Wie is wie?
H
UITVAART 11
nen samentrekken en ontspan
nen. Maar omdat de vezels uit
elkaar vallen door de autolyse,
gaat het vastzitten." Die stijfheid
is heel sterk, weet Van Kuijk uit
ervaring. ,,Als je iemand dood op
de wc zou vinden, kun je die per
soon in theorie van de pot afha
len en blijft diegene daarna in de
zelfde positie zitten. Zo extreem
is het.'' De lijkstijfheid verdwijnt
overigens ook weer: na een dag of
drie wordt het lijf weer slap.
Na twee tot drie dagen
In de meeste gevallen stopt hier
het zichtbare proces voor nor
male stervelingen. Als iemand
sterft, zal het lichaam gekoeld
worden en blijft het op die ma
nier goed geconserveerd tot de
begrafenis of crematie. Foren
sisch artsen en pathologen tref
fen echter vaak lijken aan die niet
keurig gekoeld worden. Wat ge
beurt er dan met een lichaam?
Kubat: ,,Na twee, drie dagen
treedt het rottingsproces in. Dat
komt vooral omdat onze darmen
uit elkaar vallen en de bacteriën
in de darmen daarmee vrij spel
krijgen door het lichaam. Ze ver
menigvuldigen zich snel en vor
men gassen, want bacteriën heb
ben aan dat dode lichaam een
fantastische voedingsbodem.''
Die bacteriën zorgen voor de
kenmerkende 'lijklucht'. Een
lucht waar je nooit aan went, zegt
Van Kuijk, die toch al 27 jaar fo
rensisch arts is. ,,Je kunt maskers
of mondkapjes met filters dragen,
maar de lucht gaat er gewoon
doorheen. De stank is een soort
combinatie van kippenmest en
een gierkelder. Heel onaange
naam.'' Verder zorgen de bacte-
riegassen ervoor dat het lichaam
een groene waas krijgt en op
blaast: eerst in het buikgebied en
de geslachtsdelen, later door het
hele lichaam. Dat is ook de reden
waarom mensen die overlijden
door verdrinking, uiteindelijk
weer boven komen drijven.
Het lichaam wordt niet alleen
van binnen opgevreten, ook van
buitenaf zet de afbraak in. Van
Kuijk: ,,Tenzij het lichaam in een
perfect afgesloten huis ligt, zul
len er op een gegeven moment
vliegen op afkomen die eitjes op
het lichaam gaan leggen. De
maden die daaruit voortkomen,
Deze processen zijn
allemaal onderdeel
van the circle of life,
dat maakt het een
stuk minder erg
peuzelen langzaam het hele li
chaam op.'' Maar diervraat hoeft
niet altijd van insecten te komen;
Van Kuijk heeft gezien hoe ook
huisdieren uiteindelijk aan hun
baasje begonnen. ,,Ik heb eens
een lijkschouw gehad van een
man die nog geen dag dood in
huis lag, en zijn gezicht was al
weggevreten door zijn teckel-
tjes.''
Na een paar weken
Het oudste lijk dat Van Kuijk ooit
aantrof was twee jaar oud, gevon
den in een weiland. ,,Die meneer
was helemaal geskeletteerd: al
leen de botten waren nog over.
Aan de hand van wat kledingres-
ten en sieraden hebben we hem
toch kunnen identificeren.''
Bela Kubat hielp in 2003 mee
met de identificatie van de tsuna-
mislachtoffers in Thailand. Soms
waren de lijken al enkele maan
den oud. ,,In een incidenteel
geval konden we zelfs het ge
slacht van het slachtoffer niet
eens meer bepalen: zover was de
afbraak van de inwendige en uit
wendige organen al gevorderd.''
Dit alles klinkt toch niet als een
erg smakelijk werkje. ,,Er zijn in
derdaad momenten dat ons werk
niet erg aangenaam is'', beaamt
Kubat. ,,Maar als je je realiseert
dat deze processen allemaal on
derdeel zijn van the circle of life,
dat de natuur er alles aan doet om
het lichaam weer op te nemen
- dan vind ik het toch al een stuk
minder erg.''
21 gram
En wat, tot slot, denkt Kubat over
die bekende 21 gram wegende ziel
die zou vervliegen nadat iemand
is overleden? ,,0 ja, dat verhaal'',
zegt ze lachend. ,,Ik kan wel tig
biologische verklaringen beden
ken voor hoe je 21 gram kunt ver
liezen; dat is natuurlijk maar een
kleine fractie op het gewicht van
een volwassen lichaam. Maar wat
wel interessant is, is de natuur
kundige wet die zegt dat er in de
natuur geen energie verloren
gaat. Een mens, met al zijn ge
dachten en herinneringen, is
energie - waar gaat dat naartoe
als je overlijdt? Ik weet het niet.
Daar kan ik 's avonds thuis nog
wel eens over mijmeren.''
betekent zelf, lyse is oplossen. Zelf-
vertering dus'', zegt Bela Kubat.
Een aan de buitenkant merkbaar
effect van de autolyse is dat het li
chaam eerst koud wordt - koud
alsof je metaal zou aanraken, vol
gens Kubat - en daarna ook stijf.
Forensisch arts Van Kuijk: „Nor
maal gesproken zorgen spiervezels
ervoor dat we onze spieren kun-
GO DINSDAG 2 NOVEMBER 2021
Bela Kubat, bijzonder hoogleraar forensische pathologie
bij het Maastricht UMC.
Als er een vermoeden is dat iemand op een niet-natuurlijke
wijze om het leven is gekomen, moet er vanwege strafrech
telijk onderzoek een zogeheten forensische obductie
komen. Daarin wordt er inwendig in het lichaam gekeken
naar wat de oorzaak is geweest van de dood; dat doet een
forensisch patholoog.
Sieb van Kuijk, forensisch arts bij GGD IJsselland
Waar de forensisch patholoog inwendig onderzoek doet
naar de dood, kijkt de forensisch arts naar de buitenkant
van het lichaam. Hij onderzoekt onder meer uitwendig
zichtbaar letsel zoals wurgsporen, steekletsel of verkleurin
gen. Maar ook onderzoekt hij de omgeving en omstandig
heden waarin het lichaam aangetroffen wordt. Alles om er
achter te komen wat de aard en oorzaak is geweest van het
overlijden en wanneer en waar het heeft plaatsgevonden.
Corette Wierenga, universitair hoofddocent neuro
biologie bij de Universiteit Utrecht
Wierenga kijkt in haar onderzoek vooral naar de verbindin
gen tussen zenuwcellen in de hersenen. Daarvoor werkt ze
vaak met muizen, die in het lab worden doodgemaakt en
waarvan ze hun hersenen onder de microscoop kan bekij
ken. Hersenweefsel kan met de juiste verzorging uren en
zelfs dagen tot weken in leven blijven.
- Bela Kubat,
patholoog
'Ophelia' heet deze foto van
freediver Natalia Avseenko.
In Shakespeares Hamlet
verdrinkt de tot waanzin
gedreven jonge vrouw.
FOTO GETTY IMAGES
