Spelletjes
Kolonie in België ving landlopers op tot 1993
9
Sinds de zomer staat
Wortel-Kolonie (B) op
de lijst van Unesco
Werelderfgoed. In dit
gebied nabij de
Nederlandse grens
huisden tot 1993
landlopers.
ZUIDERBUREN
Toon Horsten (foto) be
schreef in 2013 met
Landlopers de geschie
denis van Wortel-Ko
lonie. Momenteel
scoort hij in het buitenland met
De pater en de filosoof. Hierin lees
je een waargebeurd verhaal. Hoe
een Vlaamse pater het belangrijk
ste filosofische archief ter wereld
redde uit de handen van de nazi's.
Terug naar Wortel-Kolonie. Hor
sten maakte de erkenning tot we
relderfgoed vanaf het eerste uur
mee.
,,Dat was in het begin van de ja
ren 90. Op een barbecue vernam
ik dat Wortel-Kolonie te koop
stond. Het gerucht klopte, als jour
nalist van Gazet van Antwerpen
maakte ik daarover een stuk. Het
was het begin van allerlei acties.
Want wat zou de nieuwe toekomst
worden van het gebied? We wis
ten toen nog niet dat de landlopers
na 1993 op straat zouden terecht
komen. Dat domein moest die
enorme groene long blijven. Naar
de bossen en het ven trekken, wat
voor ons altijd vanzelfsprekend
was geweest. Dat mocht niet ver
loren gaan. Gelukkig kwam Wor
tel-Kolonie wat later in handen
van de Stichting Kempens Land
schap van de provincie Antwer
pen."
Toeristen
Talloze wandelaars en fietsers ge
nieten al jarenlang van Wor
tel-Kolonie. Nu kunnen daar in
ternationale toeristen bij komen.
In het aangrenzende
Merksplas-Kolonie kwam al
een belevingscentrum en een res
taurant. Kan het rustieke karakter
nu niet verloren gaan? Toon Hor
sten vreest daar niet voor. ,,Dat do
mein kan wel wat hebben. Het zou
in het weekend drukker kunnen
worden, maar ik geloof wel dat
een juist evenwicht mogelijk is.
Wat ik interessant vind, is dat het
verhaal weer wordt verteld over
een groep mensen waar niemand
over sprak. Dat landschap is er ook
gekomen dankzij de opvang van
die arme mensen die wer
den afgezonderd in
het noorden van het
land. Het was hun laat
ste zekerheid. Ze kregen
een dak boven hun
hoofd, mochten werken,
verdienden wat geld en
konden na de vrijlating altijd
terugkeren. Het was een gevange
nissysteem met voordelen. Het is
goed dat die wet op 'beteugeling
van landloperij' in 1993 werd afge-
schaft. Armoede mag niet straf
baar zijn. Maar waarom is het dos
sier van de landlopers toen niet
van Justitie naar Sociale Zaken
verhuisd?"
In Merksplas-Kolonie en Wor
tel-Kolonie staan nog altijd gevan
genissen. Een landschap zonder
gedetineerden, is dat de laat
ste stap? „Het klinkt onno
zel, maar gevangenis
sen moeten ergens staan.
Voor de gevangenis van
Wortel zou je een andere
locatie kunnen vinden.
Anderzijds hebben de ge
vangenen daar veel ruimte. Wor
tel is een ander verhaal dan
Merksplas. Alleen in Wortel zijn
de landlopers er altijd geweest.
Soms zaten daar patiënten uit de
psychiatrie tussen of er waren de
Russische kozakken na de Eer
ste Wereldoorlog. Een bekend ver
haal is dat van de vader van Johnny
Halliday. De zoon was de Europese
Elvis, de vader was een landloper."
Voor een goed begrip, de laatste
landlopers zijn in Wortel nog niet
verdwenen.
,,Ik dacht dat er nog twee leven,
ze hebben hun vrijlating nooit
aangevraagd en blijven onbereik
baar. De laatste landlopers die nog
konden en wilden spreken, staan
in mijn boek. Daar hoorde Dré Van
Wellen bij. Toen hij in 2012 stierf,
opende de gemeente Hoogstraten
speciaal voor zijn begrafenis het al
gesloten kerkhof voor landlopers.
Hij heeft daar nog een plaats ge
kregen."
is allank 5 gebeurd. D'r is bie ulder
75-jaerig bestaen 'n boek uut'ehee dü
de Zeeuwsche Vereeniging voor Dia
lectonderzoek, noe kortweg Zeêuwse
Dialectvereêniging: "Koekoek schie-
tebroek Kinderspelen in Zeeland".
Dae stae eêl vee spelletjes uuthe-
breid in. Ei jie dat nog nie? Messchien
k5 je 't nog aarhest koape. In 't behin
van dit stikje aod'ik 't over de Ipods
van de kinders. 't Is eihenlik onhelo-
aflijk zövee kinders d'r eêne De ou-
wers dienke zeker dat je d'r nie vroeg
genocht mee kan behinne. Ze zouwe
kunne bedienke dat je dan nie mi mit
aore kinders speelt, m5 eêmae alleên.
Ik dienke dat vee joenge ouwers d'r
zaalf 5 an verslaofd bin.
STREEKTAAL
Dat stikje van Frans van der
Heijde kwam vo mien wè eêl
gelehe, want ik bin a 'n stuitje
bezig mit artikelen in ons
durpsblad over de spelletjes die
wulder vroeher op straete deeje
spele. Ik zie netuurlijk ok dat eêl
vee kinders aolsma op ulder Ipod
wrieve in tikke in nie mï bewehe.
In dat zou noe juust zo goed
weze, want m'n in de krante
kunne leze dat de Nederlandse
jeugd te dik oort.
D'r oor agheêl nie mi gespeeld
zö-as ons dat in mien kinder-
jaeren edaen Maansenlieve,
nae schooltied waere m'n meer bute
as in uus. Jao, je dee even j'n oöd ach
ter de deure steke om te roepen:
"Moe, ik bin tuus". M5 dan was je 5
wi verdwene, je most mit vriendjes
landverovertje spele. Mit 'n vijl per-
beerde je dan 'n stikje grond d'r bie te
kriehen. Netuurlijk aode m'n aole-
maele 'n oepel. Daer è'k nog 's wat
gevaerlijks mee edae. D'r kwam 'n
Duitse soldaot (mof zeide m'n dan)
anfietse in ik gaf d'n oepel 'n zet zö-
dat ie tehen de fiets ankwam. In ard
wegloape netuurlijk, want ie kwam
achter ons an. Ie ei ons nie te pakken
ekrehe, want m'n konde ons achter 'n
muurtje verbaarhe, m5 m'n aode 't
wè benauwd!
'n Pries mee gewonne
De diengen waer of ons mee speelde
waere meêstentieds zaalf emaekt, of
dü mien vaoder. Of van moe ekrehe,
bevobbeld ouwe blikken, zödat m'n
konde blikloape. Daer è'k op kone-
hinnedag (toe nog op 31 auhustus)
nog 's 'n pries mee gewonne. Jao, op
zukke daehen wiere d'r vee van
zukke wedstrijden g'ouwe. Wat
dienk je van zakloapen. Zaalfs mast-
klimmen deeje m'n 's, m5 dat m'n
as Oranjevereênehienge daenae noöit
mi edae, want d'r was eêne joengen,
die dat zö goed kon dat 'n aole wosten
gewonnen eit. M5 op 't schoolplein
deeje m'n bokjesprienge in meer van
die spelletjes.
Percies zöas Frans dat 5 beschreven
eit. Ie vroeg ok nog of dat 'r nie eêne
zou weze die zukke spelletjes 's in 'n
boek kon beschrieve. Noe Frans, dat
GO DINSDAG 2 NOVEMBER 2021
Werelderfgoed in Wortel
In de rubriek Zuiderburen
werpen we wekelijks
een blik over de Belgische
grens. Deze week:
Wortel-Kolonie
Dominique Piedfort
Wortel
v
- Henk Blom
In deze rubriek
belichten we
wekelijks een
Zeeuws dialect.
Deze keer een
verhaal van Henk
Blom in het
Schouws.
Beluister de ge
sproken rubriek op
pzc.nl/streektaal.
De oude aalmoezenierswoning op de Kolonie van Wortel staat al een tijdje leeg en heeft een meer dan grondige opknapbeurt nodig,
FOTO TOON VERHEIJEN
