sten en wereldse wijsheden, maar
hij haalde de spreuken vooral bij
de lezers op. Spreuken als Heb je
geen zin? Dan maak je maar zin of
Vreters worden niet geboren, maar
gemaakt die mijn moeder regelma
tig gebruikte. Maar ook mij onbe
kende leuzen, zoals deze aan het
adres van een te zwaar opgemaakt
zusje: God schiep de mens en Max
Factor zag dat het niet goed was.
Er is nu een prachtig vervolg,
Mijn leraar vertelde eens. Jaap Toor-
enaar komt met een paar eigen
herinneringen, aan meester Ma-
zure, hoofd van zijn lagere
school te Wilhelminadorp. Maar
vooral baseert hij zich weer op
anekdotes die anderen aanlever
den. Het schoolleven is tegen
woordig strikt gereglementeerd,
ouders krijgen ieder misstapje van
hun kind te horen. Dat fnuikt de
vrijheid én de bijbehorende ver
halen. Vandaar misschien dat de
meeste anekdotes van behoorlijk
lang geleden zijn. Toch is er ook
een verhaal uit 2020, een school op
de eerste dag na de lockdown. In
een andere vrij recente historie
verschijnt een gastdocent stipt op
tijd op een middelbare school in
Middelburg. Als zijn telefoon gaat,
heel belangrijk gesprek, reageert
de man met: 'De les gaat voor'. Ie
dereen kent de naam van de do
cent, hij heet Mark Rutte.
Ik mag gasten er graag mee vervelen. Met
mijn champagnekoeler en mijn cham
pagnestoppers. Met mijn kurkentrekkers
en karaffen. Met allerlei andere attribu
ten als mijn wijnzeef, in te zetten bij zeer
bejaarde flessen. In Van Oxhoofd tot Kattekop.
Geschiedenis van de Zeeuwse wijnhandel wordt
mijn belangstelling gewekt door een verwij
zing naar 'een vermoedelijke wijnzeef', aange
troffen bij opgravingen in Koudekerke, met
vondsten uit de eerste eeuw van de
jaartelling. Zoeken naar een zeef. Vooral dat
woord 'vermoedelijke' is fascinerend.
Zoals ook de twee wonderlijke woorden uit
de titel van het boek fascinerend zijn. Ox-
hoofd is een oude inhoudsmaat, gebruikt voor
bier en wijn, zo'n 230 liter. De kattekop is een
soort wijnfles. In deze uitgave vertelt men de
geschiedenis van de wijnhandel in Zeeland
aan de hand van bijzondere attributen en do
cumenten, voorwerpen en de bijbehorende
verhalen.
Wijn dient eerst en vooral lek
ker te zijn, vergeet al het geronk
van de wijnschrijvers over saais
uit Chili en middelmaat uit Zuid-
Afrika. Hoe smaakt de wijn uit
zo'n kattekop, opgedoken uit een
schip dat in 1735 verging? De wijn
zat er namelijk nog in, de fles glom,
netjes afgedicht met een koperen
draadje en een kurk. Alleen bleek
de inhoud ongelooflijk smerig. De
proever, zo wil het relaas, 'kon
niet anders doen dan het gore goedje
op de grond uitspugen'.
Het beoordelen van de wijn, uiteraard heb
ik daarvoor een attribuut, een ingenieus Frans
proefglas, van liefst twee namen voorzien: 'Le
Taster' en, nog mooier, 'L'Impitoyable', de ge
nadeloze. En genadeloos is dit glas, ik ben
bang dat geen van de wijnen die in dit boek
aan de orde komen het vonnis zou overleven.
Vooruitstrevende wijnliefhebbers zijn in de
ban van natuurwijnen, wijnen waarvan men
senhanden afblijven, bijvoorbeeld geen gisten
uit een potje (ja, dat is de gebruikelijke wijn
praktijk), maar gisten uit de lucht. In het ver
leden behandelde men wijnen juist uitge
breid. Dat móest zelfs vanwege houdbaarheid
en drinkbaarheid. In een van de bijdragen aan
het boek gaat het over een manuscript uit 1803
van een Goese wijnhandelaar, 'Eij-
gen Proefondervindelijke Recepten
van alle Wijnen'. Het is griezelen
voor de moderne wijndrinker. De
man onthult hoe je
champagne schoonmaakt, ver
moeide Spaanse wijnen kunt op
peppen enzovoorts. Meer de me
thoden van een gifmenger dan van
een 'marchand de vin' zoals de man zich
liet noemen.
Twintig eeuwen wijn in Zeeland, het is een
recente ontwikkeling dat in onze streek goede
wijnen worden gemaakt. 'De Zeeuwse wijn
heeft toekomst,' luiden de laatste woorden
van dit boek, waarin men verder op aansteke
lijke wijze het verleden belicht. Er waren vele
auteurs bij de onderneming betrokken, archi
varissen, archeologen en anderen. Hun artike
len sluiten misschien niet onberispelijk op el
kaar aan, maar men ontkurkt een bijzondere
wereld. Op de oudste Zeeuwse
wijnsporen, uit Zuid-Frankrijk afkomstige
amforen en de vermoedelijke wijnzeef, stuitte
men dus bij Koudekerke. Iets minder oud zijn
de altaren voor de godin Nehalennia,
eentje ervan waarschijnlijk besteld door een
wijnhandelaar uit de Romeinse tijd. Later
werd Middelburg een heuse wijnstad, namen
van huizen getuigen daarvan.
Wijnkoelers
Waar wijn is, verschijnt ook al snel de fiscus,
leert een beschouwing 'De Zeeuwse impost
op wijn'. We kijken naar een proceszakje uit
1556, naar de schuttersstukken uit Goes, naar
wijnkoelers uit het Zeeuws Museum en gek
genoeg naar een theeservies met wijnherin
neringen. Het gaat over de vendulijst van
een gekaapt Frans schip en de boedelveiling
van een herberg te Zierikzee.
En wat dronken zij? Véél wijn, zoveel is ze
ker, zij het vooral wijn waarvan je hoofdpijn
in plaats van zin krijgt. Maar dit boek, fraai ge
ïllustreerd en met verrassende invalshoeken,
krijgt een ereplaats tussen mijn wijnattribu
ten.
maandag 15 november 2021
GO
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Bijzondere wereld ontkurkt
Jan van Damme
Vlissingen
M Cover
Leon
Mikki.
FOTO UITGEVE
RIJ CLAVIS
Josien de Graaf: Leon Mikki.
Het Eindelozesprookjesboek -
Uitgeverij Clavis, hardcover,
met illustraties van Johan Klun
gel, 100 pagina's, 13,95 euro.
Mario Molegraaf
Jaap Toorenaar: Mijn leraar ver
telde eens. Onvergetelijke ver
halen uit onze schooltijd - Uitge
verij Thomas Rap, 176 pagina's,
16,99 euro.
Mario Molegraaf
Foto uit het boek Van Oxhoofd tot Kattekop, geschiedenis van de Zeeuwse wijn
handel, de fotografie is van Ruden Riemens. uitgeverij het paard van troje
Gerard van Keken en Veronica Frenks
(eindredactie), fotografie Ruden Riemens:
Van Oxhoofd tot Kattekop. Geschiedenis
van de Zeeuwse wijnhandel - Uitgeverij Het
Paard van Troje, 176 pagina's, 24,95 euro.
