'Brazilië is geen echte smeltkroes'
5
Leonora Boone is een van de
laatste Brazilianen die nog oud
Zeeuws spreekt.
M»
'J
ms&T
LEONORA EEN VAN DE LAATSTE BRAZILIANEN DIE NOG ZEEUWS SPREKEN
*ir
Als Leonora Boone in
haar vingers snijdt,
reageert ze van schrik
in het Zeeuws, vertelt
ze. Dromen doet ze
zowel in het Zeeuws als in het
Portugees. Maar voetbalt Neder
land tegen Brazilië, dan is ze toch
echt voor de kanaries en niet voor
Oranje.
,,Ik had het wel gedacht hoor",
reageert Rinus Willemsen la
chend. Via Skype spreekt de
streektaalmedewerker van deze
krant Leonora, die in Garrafao
woont, in de Braziliaanse provin
cie Espnito Santo. Ze stamt af van
de een van de honderden emi
granten uit West-Zeeuws-Vlaan-
deren die zich tussen 1858 en 1862
vestigden in het dorpje Holanda.
Daar leefden ze geïsoleerd en zo
doende bleef de taal bewaard.
Maar niet lang meer. ,,Ik heb twee
kinderen", zegt Leonora. ,,Ze ver
staan het Hollands wel, maar niet
veel." Laat staan dat ze het nog
spreken.
Mengelmoes
In het weekend, als ze haar broers
en zussen ziet, praat Boone nog
Zeeuws. Als je het zo kunt noe
men, want het is een mengelmoes
van Zeeuws, Duits en Pommers -
een taal die vroeger gesproken
werd aan de zuidelijke kust van de
Oostzee en ook door emigranten is
meegenomen naar Brazilië - en
dat alles met een flink Portugees
accent. Ze heeft het over mie moe-
der, hoenders en eiers, maar de co-
ronatijd was schlimm (vreselijk)
en misschien komt ze nachstes
Jahr (volgend jaar) weer naar Zee
land. Af en toe vergist ze zich. Haar
tante, die volgens haar beter
Zeeuws spreekt, is zeventien. Ze
ventig, verbetert Willemsen haar.
O ja, zeventig.
Pommers
Haar moedertaal is wel Zeeuws,
vertelt Leonora. Toen ze vier was,
overleed haar vader. Ze werd op
gevoed door haar moeder en
grootmoeder. Die spraken Zeeuws
en Pommers. Toen zich een Duitse
pastor in het dorp vestigde, leerde
ze via zijn kinderen Duits spreken.
Ik heb twee kinderen.
Ze verstaan het
Hollands wel, maar
niet veel
Pas op haar zevende, toen ze voor
het eerst naar school ging, maakte
ze kennis met het Portugees.
Tussen Rinus en Leonora klikt
het meteen. Als hij zegt dat hij uit
Biervliet komt, niet ver van Oost
burg en Cadzand, vertelt ze dat ze
daar geweest is, lang geleden. Ze is
er rondgeleid door Gerard van de
Velde. Of die nog leeft? Nou en of.
Hij is 91 en was laatst 61 jaar ge
trouwd. Twee dagen geleden heeft
Rinus hem nog gesproken.
- .9»
n
ft V
Ze keuvelen gezellig verder. Of
er nog maniok (cassave) verbouwd
wordt, wil Willemsen weten. Nee,
dat niet. Wel sla en tomaten. En
morangos. ,,Strawberries", ver
klaart Leonora in het Engels. ,,Dat
versta ik niet", reageert Willem-
sen. ,,Aardbeien", verduidelijkt
schrijfster Mary-Ann Sandifort,
die meeluistert. ,,Ah, freinze",
roept Rinus, maar dat woord zegt
Leonora weer niks.
Ze schat dat nog vijftig mensen,
het kunnen er ook een beetje meer
zijn, het Zeeuwse dialect spreken.
Haar kinderen niet meer, helaas.
Als het aan Leonora ligt, blijft er
iets van de Zeeuwse cultuur in
Brazilië bestaan. Op Hollandse en
nationale dagen danst ze op klom
pen en in klederdracht.
Oude boeken
Met een paar oude boeken oefent
ze haar moedertaal. ,,Ik heb wat
boeken hier en dat doe ik lezen."
Rinus belooft haar een paar boe
ken mee te geven als ze volgend
jaar naar Zeeland zou komen. ,,Ik
ben blieë, zeer blieë", besluit Leo
nora, omdat ze weer even Zeeuws
heeft kunnen praten. ,,Ik moet
vragen, kan ik goed praten?" Rinus
verzekert haar dat hij haar prima
kan verstaan. Zwaaiend nemen ze
afscheid. ,,Tot ziens."
Iorgen wordt in Rotterdam
het boek Smeltkroes Brazi
lië (uitgeverij Noordboek)
gepresenteerd van Mary-Ann San-
difort (foto). De schrijfster
woonde in Brazilië. Om erachter
te komen of diverse bevolkings
groepen in dat land mét elkaar of
eerder naast elkaar leven, logeerde
zij bij Zeeuwse, Pommerse
en San Marinese mi
grantenfamilies uit Eu
ropa. En bij inheemsen
en nazaten van Afri
kaanse slaven. In het
boek doet ze daarvan
verslag.
„Na de afschaffing van de
slavernij probeerde de regering
Brazilië te verblanken", legt Sandi-
fort uit. ,,Ineens waren er vijf mil-
joen slaven vrij. Ze ronsel
den mensen uit Europa,
onder meer uit Zeeland.
In de buurt van Ho
landa had je ook een
Luxembourg en een Ti
rol. De Zeeuwen spron
gen er wel uit. Heel lang
leefden ze geïsoleerd en be
waarden ze hun eigen taal en cul
tuur. In de jaren zeventig van de vo
rige eeuw was dat minder gewor-
den. De Zeeuwse gemeenschap
was heel arm. Van oorsprong Bra
bantse boeren uit de Braziliaanse
gemeente Holambra trokken zich
het lot van de Zeeuwen aan en
stuurden kleding en schoolbanken.
In Nederland raakte dat bekend en
in Zeeuwse kerken werden inza
melingsacties gehouden. Zo kon
den de Zeeuwen fatsoenlijke hui
zen bouwen. Door de contacten
met Zeeland herontdekten de Bra-
ziliaanse Zeeuwen hun roots. Ze
gingen ook op bezoek in Zeeland.
Net als Leonora."
Sloppenwijken
Hoewel er wel vermenging plaats
vond tussen bevolkingsgroepen, is
Brazilië geen echte smeltkroes,
vindt Sandifort. ,,In de favela's, de
sloppenwijken, vind je geen
blanke mensen. Brazilië is een ge
segregeerd land."
zaterdag 25 september 2021
GO
'Ik ben
blieë,
zeer blieë'
Ernst Jan Rozendaal
Garrafao
- Leonora Boone
1 ,Tf' s
Leonora Boone droomt zowel in het Zeeuws als in het Portugees. f
Kijk op de site bij /video
Leonora Boone spreekt
oud-Zeeuws
Ernst Jan Rozendaal
Vlissingen