'Kun je nog krijgen wie je wilt?'
'Leiders moeten voortdurend een goed
14
'Als je een publieke
functie wilt vervullen,
kan dat alleen nog als
je voorheen in een
klooster hebt gezeten'
ongeloofwaardig weggezet.
,,De politieke stijl is veranderd
de afgelopen twintig jaar'', zegt
parlementair historicus Anne Bos
van de Radboud Universiteit. Zij
deed onderzoek naar het vertrek
van bewindspersonen door de ja
ren heen. Waar in de jaren 80 een
vertrekkende minister of staatsse
cretaris een uitzondering was, is
het zeker onder de kabinet-
ten-Rutte sterk toegenomen. Coa
litiepartijen hechten minder aan
bewindslieden omdat ze electo
rale schade vrezen als ze dat wel
doen.
Dat heeft meerdere oorzaken.
De politiek is instabieler gewor
den met het verdwijnen van de
vanzelfsprekende grote partijen en
de hele cultuur is verhard. Bos:
,,De politieke stijl is meer gericht
op confrontatie en minder op
compromis. Greep de oppositie in
het verleden alleen bij heel hoge
uitzondering naar een motie van
wantrouwen, nu worden die bijna
elke maand ingediend. Oppositie
partijen gaan er vol in en proberen
op alle manieren om de coalitie
hard te raken.''
Dat alles kan niet los worden ge
zien van de maatschappelijke ver
harding. Politici worden uiterst
kritisch en met wantrouwen beje
gend. Zeker sinds de opkomst van
sociale media, weet Bos: ,,Zij ver
sterken negatieve geluiden waar
door zaken eerder escaleren. We
stellen echt hogere eisen aan onze
ministers. Ze worden geacht
overal van op de hoogte te zijn wat
er op hun beleidsterrein gebeurt.
De Kamer overspoelt hen met de
tailvragen, waardoor ze over elke
stoeptegel die scheef ligt, kunnen
struikelen. Terwijl de Kamer zelf
ook verantwoordelijk is voor het
beleid.''
Oud-staatssecretaris van Asiel
en ex-VVD-fractieleider Klaas
Dijkhoff weet ervan. Bij hem
speelde de 'voortdurende druk'
van Kamer, media en publiek ook
mee bij zijn besluit vorig jaar om
het Binnenhof voorlopig te verla
ten. ,,Als bewindspersonen van
Justitie en Veiligheid hadden we
tienduizenden mensen in uitvoe-
ringsdiensten onder ons. Die kun
nen per dag allemaal zo'n drie fou
ten maken waar je over op het
matje geroepen kunt worden'',
zegt hij.
Ondertussen ligt de morele lat
hoog, als logisch gevolg na missers
als de toeslagenaffaire of campag-
nekreten over 'nieuw leiderschap',
zoals D66-leider Sigrid Kaag be
looft. CDA-minister Hoekstra
merkte het dinsdag tijdens het
Vragenuurtje. Strikt genomen
heeft hij geen regel overtreden en
beleggen via belastingparadijzen
was tot voor kort bon ton in de fi
nanciële wereld, ook bij goede
doelen. Maar tegenwoordig vindt
iedereen het immoreel.
Contrast
De kritiek is dus messcherp, al
heeft Hoekstra er geen cent aan
verdiend. Een groot contrast met
voorheen, zegt Bos. ,,In de jaren 70
bleek dat enkele politici, onder
wie KVP-voorman Norbert Sch-
melzer, duizenden guldens had
den gekregen van oliebedrijf Gulf.
Dat leidde destijds tot minder op
hef dan deze belegging van Hoek
stra nu.''
Het maakt het voor partijen las
tig om kandidaten te vinden die
nog in een kabinet willen treden.
Terwijl Kamerleden om het hardst
roepen dat het goed zou zijn als er
mensen uit het bedrijfsleven of
met veel maatschappelijke erva
ring zouden toetreden tot een ka
binet, bedanken die personen er
vriendelijk voor.
Elke partij heeft een lijstje
nee-zeggers. ,,Wij hadden ook
mensen die niet wilden'', zegt
oud-CDA-leider Maxime Verha
gen. ,,En dat zullen er nu nog meer
zijn. Als bewindspersoon sta je
veel meer onder druk. Er zijn 19
fracties in de Tweede Kamer, je
hebt te maken met dreigementen,
social media domineren de hypes.
Natuurlijk krijg je heus nog altijd
mensen voor een kabinet, maar de
vraag is: krijg je de mensen die je
wil?''
Het afbreukrisico is groot. Wie
de bordesfoto's van de laatste vier
kabinetten bekijkt, ziet dat er op
de trappen veelal mensen staan
die uit de politieke biotoop ko
men. Ze zijn Kamerlid geweest,
ambtenaar, politiek assistent van
een eerdere minister of deden iets
anders voor de partij. 'Beroepspo
litici', zeggen critici met lange tan
den.
Verdachtmakingen
Voor een komend kabinet zal dat
niet anders zijn. Om de openge
vallen plekken in het kabinet te
vullen, moesten VVD, D66 en
CDA de afgelopen maanden al een
beroep doen op zittende Kamerle
den of gepensioneerde partijgeno
ten die niet meer bang hoeven te
@RLOppenheimer
ZATERDAG 9 OKTOBER 2021 GO
VERVOLG VAN PAGINA 13
We hebben een overge-
romantiseerd beeld van
wat leiders betekenen
voor een land, stelt
Janka Stoker, hoogleraar
Leiderschap en Organi
satieverandering aan de
Rijksuniversiteit Gronin
gen. ,,Dat is niet alleen in
de politiek zo, maar ook in
het bedrijfsleven. Alles
wat er misgaat in een be
drijf is de schuld van de
ceo en alles wat goed
gaat, is aan hem te dan
ken, althans: zo wordt
vaak gedaan. Maar dat is
natuurlijk onzin.''
Dat we veel belang hech
ten aan leiders, is van alle
tijden. We hebben be
hoefte aan mensen die
we vertrouwen, daarom
hebben ze altijd al een
voorbeeldfunctie gehad.
Maar wat veranderd is in
de loop der jaren, is dat
leiders meer in de schijn-
werpers worden gezet.
Partijen draaien meer dan
vroeger om de lijsttrek
kers, bij bedrijven zijn
ceo's een soort sterren
geworden, waar we vroe
ger vaak niet eens wisten
wie de baas was van een
groot concern.
En die grotere aandacht
voor de persoon heeft
iets veranderd, vertelt
Stoker. Ze haalt onder
zoek aan dat is gedaan
