27
Componist Peter-Jan Wagemans kijkt met
grote bezorgdheid naar de huidige staat van de
klassieke muziek in Nederland. ,,Ik kan op dit
moment niemand meer aanraden
beroepsmusicus te worden.''
Peter-Jan Wagemans (69)
is een van de meest voor
aanstaande componisten
van Nederland. Hij
maakte in de jaren 80 en
90 de hoogtijdagen van klassieke-
muziekcultuur mee, en daarna, zoals
hij het ziet, de afbraak ervan. Wage-
mans heeft het verval met lede ogen
aangezien en wil er graag iets over
kwijt. Dat er in de ZaterdagMatinee
van 6 november een gloednieuw or
kestwerk van zijn hand bij het Radio
Filharmonisch Orkest in première
gaat, kan zijn gruwel amper verzach
ten.
,,Toen ik op het conservatorium
zat, tussen 1970 en 1976, had je bij het
Residentie Orkest in Den Haag pro
gramma's waarvan de tranen je nu in
de ogen schieten. Er was veel meer
avontuurlijk beleid. Wat me ook erg
pijn heeft gedaan, is de teloorgang
van die geweldige Nederlandse en
semblecultuur. Dat was echt iets bij
zonders, waar in het buitenland be
wonderend naar werd gekeken. Ik
ben iemand die alles vrij nauwgezet
bijhoudt, en als ik zie wat ik in pak
weg 1990 te doen had, rijzen de haren
me te berge. Ik componeerde me rot!
Er waren zó veel mogelijkheden, en
er was overal publiek voor."
'Bedrieger Halbe Zijlstra'
,,Je werd er niet rijk van, want er was
niet veel geld, maar als je hard
werkte, zat je in een fantastische cul
tuur. Voor een groot gedeelte is die
nu weg. De grootste oorzaak is de
klap van 2011, die de bedrieger Halbe
Zijlstra uitdeelde, met een vette
knipoog naar Geert Wilders, die toen
een tijdje gedoogde. Daarvan is het
muziekleven nooit meer hersteld.
,,Een ander zwak punt is het Fonds
Podiumkunsten, dat inmiddels een
monopoliepositie heeft gekregen.
Rond 1980 haalde ik bij allerlei ver
schillende instanties opdrachten
binnen. Den Haag, Rotterdam, Am
sterdam deden allemaal iets, ook de
omroepen. Dat alles is nu verdord tot
het FPK, een fonds dat dat sterk ge
bureaucratiseerd is en aan de leiband
van het ministerie loopt. Zo'n fonds,
op extreme afstand van de kunste
naars zelf geplaatst, wilde eigenlijk
niemand, en het is er toch gekomen."
„Subsidie krijgen bij het FPK is een
heel apart kunstje, dat weet iedereen.
Dat lukt alleen wanneer je eerst te
weten komt wat het FPK wil lezen,
en dat is zeker geen goed onder
bouwde artistieke oprechtheid van
een kwalitatief uitmuntende compo
nist of ensemble. Het moet politiek
correct zijn, divers en inclusief, en
vooral een spetterend cultureel on
dernemerschap uitbazuinen."
Alleen maar premières
,,Een ander probleem is dat een
tweede uitvoering van een orkest
werk praktisch onmogelijk is. Orkes
ten willen alleen premières. Ze kij
ken niet naar de muziek, maar naar
de publiciteitswaarde. En een stuk
van een Nederlandse componist vin
den ze een beetje alsof je op een ver-
Zo'n fonds, op
extreme
afstand van de
kunstenaars
wilde eigenlijk
niemand, en
het is er toch
gekomen
Musici zijn
kleine,
kwetsbare
zelfstandigen
jaardagsfeest verschijnt met een fles
Luxemburgse whisky. Misschien is
het de beste whisky van de wereld,
maar het idee is toch dat je er als ge
ver niets aan hebt. Nederlandse or
kesten zullen door het Luxemburgse
whiskysyndroom in het buitenland
zelden Nederlandse muziek spelen.
,,Kijk naar het Concertgebouwor
kest dat destijds Mysteriën van Louis
Andriessen niet meenam op tournee,
vlak na de première. Ze hadden tien
jaar bij Louis zitten hengelen naar dat
stuk. Toch was het kennelijk alleen
besteld om het jaarverslag er goed te
doen uitzien.
,,Dit alles leidt tot de onontkoom
bare conclusie dat veel vakgenoten in
de problemen zitten. Ik ken veel mu
sici, onder wie heel goede, die uit het
vak zijn gegaan. Er bestaat onder mu
sici een grote mate van schaamte
voor als je niet kunt rondkomen.
Daaraan worden meteen kwalitatieve
conclusies verbonden. Musici kun
nen ongelooflijk mooie en edele din
gen uit hun handen toveren, maar
het zijn kleine, kwetsbare zelfstandi
gen. Iedereen heeft een winkeltje.
,,Een groot deel van de financiële
infrastructuur is van de overheid
naar de gemeentes gegaan. En die
moeten dan kiezen tussen de verlich-
ting van een parkje en cultuursubsi
dies. Nou, dan weet je het al."
Muziekscholen
,,Wat bijvoorbeeld volledig in de soep
is gelopen, is de onderliggende struc
tuur van de muziekscholen. De ge
meentes wilden ervan af, zonde van
het geld. Ze hebben de afbraak slim
aangepakt. Eerst moesten de oude di
recteuren, meestal musici, weg. Die
werden vervangen door managers.
De managers maakten van die mu
ziekscholen zelfstandige stichtingen.
Goed voor het cultureel onderne
merschap toch, maar de docenten
waren hun vaste aanstellingen kwijt.
Dus konden de gemeentes daarna de
subsidies intrekken zonder zich zor
gen te maken over frictiegelden. De
muziekschool ging failliet, de mana
ger ontsloeg alle medewerkers en
vertrok.
,,De ontslagen docenten konden
daarna in die gebouwen ruimtes hu
ren, uiteraard tegen marktconforme
prijzen, en zagen hun inkomens hal
veren. Gevolg: het werd een armoe-
debaan. Zo is het bijna overal gegaan,
een stille sociale ramp. Tel daarbij op
dat voor jonge musici een vaste baan
aan een orkest of conservatorium een
absolute uitzondering is. En dit is in
middels tot de jongere generatie
doorgedrongen. Het heeft geleid tot
een sterke teruggang van het aantal
talentvolle Nederlanders die be
roepsmusicus willen worden."
Uitstervend soort
,,Als voorbeeld neem ik het Konink
lijk Conservatorium - je zou ook elk
ander willekeurig conservatorium
kunnen nemen. Het Koninklijk Con
servatorium in Den Haag had rond
1970 ongeveer 400 klassieke studen
ten, praktisch allemaal Nederlanders.
In 2019 waren er volgens het jaarver
slag nog 283 klassieke studenten, van
wie 69 procent buitenlanders. Daar is
dus iets gebeurd. De komst van
buitenlandse studenten juich ik toe,
maar de Nederlandse beroeps- musi
cus is aan het uitsterven. Ik kan me
dat goed voorstellen: op dit moment
zou ik niemand meer aanraden be
roepsmusicus te worden, behalve die
paar uitgesproken toptalenten.
,,In politieke kringen zal niemand
dit als schokkend ervaren, het is puur
opportunisme. Als de vele tientallen
miljoenen die aan directe of indirecte
subsidie naar het betaald voetbal
stromen, zouden wegvallen, komt
Nederland opeens de eerste ronde
van het Europees kampioenschap
niet meer door. De politicus die hier
van zegt 'nou, en wat dan nog', on
dertekent zijn eigen doodvonnis."
GO DINSDAG 9 NOVEMBER 2021
MediaSCultuur
zoiets als
Van Wagemans verscheen onlangs The Big Composers Cookery
Book (Deuss Music), een weerslag van zijn decennia omvattende
lespraktijk. Het Radio Filharmonisch Orkest speelt op 6 november
o.l.v. Antony Hermus in het Concertgebouw Wagemans' Carnival of
Shades (aanvang 14.15 uur).
'Nederlandse
muziek is
Luxemburgse
whisky'
Erik Voermans
- Peter-Jan
Wagemans,
componist
G Peter-Jan Wagemans zag
met lede ogen het verval van
de klassiekemuziekcultuur aan.
FOTO FLORIS LEEUWENBERG